1.Қазақ тіл білімінің зерттелу тарихына шолу
Фразеологизмдердің пайда болу негіздері
жүктеу/скачать 101,11 Kb.
|
1.?àçà? ò³ë á³ë³ì³í³? çåðòòåëó òàðèõûíà øîëó
| 57. Фразеологизмдердің пайда болу негіздері
Фразеология – ауызекі және жазба әдебиетте ерекше орын алатын, кез келген халықтың ойлау ерекшелігін, даналығын айғақтайтын тілдің айшықты да, мәнерлі бай саласының бірі. Қазақ тіл білімінде фразеологизмдерді арнайы теориялық тұрғыдан зерттеу ХХ ғасырдың ортасынан баcталып, бү гінгі күнге дейін зерттеушілер назарына ілігіп, зерттеу обьектісіне айналып, әлі толастамай келеді. Осы уақыттағы зерттеулердің төрт кезеңдері жайлы сөз қозғалады. Еліміз егемендік алып, әлемдік өр кениет биігіне ұмтылып отырған заманда, жоғары дамыған Еуропа елдерімен саяси, экономикалық, мәдениаралық қарымқатынастың дамып отырған уақытында – қазақ тілін Еуропаның беделді тілдері нің бірі ағылшын тілімен салғастыра зерттеу – баға жетпес құнды дү ние. А.В. Кунин, Т.Ж.Мықтыбаева, Ш.Б.Арғынғазина, Р.Б. Жүсіпова, Р.К. Атаханова, Ф.А.Оспанова, А.Ә. Молдасанова т.б. ғалымдардың жалпы және салғастырмалы фразеология мәселелеріне арнап жазған құнды еңбектері аталады. Кез келген халықтың ұлттық қазынасы тіл болып табылады. Тілді қай ұлттың болмасын өзіндік сипаты, келешегі, ертеңі мен бүгіні, ғасырлар тоғысындағы тарихын жеткізуші ретінде танимыз. Ұлттың тілі болмаған жерде ұлттық мәдениет те болмайды. Кез келген халықтың дүниетаным көзқарасы ұлттық тілінде көрініс табады. Фразеология-ауызекі және жазба әдебиетте ерекше орын алатын, кез келген халықтың ойлау ерекшелігін, даналығын айғақтайтын тілдің айшықты да, мәнерлі бай саласының бірі. Халқымыздың тіл қазынасының бір бөлігі бола отырып, ұлттық тіл байлығымыздың нағыз қайнар көзі ұрпақтан ұрпаққа өте келе өз маңызын жоғалтқан емес. Фразеология – «phrasis» – орам, сөйлемше «logia» – ұғым, ілім деген грек сөздерінен жасалған термин. Бұл атау негізінен екі түрлі мағынада қолданылады. Біріншіден, тілдегі тиянақты тұрақты сөз тіркестерін қазіргі және тарихи даму тұрғысынан зерттейтін тіл білімнің бір саласы дегенді, екіншіден – белгілі бір тілдегі фразеологимдердің тұтас жиынтығы дегенді білдіреді. Сондықтан болар фразеологизмдер көкейге қонымды, ықшам, ұтқыр да ұтымды сөз өнерінің тілдік және поэтикалық бұлақтары санатына жатады. Қазақ фразеологизмдерін зерттеудің екінші кезеңінде 60-жылдары ғалымдар фразеологизмдер мен тұрақты тіркестер бір ме, оларға не жатады дегенге көңіл бөлді. Р.Сәрсенбаевтың «қазақ мақал-мәтелдерінің лексика – стилистикалық ерекшеліктері» атты кандидаттық диссертациясында, С.Исаевтың «қазақ тілінің тұрақты сөз тіркестерінің бір типі жөнінде» мақаласында осы ерекшеліктерге назар аударған. Осы жылдарда жеке авторлар шығармаларындағы фразеологизмдердің қолдануына да көңіл аударып, сөз таптарын жүйеледі, сөйлемдегі беретін мағынасына қарай топтады. Ә. Болғанбаевтың «қазақ тіліндегі алғыс және қарғыс мәнді тұрақты сөз тіркестері», М. Белбаеваның «Сұлтанмахмұт шығармаларындағы фразалық тіркестер» мақалалары мен осы жылдары қорғалған Х. Қожахметовтың «Ғ.Мустафин шығармаларындағы фразеологиялық орамдар», Е.Бектұрғановтың «М. Әуезовтың «Абай жолы» роман – эпопеясындағы тұрақты сөз тіркестері» кандидаттық диссертациялары сол кезеңнің ізденіс нәтижелері еді. Жетпісінші жылдарда фразеологизмдерді өзге құбылыстардан айыру жөнінде А. Байтелиев кандидаттық диссертация қорғап, Ә. Қайдаров пен Р. Жайсақова, А. Елешова қазақ фразеологизмдерін классификациялау мәселесіне көңіл аударды. Осы кезеңде қазақ фразеологизмдерінің өзге тілдерде берілуі және өзге тілдердегі шығармаларды қазақ тіліне аударғандағы фразеологизмнің берілуі тілші ғалымдар назарын аударды. Академик І.Кеңесбаевтың көп жылдық еңбегінің нәтижесі он мыңнан аса фразаны қамтыған «қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі» шықты. Үшінші кезең – қазақ фразеологиясын жан – жақты зерттеу кезеңі. 80-жылдар алдыңғы кезеңдегі жұмыстардың заңды жалғасы болды. Қазақ фразеологизмдерін өзге тілдердегі тұрақты тіркестермен салыстыра зерттеу, аударма мәселесі жайында кандидаттық диссертациялар қорғалды. Ж. Қонақбаева антоним фразеологизмдерді қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде салыстыра зерттесе, Д. Алтайбаева фразеологизмдердің аудармадағы бірігу жолдарына (калькалау жолымен, дәл баламасының берілуіне) назар аударды. Осы жылдарда қазақ фразеологиясын зерттеуде М.М. Копыленко мен З.Д.Попованың жаңа әдісін (семейный анализ) қолдану тәжірибелері жүзеге асты. Қазақ фразеологиясын зерттеудің төртінші кезеңі 90-жылдардан бастап бүгінгі күнге дейін жалғасып келеді. Бұл кезеңде тіл білімінің осы саласында жан-жақты әрі өте көп ізденістер болып жатыр. Тілдік құрылымы жағынан әр тектес тілдер топтарына жататын қазақ және ағылшын тілдеріндегі мақал-мәтелдерді арнайы зерттей отырып, Р.Б. Жүсіпова олардың қолданыс аясын, тақырыптық топтарын айқындап, туыс емес екі тіл тұрақты бірліктерінің мазмұн-межесін бір-бірімен салғастыра зерттеген. Мақал-мәтелдер тіл білімінде, оның ішінде, қазақ және ағылшын, қазақ және неміс тілдерінде әр тұрғыдан азды-көпті зерттеліп келгені мәлім. Мақалмәтелдердің өзіндік табиғатын, шығу тарихы мен даму жолдарын, тарихи даму барысындағы өзгерістерін айқындауға, оларға этнолингвистикалық тұрғыдан сипаттама беруге септігін тигізетін тұжырымдар жасаған Р.К. Атаханова . Ф.А.Оспанованың еңбегінде ағылшын және қазақ тілдеріндегі уәж, уәжділік мәселесіне арнайы зерттеу жүргізілген. Зерттеуде фразеологизмдер уәждемесі, ішкі форма, аталым, этимология мәселелері өзара тығыз байланыста қаралып, олардың өзіндік айырмашылықтары мен сабақтастығы қарастырылып, екі тілдегі фразеологизмдердің уәжі мағына қалыптастыруда түрлі уәждік сатыдан көрініс табатындығы анықталған. Тіл біліміндегі жаңа ұстанымдар мен бағыттарды негізге ала отырып, жас ғалым А.Ә. Молдасанова тіл мен мәдениет контрактологиясы арқылы көрінетін әлемнің тілдік бейнесін ағылшын және қазақ тілдеріндегі ыдыс – аяқ атауларының мағыналық – уәждемелік табиғатына, этимологиясына, ішкі формасына сүйене отырып көрсете келе, олардың әлемдік бейнесі қандай идиоэтникалық заңдылықтарға байланысты айқындалатынын ашуға тырысқан. жүктеу/скачать 101,11 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|