15. Абайдың өлеңдері мен қара сөздерінен үзінді жатқа айтыңыз Жүрек — теңіз, қызықтың бәрі — асыл тас
Абайдың табиғат лирикасына арналған өлеңдерінен үзінді жатқа айтыңыз
жүктеу/скачать 29,37 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Желсіз түнде жарық ай Сәулесі суда дірілдеп, Ауылдың жаны терең сай, Тасыған өзен гүрілдеп. Қалың ағаш жапырағы
- 19. Жан-жануарларға және наурызға байланысты өлең-жырларының маңызына тоқталыңыз
| 18. Абайдың табиғат лирикасына арналған өлеңдерінен үзінді жатқа айтыңыз
Абай өлеңдерінің бір алуаны - табиғат лирикасы. Табиғат - адам баласының еңбек етіп, өмір сүретін ортасы. Бар байлық, қазына, тіршілік, табиғат дүниежүзі әдебиетіндегі ірі классик ақындардың барлығының да шығармаларынан орын алды. Әр дәуір, әр жағдайға лайықты табиғатты әркім әртүрлі жырлады. Біреулер табиғат арқылы өмір сүретін, біреулер табиғатты суреттеу арқылы көңіл-күйін, өз көзқарасын айтып берді. Ал кейбіреулер белгілі бір кезеңдерде өмірдегі күрес-тартыстардан безіп, табиғатты ғана жырлап, өмірден безу көйгейін тартты. Қайткенмен де, табиғат көркем әдебиеттен үлкен орын алды. Абайдың да айрықша жырлағанының бірі табиғат болды. Ол табиғат аясында өсіп, оны сүйе білді. Абайдың «Желсіз түнде жарық ай», «Күз», «Қыс», «Жаз» деген өлеңдерін оқығанда, табиғаттың әртүрлі құбылысы көзіңе елестейді. Жаратылыстың жайдары жазын, түсі суық тұманды күзін, не болмаса сақылдаған аязы мен қарлы боранын өзің көріп тұрғандай боласың. Мысалы, «Желсіз түнде жарық ай» деген өлеңінде: Желсіз түнде жарық ай Сәулесі суда дірілдеп, Ауылдың жаны терең сай, Тасыған өзен гүрілдеп. Қалың ағаш жапырағы, Сыбырласып өзді-өзі. Көрінбей жердің топырағы Құлпырған жасыл жер жүзі, - деп, жазғы түннің әдемі суретін алдыңа тартады, жаз кезінің желсіз тымық күні, аспандағы жарық айдың суға түскен сәулесі, жазғы ауыл, оның жанындағы терең сай, гүрілдеген өзен суретшінің бояуы арқылы тұтас бір картина ретінде көз алдыңа келеді. 19. Жан-жануарларға және наурызға байланысты өлең-жырларының маңызына тоқталыңыз Тұрмыс-салт жырларының ең бай және кең тараған түрі – төрт түлік малға байланысты туған өлең-жырлар. Төрт түлік туралы өлең-жырлар ерте заманнан бері халықпен бірге жасасып келеді. Ерте кезде адамдарда әр түліктің иесі бар деген түсінік болған, оларға ат қойған, әрқайсысының жаратушы иесі бар деп түсініп, оларға жалбарынған. Мысалы; Қой атасы – Шопаната, Сиыр атасы – Зеңгібаба, Жылқы атасы – Қамбарата, Түйе атасы – Ойсылқара, Ешкі атасы – Шекшеката. Шопанатадан «Тегене құйрық қошқар бер, малды берсең, қойды бер», Қамбаратадан «Айғыр берсең үйірі толған байталды, өңкей мама бие бер», Зеңгібабадан «Сиыр берсең, өңкей сүттісін бер», Ойсылқарадан «Маң-маң басқан, маң басқан, шудаларын шаң басқан, жүнді, сүтті, күшті түйе бер», – деп жалбарынады. Тұрмыс-тіршілігі төрт түлікпен тығыз байланысты болған қазақ халқы әр түліктің ерекшелігін де тани білген және оған байланысты көптеген өлеңдер туғызған. Соның бірі – «Малдың баласын сүюі» өлеңі. Қой сүйеді баласын «қоңырым» деп, «Ештеңені білмеген момыным» деп. Сиыр сүйеді баласын «торпағым» деп, «Қараңғыда баспаған қорқағым» деп. Түйе сүйеді баласын «боташым» деп, «Жаудыраған көзіңнен тоташым» деп. Ешкі сүйеді баласын «лағым» деп, «Тастан-тасқа секірген шұнағым» деп. Жылқы сүйеді баласын «құлыным» деп, «Тұлпар болар жүгірген жұрыным» деп. Халық ауыз әдебиетінде аңшы-мергендермен қатар алғыр қыран құстар мен жүйрік тазылар да өлеңге қосылған. Өлеңдерде олардың адам баласына пайдасы, көмегі, атқарған қызметі баяндалған. Халық арасына кең тараған әннің бірі – «Көкжендет». Көкжендет, тұғырың алтын, жібек баулы, Бар ма екен Көкжендеттей қыран шәулі?! Күніне отыз үйрек, қырық қаз іліп Кеш болса отырушы ең тояттаулы, – деген жолдарда Көкжендеттің алғырлығы, тигізген пайдасы туралы айтылған. Ертеден келе жатқан тұрмыс-салт жырларының бір түрі – Наурыз жыры. Қыстың ызғары кетіп, елдің ауыр еңбектен қолы босап, аққа аузы тиеді. Оны кәрі-жастың «құшақтасып көріскен, жаңа ағытқан қозыдай жамырасып өріскен Ұлыстың ұлы күні» дейді. Наурыз күні Ұлыс күні қазан толса, Ол жылы ақ мол болар. Ұлы кісіден бата алса, Сонда олжалы жол болар.. Төрт түлік ақты болсын, Ұлыс оң болсын! Ақ мол болсын, Қайда барсаң жол болсын! Бәле-жала жерге енсін!..– деген өлең жолдарымен үлкен-кіші, кәрі-жас бір-біріне игі тілек тілеген. жүктеу/скачать 29,37 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|