1 Тақырып. Деректер қорына кіріспе. №1-дәріс. Тақырыбы

1. 
   Ақпараттық жүйе дегеніміз не?
   
2. 
   Мәліметтер қоры серверінде не орналасады?
   
3. 
   Ақпараттық жүйеге не кірмейді?
   
4. 
   Қандай ақпараттық жүйе жергілікті деп аталады?
   
5. 
   МҚ-мен жұмыс істейтін, ақпараттық жүйелерді программалық қамтамасыз етуге не жатады?
   

№3 Тақырып. Мәліметтер моделінің түрлері

Желілік деректер қорлары. Олар иерархиялық деректер қорларымен бір уақытта қолданыла бастады. Бұл қорларда кез келген объект басты да, бағынышты да бола алады.

Деректердің желілік моделі иерархиялық модельдің кеңейтілуі болып есептеледі (кейбіреулер иерархиялық модельді желілік модельдің жеке жағдайы деп есептейді). Базалық концепциясы бойынша олар ұқсас. Желілік модельде де иерархиялық модельдегідей атауы бар элемент пен байланыс ұғымы болады.

Желілік модельдің иерархиялық модельден айырмашылыүы мынада: әрбір элементтен бір элементке ғана байланыс емес, мұнда бірнеше элементтен бір элементке байланыс болады.

Мысалы, ер адамдар жағынан алынған генеалогиялық ағаш түрінде алынған иерархиялық құрылым болып есептеледі - әр адамда бір ата-ана бар. Егер де генеалогиялық ағашқа барлық ата-аналарды қосса, деректер құрылымы жағынан ол ағаш емес, желі болады(сурет 3.2).

Желілік модель деректер арасындағы өзара қарым-қатынастардың логикасын беретін деректермен байланыстың түсінігіне негізделеді. Бір элементтен бірнеше элементке байланыс кетуі мүмкін. Әр элементке бірнеше элементтен байланыстар келуі мүмкін. Деректердің әрбір элементінің пәндік облысы бойынша өзіндік түсінігі болады да, кейбір атрибуттармен сипатталады.

әйелі
бала бала

Мынадай мысалды қарастырайық. Әр автор әр түрлі бірнеше мақаланы әртүрлі баспадан шығарып жазған.

Деректердiң желiлiк моделi “объект-байланыс” моделi болады, яғни “көптен бiреуге” бинарлы байланысы болады. Мұндай шектеу осындай деректерге бағытталған графтардың қарапайым моделi болады.

Реляциялық және желiлiк модельдерде әртүрлi терминологияларды енгiзу себебi мынадай: желiлiк модельде логикалық жазбалар типi бiз айтқандай объектiлер тобы ретiнде көрсетiледi, ал реляциялық модельде қатынас объектiлерi де, байланыстарды да көрсетедi.

Реляциялық модель: Қатынаста объектiлер де, байланыстар да көрсетiледi;

Желiлiк модель: Объектiлер тобы немесе логикалық жазбалар типi (кортеждер).

Желiлiк модель контекстiсiнде байланыс түсiнiгi “көптен бiреуге” бинарлы байланысының синонимi. Жазбалар типтерi мен олардың байланыстарын көрсету үшiн желi деп аталатын бағытталған графты бейнелеу керек, ол “объект-байланыс”-тың қысқартылған диаграммасы болады. Бұл графтың түйiндерi жазбалар типiне сәйкес келедi.

Т1 типтi жазба Т2 жазбаға “көптен бiреуге” байланысы бар болса, онда Т1 түйiнiнен Т2 түйiнiне доға жүргiземiз де, Т1-ден Т2 –ге байланысы бар деймiз.

Түйiн мен доғалар типтер мен байланыс аттарымен белгiленедi.

Желiнiң iске асырылуы

Яғни әрбiр Т2 типтi жазбадан кейiн Т1 типтi барлық жазбалар саналып өтедi. Егер Т3-тен Т2-ге деген байланыс болса, Т3 типтi жазбаны Т2 типтi жазбамен байланыстырып қарап, жүріп өтемiз, онда Т2 (Т1)*(Т3)* түрдегi формат болады.

Егер Т1-ден Т4-ке деген тағы басқа бiр байланыс бар болса, онда бiз Т1 жазбаларын Т2 типтi жазбаларынан кейiн ала алмаймыз, сол сияқты Т4 типтi жазбалардан кейiн де ала алмаймыз, ыңғайлы болар едi.
L байланысы үшiн сiлтеуiш
Т2 типтi жазба

R



Т1 типтi жазбалар

L байланысындағы сiлтеуiштер

Сурет 3.3 - Циклдi шынжыр схемасы
Сондықтан басқаша байланыс болуы керек, яғни бiр типтi жазбалар екiншi типпен сыбайлас болуы мiндеттi емес. Мұндай ұйымдастыруды мультитiзiм деп атайды, яғни әрбiр жазбадағы байланыс үшiн жеке сiлтеуiштер болады. Бұл жерде “көптен көпке” байланысы болады.

Мұнда алдын ала байланыстар үшiн жазбаларда қанша сiлтеуiш болатыны белгiсiз. Ол ыңғайлы емес, сондықтан да желiлiк модельде “көптен бiреуге” байланысы тиiмдi.