1.Қазақстан аумағындағы мемлекеттер; (1-6) Амангелдиева
Орхон-Енисей ескерткіштерінің тарихи маңызы
жүктеу/скачать 151,79 Kb.
|
DOC-20230105-WA0155.
- Бұл бет үшін навигация:
- 53.Қазақстан дүниежүзілік өркениет жүйесінде.
| 52.Орхон-Енисей ескерткіштерінің тарихи маңызы.
Ежелгі түркі жазулары немесе орхон-енисей жазулары — біздің заманымызға дейінгі бесінші-оныншы ғасырлардағы түркі тайпаларының тастарға қашалған жазулары. Ескерткіштің алғашрет табылған жері Орхон өзенінің бойында, одан кейін Енисей өзенінің жоғарғы ағысында (қырғыз қаған) . Кейде руникалық жазу депте айтады. Біздің дәуірімізге дейінгі азиялық түркі руналары соғды жазуы негізінде сегізінші ғасырдан бұрын жасалғандығы белгілі болды. Алфавитінде қырыққа жақын графема бар. Сонымен қатар Ежелгі түркі руникалық жазудың өзгешелігі- оның жетекші велярлық және палатальды дауыссыз әріптерге арналған санаулы екі дербес әріптер бар. 1893 жылы В.Томсен ежелгі түркі руникалық жазуының құпиясын ашты. Орхон ескерткіштерінің 1-ші бөлігін 1894 жылы В. В. Радлов жасаған. Бұған дейінгі шежірелерде 5-8 ғасырлардағы Ұлы Даланың тарихы көркем тілмен баяндалған. Нәтижесінде, біз ең алдымен оның жанрын анықтайтын болсақ– жылнамасы не шежіре ден гөріі, бұл тарихи дастандар. Жазуларды сипаттайтын болсақ,олар түркі тілдерінің дыбыстық ерекшеліктерін тамаша жеткізеді. Ерекшеліктері оның оңжақтан сол жаққа оқылатындығында, дауыссыз дыбыстармен жіктелетіндігінде. Ежелгі түркі жазулардың сипаттамасы бізге тастарға қашалып жазылған "баспа әріптері"сипатта келді. Ескерткіштің жазбаша конфигурациясы қандай болғандығы жайлы ақпарат жоқтың қасы. Бұл жазуларды бірінші рет байқаған адам 1-ші көзқараста қазақ руларының белгілерін еске алады.Сонымен қатар,, жазулар "жебе таңбалармен", "ай таңбаларынан" және "Тұмар таңбаларынан" және "көз таңбалар", "Аша таңбаларынан", "балық таңбаларынан", содан кейін "тарақ таңбалар" мен "сырға таңбаларынан"тұрады. Бұл жазбаларды руналық жазулар деп атайды . Скандинавиялықтардың тілінен аударғанда "руна" сөзі "жасырын ашылмаған", "құпия"дегенді білдіреді. 53.Қазақстан дүниежүзілік өркениет жүйесінде. Қазақстанның ұлттық тәуелсіздік пен егемендікке қол жеткізуі оның халқына үлкен перспективалар ашты, өз болашағын өз қолдарымен жасауға, өз өмірін ұлттық мүдделер мен құндылықтарға ғана емес, сонымен бірге сәйкес келетіндей етіп ұйымдастыруға тарихи мүмкіндік берді. сондай-ақ жалпы қабылданған халықаралық демократиялық нормалар. Қазақстанның бай тарихи тәжірибесі біздің өңір халықтарының екі жарым мың жылдан астам әлемдік өркениетпен араласып келе жатқанын көрсетеді. Осы өңірді мекендеген, ешқашан оқшау өмір сүрмеген алыстағы ата-бабаларымыз әлемдік өркениеттің басты жолынан үзілген емес. Біздің дәуірімізге дейін көп уақыт бұрын Орталық Азияда ежелгі мәдениет ошақтары пайда болды, олардың негізінде көршілес аймақтарға игі әсер еткен төл өркениет қалыптасты. Осылайша, археологиялық қазбалар С.П. Толстой қола дәуірінің өзінде Қазақстанның ежелгі тұрғындары мал шаруашылығымен қатар егіншілікпен де айналысқандығын көрсетті. Бүкіл әлем бір және бір-бірімен байланысты. Қазақстан халықтары ежелден алыс-жақын халықтармен бірге өмір сүріп, бір-бірінен ажырамай еңбек етіп келеді. Ұлы Жібек жолының орталығында бола отырып, олар Шығыс пен Батысты байланыстырды. Қазақ халқының әл-Фараби, Жүсіп Баласағұнский, Махмұд Қашғари, Ахмет Йассауи және басқа да ұлы бабаларының есімдерін бүкіл мәдени әлем біледі. Осы уақытқа дейін Түркістан, Тараз, Жаркент, Сайрам қалаларының сәулет ескерткіштері өзінің айбындылығымен, әсемдігімен әлемді таң қалдырып келеді. Өзінің мыңжылдық тарихында қазақ халқы талай белестерді басынан өткерді – мәдениеттің, ғылымның, мемлекеттіліктің гүлденуін және жат құлдықтың ащысын бастан кешірді. Әйтсе де, оның рухын, әділдікке, ар-ожданы мен адамгершілікке деген сенімін тарихтың қиян-кескілері де, апаттары мен аштықтары да сындырмады. жүктеу/скачать 151,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|