13-дәріс. Қазақ тіліндегі есімше және көсемше категориялары. Көмекші етістік‚ оның аналитикалық форма жасаудағы қызметі туралы
Попробовать, попытаться Байқау мағынасын білдіреді
жүктеу/скачать 64,83 Kb.
|
13-дәріс
Ы.Маманов «совершенный вид», «несовершенный вид» деген атаулардың орнына «созылыңқы сыпат», «аяқталған сыпат» деп қолданып, әрбір сыпатты жасауға қандай көмекші етістіктердің қатысатынын көрсетеді. Атап айтқанда, қалып етістіктерінің созылыңқы сыпат жасайтынын, ал басқа мәнді көмекші етістіктер аяқталған сыпат жасауға қатысатынын көрсетеді. Сонымен қатар ғалым 1956 жылы 24-27 қыркүйек аралығында Алматы қаласында өткен түркі тілдеріндегі етістік түрлері мен сабақтас сөйлем проблемаларына арналған координациялық кеңестегі «Глагольные виды и их выражение в казахском языке» деген баяндамасында, «Қазақ тілінің грамматикасында» (1967) да көмекші етістіктерді сыпат (вид) түріне қарай жіктейді. Көмекші етістіктердің видке қатысуына қарай топтастырып, саралауға тырысатын еңбектердің қатарында Н.Сауранбаевтың «Семантика и функций деепричастии в казахском языке» (1944)‚ «Русско-казахский словарь» (Под общей редакцией проф. Н.Т.Сауранбаева (1954)‚ «Современный казахский язык» (1962‚ 1956 ж. координациялық кеңесте сөйлеген сөзі‚ И.Ұйықбаев «Қазіргі қазақ тіліндегі етістік көріністері» (1958), кеңесте сөйлеген сөзі, Н.Х.Демесинова «Сопоставительная грамматика русского и казахского языков (синтаксис)» (1966) т.с.с. атауға болады. Н.Сауранбаев «Семантика и функции деепричастии в казахском языке» деген еңбегінде: «Казахские, а также тюркские глаголы сами по себе не выражают видовых оттенков. Поэтому образование категории сложных глаголов есть по сути дела оформление категории видов. Деепричастие в составе сложного глагола есть форма выражения вида», - деп түсіндіреді [Сауранбаев, 176]. Қазақ тілінде көрініс (вид) категориясы бар деп түсіндірушілер оны түрліше топтастырады. Н.Сауранбаев аяқталған (законченный), аяқталмаған (продолжительный) және белгісіз (неопределенный) деп үшке бөлсе, И.Ұйықбаев пен Ы.Маманов созылыңқы (аяқталмаған) көрініс (сыпат), аяқталған көрініс (сыпат) деп екіге топтастырады. Тіл фактілері қимылдың бәрі бірдей аяқталған және созылыңқы көрініске сыя бермейтінін көрсетеді, яғни Н.Сауранбаевтың дұрыс байқағанындай, істің аяқталмағанын, тіпті басталмағанын білдіретін аналитикалық формалар баршылық. Мәселен, - жүктеу/скачать 64,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|