1.«Алаш» қозғалысы және ұлттық мемлекет идеясы
Бүкілресейлік мұсылман съездеріне қазақ элитасы өкілдерінің қатысуы
жүктеу/скачать 45,18 Kb.
|
1-11 СУРАКТАР
- Бұл бет үшін навигация:
- 4.Патша үкіметі құлағаннан кейінгі Қазақстандағы саяси жағдай. Уақытша үкіметтің Қазақстандағы саясаты.
- 5. 1917 жылғы жаздағы саяси дағдарыс. Шілдедегі Бірінші жалпықазақ съезі және Алаш партиясын құру туралы шешім
| 3.Бүкілресейлік мұсылман съездеріне қазақ элитасы өкілдерінің қатысуы
Бүкілресейлік Мұсылмандардың Бірінші Съезі, 1905 жылы 15 тамызда Төменгі Новгород қаласында өтті. Съезд 20 ғасырдың басында жалпыресейлік мұсылмандық қозғалыстың өріс алған кезінде, 1905 жылы 8 ақпанда Санкт-Петербург қаласында өткен мұсылмандар мәжілісінің шешімімен шақырылды. Оған Түркістан өлкесінен, Сібір өңірінен, Қазақстаннан,Кавказдан, Қырымнан 150-ге жуық делегат қатысты. Съезде Ресей мұсылмандары өмірінің өзекті мәселелері талқыланды. Жергілікті өкімет орындарының рұқсат етпеуіне байланысты, Ресей мұсылмандарының тұңғыш съезі жасырын түрде, Ока өз-мен жолаушылар тасымалдайтын “Густав Струве” кемесінде өткізілді. И. Гаспринскийдің төрағалығымен өткізілген бұл съезде делегаттар патша өкіметінің отаршылдық саясатын, мұсылман халықтарының құқылары жылдан-жылға шектеліп келе жатқандығын сынға алды. Олар бұдан былай Ресей азаматтарының тіліне, дініне, нәсіліне, ұлтына, жынысына қарамай тең құқықта болуын талап еткен шешім қабылдады. Делегаттар Ресей мұсылмандарын өзара байланыстырып, іс-әрекеттерін бір ізге түсіріп отыратын саяси ұйымның құрылуын қажет деп тапты. Бұл ұйымның бағдарламасы мен жарғысын әзірлеу мұсылмандық қозғалыстың жетекшілері А.Топчибашев пен А. Ибрагимовке жүктелді. Съезде 5 тармақтан тұратын қарар шығарылды. Онда мұсылмандар отаршыл жүйемен күресте орыс және басқа да халықтардың демократиялық күштерімен бірлесіп әрекет етуінің қажеттігі аталып көрсетілді. Делегаттар бұл съезді Ресей мұсылмандарының өміріндегі тарихи оқиға деп бағалап, жыл сайын тамыздың 15-і күні мұсылман елді мекендерінде аталып өтілетін болсын деген қаулы қабылдады 4.Патша үкіметі құлағаннан кейінгі Қазақстандағы саяси жағдай. Уақытша үкіметтің Қазақстандағы саясаты. 1917ж.ғы Ақпан буржуазиялық-демок.қ революциясынан кейін орнаған Уақытша бурж.қ өк. елдегі әлеуметтік және ұлттық езгіні жою, жер мәселесін, империалистік соғыстан шығу және т. б. мәселе/ді шешпеді. Қаз.ғы жергілікті халық/ды саяси құқық/нан айырған бұрынғы патша өк.ң заңд/ы өз күшінде қалды. Өлкедегі казак-орыс әскер/ң ұлан-байтақ жер иелік/і мен барлық әлеуметтік артықшылық/ы толығымен сақталды. Қаз.ң ең жақсы шұрайлы жер/н отаршыл кулак/ тартып алып берген Қоныс аудару басқармасының жергілікті аппараты өз жұмысын одан әрі жалғастырды. Өнеркәсіп орын/нда 8 сағаттық жұмыс күні енгізілмеді. Мемл.к мекеме/ мен мектеп/де қазақ тіліне көшуге бұрынғысынша тыйым салынды. Ресей мемл.гі бұл жағдай/ды Ленин бастаған большевик/ партиясы «Бүкіл өкімет кеңес/ге берілсін» — деген ұранды пайдалана отырып, Уақытша өк.ті құлату үшін оны басты құралға айналдырды. Сөйтіп, 1917ж 25 қазанда Петроградта қарулы көтеріліс баст.п, Уақытша бурж.қ өк. құлатылды. Революция бүкіл билікті жұмысшы, солдат, шаруа депутат/ы кеңесінің қолына беру арқылы халықтың әр түрлі топт/ы мен түрлі ұлт/ң, халық/ң келешектегі тағдырына байл. түрліше үмітте болуына жол ашты. Ресейдің қол астында болып келген орыс емес халық/ң еңбекші бұқарасы Қазан рев.нан кейін экон.қ-әлеум.к күйзелістен шығумен бірге отаршылдықтың бұғауынан босанып, тәуелсіздік алатын шығармыз деп үміттенді. Ленин бастаған большевик/ зауыт, фабрика/ жұмысшыға, жер шаруаға, бейбітшілік – бүкіл халыққа деген ұран көтере отырып, Ресейге тәуелді болып келген халық/ жөнінде өз бағытт/н белгіледі. Олар барлық ұлт/ мен ұлыс/ң, халық/ң теңдігі мен бостандығын, азаттығын жариялай отырып, оларды рев.я туының астынан кетпеуге шақырды. 1917ж Ақпан төң.ң жеңісі күллі қазақ деген ұлт зиялы/ң басын бір жерге қосуға мүмкіндік әкелді. 1917ж сәуір-мамыр ай/да көптеген обл-уезд орталық/да аймақтық қазақ сиез/і өткізіліп, қазақ комитет/і құрыла бастады. Олардың жекелеген өкіл/і Уақытша өк.ң жергілікті орган/ы болған обл.қ ж/е уездік атқ. комитет/ң құрамына енгізілді. 5. 1917 жылғы жаздағы саяси дағдарыс. Шілдедегі Бірінші жалпықазақ съезі және Алаш партиясын құру туралы шешім Осыдан 100 жыл бұрын, Ресей империясының сол кездегі астанасы Санкт-Петербургте, дәлірек айтқанда, 1917 жылдың 25 қазанында (7 қараша) адамзат тарихының сүрлеуін өзгерткен «Қазан төңкерісі» атты тарихи оқиға болды.1917ж 27 акпан-Ресей буржуазиялық-демократиялық төңкерісі,монархия құлатылды.( Николай билігі).Қосөкімет орнады: 1.Уақытша ук.т.2.Жұмысшы,шаруа және солдат депутат/ы Кеңесі. 1917ж.24-25 қазан-Петроградта большевик/ қарулы көтеріліс арқ.билікті жеңіп алып,Қосөкімет жойылды.Буржу.қ Уақытша үкімет орнады.Кеңес ук.і жеңіске жетті.жер мен бітім туралы декрет/ң қабылдануы (1917ж 25-26қазан) ,ұлт саясаты бағдарламасының жариялануы революцияның бүкіл елде тез арада жеңіске жетуінде шешуші рөл атқарды.Ташкентте мұсылман жұмысшы/ы депутат/ң Кеңесі пайда болды.1917ж 15-22 қараша – Түркістан өлкесінде «Түркістан Халық Комиссар/ Кеңесі » орнады.1917ж22 қараша – Қоқан қаласында Бкілтүркістандық төтенше IV сьезд ашылды .Ққараған мәселе:Түркістан Автономиясы құрылды,президенті –М.Шоқай.Ислам –мем.к дін деп танылды. 1918ж қаңтар – Ташкент Кеңесі мұсылман ук.н жоймақшы болып ұйғарды.5 ақпан- Қоқан қаласы шабуылмен алынып,өртелді.Бұл әрекет Кеңес ук.ң беделін түсірді.1917ж 5-13 желтоқсан- Орынбордағы жалпы қазақ съезі. Қаралған мәселе/:территориялық-ұлттық автономия құру.Қазақ облыс/ң автономиясына Алаш атауын беру.Автономиялы Алаш обл.ң аумағын Алаш.ң мем.к меншігі деп жариялау.Алашорда Уақытша Халық Кеңесін 25 мушеден құрып, оның 10 мүшесін орыс және т.б халық өкіл/н сайлау.Төрағасы - Ә.Бөкейханов.Алашорда.ң уақытша орт.- Семей.1917ж 21 қараша – «Алаш» партиясы бағдарламасының 10 бөлімдік жобасы жарияланды:Алаш партиясы әділдікке жақ *дінді мем.тен бөлектеусот ісін қазақ тілінде жүргізуәскери қызметті өз жерінде атқару * жұмысшыларды заңмен қорғауоқудың жалпыға бірдей ақысыз болуы сөз бостандығы *жерді алдымен жергілікті халыққа беру .Бағдарлама жобасының маңызы: сол кездің нақты мүмкіндік.н ескере отырып,қазақ халқы дамуының балама жолын ұсынды,буржуазиялық-демократиялық ұлттық-азаттық революцияны аяқтауға бағытталған жолды көрсетті. 1917 қараша -18ж қаңтар сайлауда қазақ еңбекші/ң көбі «Алаш» партиясы.ң бағ.қ талап/н қолдайтынын көрсетті.Кеңес ук.і орнауының 2 жолы болды: 1.өнеркәсіп орталық/ы мен темір жолға жақын,жұмысшы/ басым оңт. және солт. аймақ/да – бейбіт жолмен 2.Сібір,Орал,Жетісу казак/ы мен офицер/ ,кулак/ біріккен контррев.қ күш/ басым ауд.да – қарулы курес жолымен .Қазақ өлкесінде Кеңес билігі алдымен теміржол бойындағы қала/да орнады.1917ж 30 қазан – Перовскіде(Қызылорда) Кеңес ук,і бейбіт орнады. 1917ж 1 қараша – Ташкентте қарулы куреспен,1917ж қараша- Әулиеатада бейбіт жолмен .1917ж қараша –Черняевта (Шымкент) бейбіт жолмен орнады. 1917ж желтоқсан – Бөкей Ордасында ,1917ж 25 желтоксан – Қостанайда карулы куреспен орн.ды. 1917ж желтоқ.ң аяғы – Көкшетауда Кеңес ук.і орн.ды. 1917ж.2 желтоқ.- Бөкей ордасында орн.ды. 1918ж ақпанның 16-нан 17-ге караган туні – Семейде орнады. 1918ж.қаңтар.ң аяғы - Павлодарда орн.ды.1917ж. карашада Орынборда атаман Дутов контр.рев.қ төңкеріс жасап, өкімет билігі казак.ң «Әскери ук.і» қолына көшті. 1917ж Торғай обл.да саяси жағдай қиындап кетті. Атаман Дутов.ң казактар тобы, Алашорда ук.і , меньшевик/,эсер/ Кеңес ук.не қарсы бірікті. Дутовшы/ға қарсы курес жург.ді,нәт.де:1918ж18қаңтар – Орынборда қарулы күреспен Кеңес ук. Орнады.1918ж 8 қаңтар – Ақтөбеде орнады. 1918ж басы – Ырғыз,Торғайда орнады. Оралда Кеңес ук.і қиын жағдайда орн.п, 1918ж 15 қаңтарда жеңді. 1918ж наурыз.ң 2-нен 3-не караган тунинде рев.шыл куш/ төңкеріс жасап, Верныйда Кең.ук. жеңіске жетті. 1918ж наурыз- Жетісуда кеңес ук.і орнады. 1917ж қазан – 1918ж наурыз – Кеңес үкіметі өлкеде түгел орнап бітті. жүктеу/скачать 45,18 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|