1.Қазақстан аумағындағы мемлекеттер; (1-6) Амангелдиева
Оғыз мемлекеті (ІX-XІ ғғ. басы)
жүктеу/скачать 151,79 Kb.
|
DOC-20230105-WA0155.
- Бұл бет үшін навигация:
- 48.Қимақ-Қыпшақ қағанаттары (ІX-XІІІ ғғ. басы).
- 49.Күлтегін ескерткіші. (49-54) АЙНУР
| 47.Оғыз мемлекеті (ІX-XІ ғғ. басы).
Қыпшақ хандығы (11 ғ. Басы -1219 ж.) «Қыпшақ» этнонимі алғаш рет 760 жылға жататын көне түркі руникалық ескерткішінде кездеседі. Мұсылман деректерінде қыпшақтарды алғаш рет араб географы Ибн Хордадбех (IX ғ.) түркі тайпаларының тізімінде, хронологиялық жағынан да түркі тайпаларымен байланыстырады. 8 ғасыр. 656 жылы Батыс Түрік қағанаты құлағаннан кейін Алтай тауының солтүстігінде және Ертіс өңірінде кимектердің қол астындағы қыпшақтардың елеулі топтары тайпалық одақтың өзегін құрады. Алайда, негізгі қыпшақ тайпаларының өз тағдырларын шешуге ұмтылысы оларды 8 ғасырдың аяғында жетеледі. Қимек федерациясынан бөлініп, кимектерден батысқа қарай жылжу. Бірақ қыпшақтар түпкілікті тәуелсіздікке қол жеткізе алмады. IX-X ғасырларда. Қыпшақтардың тарихы кимектердің тарихымен тығыз байланысты. Қыпшақтар саяси жағынан кимек қағанға тәуелді болды, олар конфедерацияның, одан кейін Қимек қағанатының құрамында болды 48.Қимақ-Қыпшақ қағанаттары (ІX-XІІІ ғғ. басы). Қыпшақ хандығы (11 ғ. Басы -1219 ж.) «Қыпшақ» этнонимі алғаш рет 760 жылға жататын көне түркі руникалық ескерткішінде кездеседі. Мұсылман деректерінде қыпшақтарды алғаш рет араб географы Ибн Хордадбех (IX ғ.) түркі тайпаларының тізімінде, хронологиялық жағынан да түркі тайпаларымен байланыстырады. 8 ғасыр. 656 жылы Батыс Түрік қағанаты құлағаннан кейін Алтай тауының солтүстігінде және Ертіс өңірінде кимектердің қол астындағы қыпшақтардың елеулі топтары тайпалық одақтың өзегін құрады. Алайда, негізгі қыпшақ тайпаларының өз тағдырларын шешуге ұмтылысы оларды 8 ғасырдың аяғында жетеледі. Қимек федерациясынан бөлініп, кимектерден батысқа қарай жылжу. Бірақ қыпшақтар түпкілікті тәуелсіздікке қол жеткізе алмады. IX-X ғасырларда. Қыпшақтардың тарихы кимектердің тарихымен тығыз байланысты. Қыпшақтар саяси жағынан кимек қағанға тәуелді болды, олар конфедерацияның, одан кейін Қимек қағанатының құрамында болды. 49.Күлтегін ескерткіші. (49-54) АЙНУР Күлтегін. Түркі халқының әскери басшысы және қолбасшысы. 685 жылы Орхон өзенінің жағасындағы Өтүкенде туған. Құтлық (Елтеріс) қағанның екінші ұлы, Білге қағанның інісі. Ана Елбілге Қатун. Ачину руынан. Күлтегін – көшпенділер тарихындағы ең көрнекті көсем, сонымен қатар әйгілі тұлғалардың бірі. Түркі халқының көрнекті қолбасшысы, көптеген көшпелі этностардың басын көк тудың астына біріктірген ерекше тұлға. ұлы көшпенділер империясының дәстүрлерін жалғастырушы. Ол кезде семсеріне қарсы тұратын ешкім жоқ, Күлтегін 7 жаста болғанда әкесі Құтлық (680-692 жылдары билік құрған) қайтыс болады. Осыдан кейін қаған тағына әкесінің інісі Қапаған (692-716) отырады. 716 жылы Күлтегін мен Білге Қапағанның інісі – Тәңірді тақтан түсіріп, Білгеге (716-734) билік жүргізді.Күлтегін ерекше ерліктерімен көзге түсіп, көптеген одақтар мен ру-тайпаларға бағынды. ұлы империя. 16 жасынан бастап оғыздарды, кидандарды, татабтарды, табғачтарды (Қытай), қырғыздарды, түргештерді, соғдыларды, т.б. Ресей Императорлық Академиясының географиялық қоғамының Шығыс Сібір бөлімшесінің тумасы Н.М.Ядринцевтің экспедициялық тобы ескерткіштер мемориалдық кешені туралы мәліметтерді зерттеп, жариялады.1891-93 жылдары фин-угор ғылыми кеңесінің атласы және Экспедициялардың нәтижесінде Ресей Императорлық Академиясының атласы шығарылды. 1893 жылы 25 желтоқсанда дат ғалымы В.Томсен қытай тіліндегі көңіл білдіретін мәтін негізінде, сондай-ақ «Тәңірі», «Күлтегін», «Түрік» сөздері негізінде түркі жазбаларын оқудың кілтін тапты. көне түркі тілі. 1894 жылы В.В.Радлов Күлтегін жазба ескерткішінің жазуын орыс және неміс тілдеріне аударды. Әсіресе В.В.Радлов пен П.М.Мелиоранскийдің аудармаларының ғылыми маңыздылығын атап өткен жөн.Одан кейін В.Томсен, Х.Н.С.Аманжолов және басқа ғалымдар жаңа ғылыми түпнұсқа аудармалар мен түсініктемелер жасады.1958 жылы моңғол- Н.Сер-Оджава, Л.Иисла бастаған чех бірлескен археологиялық экспедициясы қазба жұмыстарын жүргізіп, жан-жақты зерттеулер жүргізді. Бұдан кейін ескерткіштер кешенінің бас жоспары жасалды. 6 метр тереңдіктегі қазба жұмыстары кезінде көк мәрмәр мүсіннің басы табылды. Батырдың басына құс бейнеленген тәж кигізіледі. Н.Сер-Ожав Күлтегін мүсінінің бұл басы, ал тәжіндегі алтын қыран әскери шенді және текті әулеттің белгісін білдіреді деген тұжырым жасады. 1975 жылы ЮНЕСКО-ның қолдауымен ескерткіштер кешені Моңғолия мемлекетінің қорғауына алынды. Моңғол археологы Д.Баяр бұл ескерткіштер кешенінің тас мүсіндерін толық зерттеп, сәулеттік өлшемдер мен ғылыми сипаттамалар, сызбалар жасаған. жүктеу/скачать 151,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|