11 бет 3 стр. №16 (109) 20 тамыз, 2015 жыл АҢдатпа

Жетісу 

университеті

ВУЗ ИНФО

четверг, 20 август, 

2015 год

9

от теории к практике, или об осо-

бенностях археологической практики 

Полевая  археологическая  практика 

является  завершающим  этапом  из-

учения  курса  и  важнейшей  составной 

частью профессиональной подготовки 

студентов специальности «История». 

Цель  археологической  практики  – 

закрепление  теоретических  знаний, 

полученных  в  курсе  «Археология»,  а 

также ознакомление студентов с совре-

менными  методами  полевых  археоло-

гических  исследований,  а  также  под-

готовка  студентов  к  самостоятельной 

практической деятельности.  

Обязательную 

археологическую 

практику  проходят  все  студенты  1 

курса  дневного  и  заочного  отделений. 

Однако  уже  стало  доброй  традицией, 

что  студенты  2-4  курсов,  а  также  ма-

гистранты  специальности  «История» 

принимают  активное  участие  в  экспе-

дициях,  организуемых  кафедрой  исто-

рии  Казахстана  совместно  с  другими 

научными учреждениями под руковод-

ством  начальников  этих  экспедиций 

(отрядов).  Археологическая  практика 

студентов-историков  Жетысуского  го-

сударственного  университета  им.  И. 

Жансугурова  уже  в  течение  пяти  по-

следних лет осуществляется в составе 

археологической  экспедиции    Центра 

археологии и этнологии КазНУ им. аль-

Фараби или в составе археологических 

отрядов  Института  археологии  им. 

А.Х.Маргулана  Министерства  образо-

вания и науки Республики Казахстан. 

В  2014  году  археологическая  прак-

тика проходила в течение двух первых 

недель  июня,  в  Алакольском  районе 

Алматинской  области,  в  предгорьях 

Джунгарского  Алатау,  в  местности 

Коскелиншек,  неподалеку  от  озера 

Алаколь.  Забегая  вперед,  скажу,  что 

прекрасными  видами  озера  мы  на-

слаждались каждый день лишь издали, 

т.к. еще не был официально открыт ку-

пальный сезон.  

Календарный план археологической 

практики  остается  неизменным  уже  в 

течение ряда лет:

1 день - выезд из Талдыкоргана. При-

езд  на  археологическую  базу.  Устрой-

ство на базе, знакомство с внутренним 

распорядком работы экспедиции.

2  день  –  ознакомительные  лекции, 

ориентация  на  местности,  знакомство 

с археологическими объектами.

3-14 дни – полевая археологическая 

практика  с  непосредственным  участи-

ем в археологических раскопках и про-

чих видах исследований.

15 день – зачет. Отъезд в Талдыкор-

ган.

Практика  началась  с  чтения  озна-

комительных  лекций  А.Т.Толеубаева 

–  начальника  экспедиции,  доктора 

исторических наук, профессора КазНУ 

им.альФараби. Наши студенты ознако-

мились  с  археологическим  объектом, 

на  котором  предстояли  работы:  его 

общей  характеристикой,  историей  ис-

следования,  методами  изучения  и  до-

кументирования. К слову, раскапывали 

мы  со  студентами  в  течение  2  недель 

развалины  средневековых  городищ 

карлуков, что обитали в Жетысу еще в 

IX-X вв. (об этом подробнее в следую-

щей статье). 

В  работе  археологической  экспеди-

ции принимали участие, помимо ЖГУ-

шников  (всего  нас  было  15  человек), 

студенты  и  магистранты  КазНУ  им. 

аль-Фараби, КазНПУ им.Абая, Семипа-

латинского  государственного  универ-

ситета  им.  Шакарима.  В  общей  слож-

ности,  в  лагере  (базе)  одновременно 

находилось до 45-50 человек. Во время 

прохождения  практики  студенты  ста-

новятся  полноправными  членами  кол-

лектива,  в  котором  проходят  археоло-

гическую  практику.  Студенты  обязаны 

соблюдать распорядок дня, принимать 

участие  не  только  в  археологических 

раскопках,  но  и  во  всех  видах  работ 

по  благоустройству  лагеря,  организа-

ции быта и т.п. Сту-

денты-практиканты 

подчиняются  непо-

средственно  руково-

дителю  практики,  а 

также 

начальнику 

экспедиции,  отряда 

и  выполняют  все  их 

распоряжения. Уста-

навливается  дежур-

ство  по  лагерю,  по 

кухне,  по  «ночному 

дозору» и т.д. 

В процессе архео-

логической  практики 

студенты  осваивают 

не  только  археоло-

гические 

исследо-

вательские  навыки, 

но  и  проходят  можно  сказать  «школу 

жизни»: натаскать воды из горного род-

ника, что в 500 метрах от лагеря, нару-

бить дров, растопить ими костер, на ко-

тором  будет  готовится  еда,  начистить 

картошки,  «накрыть»  стол  к  завтраку, 

обеду,  ужину,  для  возвращающихся  с 

раскопок, помыть посуду 3 раза в день 

– и это минимум обязанностей «дежур-

ных по кухне». 

 

По  окончании  практики  прохо-

дит заключительная лекция, в которой 

подводятся итоги полевых работ. Тра-

диционно же археологическая практика 

завершается  ритуалом  «Посвящение 

в  археологи».  Этим  летом  «профес-

сиональными»  археологами  стали  12 

студентов-историков первого курса на-

шего  университета.  А  это  «таинство» 

уже из серии «Кто не был – тот будет, 

кто был – не забудет!». Именно, види-

мо,  поэтому  наши  студенты,  съездив 

единожды на практику, затем едут туда 

вновь и вновь.

Не  будет  преувеличением  тезис 

о  том,  что  две  недели  на  раскопках  – 

одно из ярчайших воспоминаний о сту-

денческой жизни, способ узнать себя и 

своих однокурсников с новой стороны, 

а  также  почва  для  разнообразных  во-

просов типа «А что вы там находите?», 

«А  это  всё  настоящее?»,  «А  вы  там 

могилы  раскапываете?»,  «А  скелеты 

находите?»,  «А что вы с ними делае-

 

«К

ак  я  провел  лето»  —  тради-

ционная  тема  школьного  сочинения,  тя-

нущаяся  со  времен  СССР  и  по  наши  дни, 

пишется  учащимися  младших  и  средних 

классов  средней  школы  в  первых  числах 

сентября. Если бы такое задание получи-

ли  наши  студенты–историки  нынешнего 

2  курса  Жетысуского  государственного 

университета  им.  И.  Жансугурова,  то, 

полагаю,  многие  из  них  написали  бы  об 

археологической практике, в которой они 

принимали участие этим летом. 

те?», «А вам не страшно?», «А не мо-

гилу ли Чингисхана вы ищете?» и т.д. 

и т.п. со стороны обывателей, дышав-

ших городской пылью, пока вчерашние 

первокурсники  героически  сжимали  в 

руках  лопаты,  копали  землю,  таскали 

тачки,  боролись  с  комарами,  да  и  с 

другими  «особенностями»  археологи-

ческой практики. 

Это не просто выезд с одногруппни-

ками  на  природу,  но  и  зачастую  (осо-

бенно  с  непривычки)  тяжелая  работа, 

необходимость сосуществовать с мало-

знакомыми  людьми  и  экстремальные 

для  большинства  условия:    спальные 

мешки; палатки; ближайшая горная (а 

значит  холодная)  речушка  вместо  го-

рячего  душа;  еда,  приготовленная  на 

костре  в  общем  большом  казане,  по-

этому немного пропахшая дымом; де-

сятки  километров  до  ближайшего  на-

селенного пункта; дневной зной; ночной 

холод и т.д. и т.п. 

Некоторые  студенты-первокурсники 

опасаются  ехать  в  экспедицию.  Не-

малую лепту в эти страхи добавляют, 

ухмыляясь,  и  наши  старшекурсники. 

Дескать,  каторжный  труд  на  раскопе 

под палящими лучами солнца без ма-

лейших бытовых удобств, превращают 

человека в неандертальца. 

Однако,  несмотря  на  все  «ужасы» 

практики все, кто бывал на ней,  вспом-

нят об археологической практике с те-

плотой. Многие поколения выпускников 

специальности  «История»  вспомина-

ют об археологической практике как о 

лучших  неделях  своей  студенческой 

жизни. Как ни крути, это интересный и 

полезный опыт и очередной, уже всам-

делишный,  этап  «посвящения  в  сту-

денты-историки», от которого не стоит 

отказываться. Как уверяют сами ребя-

та,  стоило  им  найти  несколько  череп-

ков посуды, сохранившихся со времен 

средневековья  –  жажда  прикоснуться 

к истории, настоящей, «живой»  стала 

еще более осознанной. Кстати, напить-

ся  из  этого  источника  знаний,  может 

любой  студент  нашего  университета, 

кого не испугали «страсти», о которых 

я  писала  выше.  Так  что  добро  пожа-

ловать  на  археологическую  практику 

всем желающим! 

Назгуль БАЙГАБАТОВА, 

доцент кафедры        

истории Казахстана,

кандидат исторических наук,

руководитель археологической 

практики.

студентов ЖГУ

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНА  - 550 ЖЫЛ 

бейсенбі, 20 тамыз, 

2015 жыл

10

Жетісу 

университеті

Нұралы хан

 

(1704-1790)

Н

ұралы хан 1748-1786 жылдары билік құрған. 

Әбілқайыр хан өлген соң, 1748 жылы кіші жүздегі 

хандық таққа оның ұлы Нұралы отырды. Бұл 

шешімді Ресей патшайымы Елизавета Петров-

на бекітті. Нұралы патшалық билік тарапы-

нан бекітілген бірінші қазақ ханы болды. Пат-

ша үкіметі бұл әрекеті арқылы ендігі уақытта 

қазақ жұрты хан ретінде мойындаған сұлтанды 

хандық дәрежеге бекіту немесе бекітпеу өз 

еркінде екендігін білдіруі еді. Бұл қазақ халқының 

дербес мемлекеттігін жоюға бағытталған 

алғашқы қадам, сондай-ақ "Патшалық ішінде 

патшалықтың болуы мүмкін емес!" деген 

стратегиялық бағыттың көрінісі болатын.

ЕЛДІК БЕЛЕСТЕРІ

ХVI

 

ғасырдың бас кезінен Ресей Қазақ хандығына 

үлкен мүдделілік танытты. Орыс мемлекеті Алтын 

Орда құрамында болған елдерді өз қарамағына алуға 

және олармен қарым-қатынастарда өзін Алтын 

Орданың «бірден-бір мұрагері» екендігін мойындатуға 

ұмтылады. Батыс Еуропа мемлекеттерімен жазысқан 

дипломатиялық құжаттарында ноғайларды, Сібірді, 

Қазақ хандығын, қалмақтарды өз қоластына алғанын 

мәлімдеп, осы арқылы өзін қуатты мемлекет ретінде 

көрсетуге тырысады.

Нұралы  хан  әкесі  Әбілқайыр 

сияқты  ел  арасындағы  ықпалды 

топтардың  қолдауына  сүйене 

алған 

жоқ. 

Әкесіне 

ұқсап 

ол 

да 

алғашқы 

жылдары 

жалпықазақтық  тақтан  үміткер 

екендігін  білдірді,  бірақ  сыртқы 

істер  коллегиясы  И.И.Неплюевтің 

кеңесі  бойынша,  оның  өтініші 

қанағаттандырылмады, 

сөйтіп 

бекіту  грамотасында  Нұралы 

ханның билік ауқымы белгіленбей, 

жай ғана "қазақ ханы" деп аталды. 

Нұралы хан билігінің әлсіреуіне 

оның көрші халықтармен екі жаққа 

бірдей  тиімді  қатынас  орнықтыра 

алмауы    әсер  етті.  Оңтүстік 

шекарада  Хиуаға  бағынышты 

түрікмендермен  арада  бейбіт 

байланыстың орныға қоймауы сал-

дарынан  Нұралы  әскері  біріккен 

өзбек-түрікмен 

қолдарынан 

қирай  жеңіліп,  мыңнан  аса  қазақ 

жігіттері  опат  болды.  Ханның 

Еділ  мен  Жайықтың  арасындағы 

торғауыт 

қалмақтарымен 

қатынасы  да  өзара  жаугершілік 

сипатта  болды.  1771  жылдың 

қысында  патшалықтың  езгісі 

мен  зорлығынан  Жоңғар  жеріне 

кашқан  торғауыттарды  Нұралы 

хан  Ералы  және  Айшуақ  деген 

інілерімен бірге аяусыз тонады.

Нұралы 

ханның 

саясаты 

кіші  жүз  қазақтарының  башқұрт 

халқымен 

арақатынасының 

шиеленісуіне  алып  келді.  1755 

жылы 

Башқұртстанда 

Ресей 

езгісіне  қарсы  жаңа  көтеріліс 

бұрқ  ете  калды.  Патша  әскерінің 

қуғынынан  ығысқан  елу  мыңға 

жуық  башқұрттар  қазақ  дала-

сына  еніп,  қазақтармен  біріге 

орыс  шабуылынан  қорғанудан 

үміттенді.  Орынбор  губернато-

ры  И.И.Неплюев  Нұралы  ханға 

және  басқа  қазақ  билеушілеріне 

арнайы  грамота  жолдап,  онда 

башқұрттардың  малы  мен  мүлкін 

тонап, өздерін құлға айналдыруға 

шақырды.  Бұл  үндеу  қазақ  ау-

ылдары  арасында  кең  қолдау 

тапқан  жоқ.  Дегенмен  Орын-

бор 

губернаторының 

тілегін 

орындауға  кірісіп  кеткен  Нұралы 

мен  оның  інілері  башқұрттарды 

тонап,  олардың  басшысы  Ба-

тырша 

Әлеевті 

орыстарға 

ұстап  беруге  күш  салады.  Бұл 

сатқындық  әрекеттен  қазақ  пен 

башқұрт 

елдері 

арасындағы 

туыстық  қатынас  бұзылып,  өзара 

жаугершілікке 

ұласуына 

жол 

ашты.

Көршілерімен 

араздасқан 

Нұралы 

хандық 

ішінен 

де 

қолдау  таба  алмады.  Патшалық 

әкімшілікпен  ғана  жақын  болу 

жолына  түскен  ханның  рубасы-

лармен  арақатынасы  алшақтап 

кетті.  Нұралы  ханның  Жайықтың 

оң  жақ  бетіндегі  жайылым-

дарды  пайдалануға  патшалык 

әкімшіліктің  келісімін  ала  ал-

мауы  ханның  беделін  біржола 

құлдыратты.  1785  жылы  генерал-

губернатор О.А.Игельстром II Ека-

терина патшайымға: "Рубасылары 

мен  халықтың  ханға  наразылығы 

соншалықты  зор,  тіптен  өздерінің 

берекесі мен тыныштығын алушы 

ретінде қарайды",- деп жазды.

1772  жылдан  бастап  кіші  жүз 

қазақтарының  отарлық  билік  пен 

хан-сұлтандардың 

зорлығына 

қарсы  азаттық  қозғалысының  ба-

сында  тұрған  Сырым  батыр  өзін 

қолдаған  рубасыларымен  біріге 

отырып, Нұралыны биліктен алас- 

тау  мәселесін  қояды.  Нұралының 

өз  ықтиярымен  Ресей  билігіне 

көнбейтіндігіне  әбден  көзі  жеткен 

Екатерина ІІ 1786 жылы 6 маусым-

да арнайы жарлығымен Нұралыны 

тақтан түсірді. Алғашында Жайық 

бекінісіндегі  абақтыға  қамалып, 

кейін  Уфаға  жер  аударылды. 

1790  жылы  көктемде  ол  осы 

қалада  дүние  салды.  1792  жылы 

хан  тағына  інісі  Ералы  отырды. 

Нұралының  бірнеше  әйелінен 

тараған  ұрпақтарының  арасынан 

кейіннен  қазақ  халқының  саяси, 

әскери,  мәдени  тарихында  үлкен 

рөл  атқарған  қайраткерлер  көп 

шықты.

Көп уақытқа дейін орыс патша-

сы  сарайында  Алтын  Ордадағы 

ел  басқару  жүйесі  де,  шығыстық 

этикет те үстем болды. Тіпті, орыс 

князьдарының  біразы  өздерінің 

шыққан  тегін  Шыңғыс  ханнан           

бастады  және  олар  Рюрикович-

тен тарағандардан жоғары тұрды. 

Олардың  мұндай  мінез  таны-

туында  генеалогиялық  негіз  де 

жоқ  емес-ті.  Қыпшақ  қыздарына 

үйленген  Всеволод  Юрьевич 

Большое  гнездо  (1154-1212  ж.ж.), 

Ярослав  Всеволодович  (1191-

1246 ж.), Қоншақтың қарындасына 

үйленген  князь  Георгий  (1318 

ж.),  Ноғайдың  қызына  үйленген 

Федор  Рязанскийді  атасақ  та 

жеткілікті. Батыйдың ұлы Сартак-

пен  анттасқан  Ярославтың  ұлы 

Александр қыпшақ қолын бастап, 

1240 жылы 15 маусымда Неваның 

Ладога  көліне  құятын  сағасында 

немістердің  әскерін  талқандап, 

орыс  халқының  тарих  сахнасы-

нан  жойылып  кетпеуіне  себепкер 

болды. А.Невскийдің орыстардың     

бастарын біріктірудегі рөлі жөнінде 

П.Н.Савицкийдің, 

тарихшылар 

С.М.Соловьев пен Лев Гумилевтің 

айтқандары  жұртшылыққа  аян. 

1513-1520  жылдар  аралығында 

Қазақ хандығы Мәскеумен елшілік 

қатынастар 

орнатады. 

Бірақ 

Қасым  хан  Ресейдің  шығысқа 

қарай  бағыт  ұстауы  жалпы  түркі 

кеңістігіне  қауіп  төндіретінін  ал-

дын  ала  болжағанға  ұқсайды. 

Қазіргі  уақытқа  жеткен  эпикалық 

шығармалар 

мен 

ән-күйлер 

Ноғай  ордасындағы  қазақтар 

мен  Қазақ  хандығынан  Қазан 

хандығын  қорғауға  барғандардың 

болғандығынан  хабар  береді. 

Ағылышын  жазушысы  Р.Фокстің 

орыстар 

қазақ 

жеріне 

ХVI 

ғасырдың соңғы ширегінен бастап 

көз  аларта  бастады  деп  көрсетуі 

сол  кезеңдегі  оқиғалар  сипатын 

меңзейді. 

Жоңғарлар 

тарапынан 

шапқыншылықтардың  жиілеуіне 

байланысты 

ХVIII 

ғасырдың 

алғашқы  онжылдығынан  бастап 

Ресеймен  қатынастарды  реттеу, 

әскери  одақ  құру  мәселелерінің 

өзектілігі  арта  түседі.  Қазақ 

хандығы Жоңғарияға қарсы әскери 

одақ  құру  туралы  Қайып  ханның 

Тобылға елшілігі (1716 ж.), Тантай 

батыр,  Арыстан  Аталықұлы  мен 

Тайқоңыр  Құлтабай  Аталықұлы 

арқылы І Петрге хаты, Әбілқайыр 

ханның Тобылға жіберген Әлімбет 

батыр,  Байбек  батыр,  Төлебай 

батыр, 

Есмәмбет 

батырдың 

елшілігінің  (1718  ж.)  ұсыныстары 

аяқсыз  қалады.  Соңғы  елшілік 

сауда 

қатынастарын 

дамы-

ту, 

тұтқындармен 

алмасу, 

жоңғарларға  қарсы  күресу  үшін 

орыс  әскерлерін  жіберу  тура-

лы  Қайып  ханның  хатын  да 

тапсырады. 

Сібір 

губернато-

ры  М.П.Гагаринге  қазақ  ханы: 

«Қонтайшы  –  сенің  де,  менің  де 

жауым, оның жолында біз тұрмыз, 

әскер жіберу жөнінде ұлы патшаға 

хат жазамыз, күш жіберсе, біздер 

соғысуға,  не  болмаса  бейбіт 

келісімге келуге дайынбыз», – деп 

жазады. Осы кезеңдерде Түркістан 

қаласында 

Н.Белоусовтың 

(1716  ж.),  Ф.Жилиннің  (1717 

ж.),  Б.Брянцевтің  (1718  ж.) 

елшіліктері  келіп,  Қайып  ханмен 

әскери  одақ  жөнінде  келіссөздер 

жүргізеді.  Алайда,  олар  сәтсіз 

аяқталады,  Ресей  тарапынан 

нақтылы  қадамдар  жасалмай-

ды.  Оның  үстіне  орыс  елшіліктері 

дипломатиялық 

жұмыстардан 

гөрі  Қазақ  хандығының  әскери 

күш-қуатын  анықтауға  тырысады. 

Б.Брянцев  елшілігі  Аягөз  өзеніне 

жеткен  кезінде  осының  алдын-

да  ғана  өткен  жоңғарлармен 

ұрыста 

қазақтардың 

жеңіліс 

тапқандығының  куәсі  болады.

Құттыбай  биден  оның  себептерін 

сұрап  біледі.  Әбілқайыр  мен 

Қайып  хандардың  араларындағы 

қатынастың 

сипаты 

жөнінде 

мәлімет алады. Мұның өзі, әрине, 

І  Петрді  қазақтармен  әскери 

одақ  құруға  итермелемейді.  Ре-

сей  Қазақ  хандығының  күшеюіне 

емес, жоңғарлар мен басқа да ел-

дерге қарсы күресте әлсізденуіне, 

осы  арқылы  өз  мақсатын  жүзеге 

асыруға  ғана  мүдделілік  таны-

тады.  Қазақ  хандығының  басқа 

да  көршілес  мемлекеттермен 

дипломатиялық 

қатынастары 

оның  іргелі  ел  болғандығын 

білдіреді. 

Мұхамад 

Тахир 

Казвинидің  «Аббаснама»  деген 

шығармасында: 

«Бұрындары 

Түркістан  уалаятынан  келме-

ген  қазақ  патшасының  елшісі 

келді.  Аббас  шахтың  Исфахан 

қаласындағы «Чихил сутун» сарай-

ында қабылданды. Түркістан пат-

шаларына, елшілерге көрсетілетін 

сый-құрметтің барлығы көрсетілді 

және  хаттың  жауабын  дай-

ындап,  өз  елдеріне  көптеген 

сыйлықтармен  аттандырылды», 

–  делінеді.  Ғ.Қамбарбекованың 

ізденістері  бойынша,  бұл  елшілік 

туралы  мәліметтер  Иран  шахы 

сарайының  хаттамалары  мен 

сарай  жинақтарында  да  көрініс 

тапқан.  Тәуке  ханның  хатына 

Иран  шахы  жауап  ретінде  екі 

елдің  арасында  орын  алып  кел-

ген  достық  қарым-қатынастар 

жөнінде  айтып  және  оның  алға 

қарай да жалғасатындығына сенім 

білдіреді.          

Бірақ  екі  ел  арасындағы 

бейбіт қарым-қатынастар барлық 

уақытта  сақтала  бермеді.  Оны 

Кіші жүз ханы Әбілқайырдың 1724 

жылы Иран шахына жазған хаты-

нан  көруге  болады.  Шындығына 

келгенде  екі  ел  арасындағы 

текетірес  Хиуа  хандығы  үшін 

мүдделіктен  туындайды.  1724 

жылы  Әбілқайыр  хан  басқарған 

қазақ  жасақтарынан  ирандық 

әскерлер  қатты  жеңіліс  таба-

ды.  1713  және  1715  жылдары 

Қайып  Мұхаммед  хан  Осман-

лы  сұлтанына  орыстар  мен 

қалмақтардың қазақтарға көрсетіп 

отырған  зорлық-зомбылықтары 

жөнінде екі рет хат жолдап, көмек 

сұрайды. Османлы сұлтаны ІІІ Ах-

меттен Қайып ханға жауап хат та 

келеді. Алайда, екі ел арасындағы 

географиялық  алшақтық  тиімді 

қарым-қатынастар 

орнатуға 

мүмкіндік 

бермейді. 

Мұның 

барлығы  Қазақ  хандығының  ірі 

де қуатты мемлекет болғандығын, 

әскери, 

дипломатиялық 

тәсілдерді 

қолдана 

отырып, 

тәуелсіз  саясат  жүргізгендігін 

көрсетеді.  Бұл  ұстанымның  мәні 

– халықтың өзінің әдет-ғұрыптары 

мен  салт-санасын,  дәстүрлері 

мен  құндылықтарын,  жинақтай 

айтқанда,  этникалық  бірегейлігін 

сақтай  білудің  этнос  ретінде         

жойылып  кетпеуінің  алғышарты 

болып 

табылатындығында. 

Мұның ежелден бері келе жатқан 

қағида 

екендігі 

Геродоттың: 

«сақтар 

өздерін 

өзгелердің 

әдет-ғұрпын  қабылдаудан  аулақ 

ұстайды»  деген  сөздерінен-ақ 

байқалады.  Сақтар  да,  олар-

дан  кейінгі  басқа  тайпалар  да 

Грекияға,  Еуропаның  өзге  де 

елдеріне  жеткенімен,  көбі  өз  ата-

жұртына  оралып,  дағдылы  өмір 

салтына  көшіп  отырады.  Өзіне 

ғана  тән  бірегейлігін  тану,  оны 

құрмет тұту және қандай жағдайда 

да  өзге  құндылықтар  мен  өзге 

жұрттың  өмір  салтына  бола  ай-

ырбастап  кетпеу  –  халықтың 

бостандығы  мен  тәуелсіздігінің, 

ғалым  А.Қасымжанов  айтқандай, 

«негіздерінің  негізі»  болып  табы-

лады. 

Сонымен 

ғалымдар 

мен 

ақын-жыраулардың, 

данагөй 

абыздар  мен  ел  атынан  сөз 

ұстаған  билердің  ізденістері  мен 

ой-толғамдары  негізінен  Білге 

қағанның  мәңгі  бақи  ел  болып 

қалу  жөніндегі  өсиеті  мен  ғұлама 

ғалым  Әбу  Насыр  әл-Фарабидің 

«кемел мемлекет», «кемел адам», 

Жүсіп  Баласағұнның  «бақытты 

қоғам»  жөніндегі  ой-пікірлері 

төңірегінде 

өрбітіліп, 

Қазақ 

хандығының оптимистік сипаттағы 

мемлекеттік 

идеологиясының 

іргетасын  қалады.  «Мәңгілік  Ел» 

–  дербес  те,  дамыған  мемлекет 

құрып,  береке-бірлікте  тәуелсіз 

өмір  сүруге  ұмтылған  халықтың 

арман-мұратының  жиынтық  иде-

ясы. 

                    

жүктеу/скачать 7,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: