1.Қазақстан аумағындағы мемлекеттер; (1-6) Амангелдиева
ҮІ-ХІІ ғғ Қазақстан жеріндегі әдебиет пен ғылымның дамуы
жүктеу/скачать 151,79 Kb.
|
DOC-20230105-WA0155.
| 76.ҮІ-ХІІ ғғ Қазақстан жеріндегі әдебиет пен ғылымның дамуы.
Қазақстандағы ғылыми ой-пікірдің бастауы сонау көне замандардан басталады. Археологиялық зерттеулер мен жазба деректерде 6-11 ғасырларда Жетісу, Орталық және Шығыс Қазақстан аумағында болған қалалар мен елді мекендердің мәдениеті туралы мәліметтер сақталған. Бұл мәдениеттің негізін салушылар жергілікті түркі тайпалары: оғыздар, қарлұқтар, қимақтар, қыпшақтар. 8-11 ғасырларда Орта Азия мен Қазақстанда Араб халифатының күшеюіне байланысты ислам діні таралып, араб мәдениетінің ықпалы күшейді. Халифат аумағында араб тілі басым болды, бірақ жергілікті мәдениет пен тіл де қалды. Арабтар жаулап алған елдердің көптеген ғалымдары араб мәдениетін дамытуға белсене атсалысты. Ортағасырлық қалалар дүние жүзіне тек базарларымен, қолөнершілерімен ғана емес, ақындарымен, ғалымдарымен, суретшілерімен, бай кітапханаларымен, оқу орындарымен де танымал болды. Ортағасырлық мәдениеттің дамуының дәлелі – философ – энциклопедист Әбу Насыр Мұхаммед әл-Фарабидің ғылыми қызметі. Философия, математика, геодезия, сәулет, музыканы оқытумен айналысқан, этика саласындағы зерттеулерімен танымал. Көзі тірісінде оны Шығыстың Аристотельден кейінгі екінші ұстазы деп атаған. Х – ХІІ ғасырлардағы түркі әдебиетінің белгілі өкілі. Жүсіп Баласағұни өзін таныстырады. Ол 1069-1070 жж. поэмасы Құтадғу билиг (<Құтты білім>). Құтадғу билиг 85 тарау тұрады және 124 байт қолданысы бар. Өлеңнің алғысөзінде оның Бограханов тілінде, түркі сөздерімен жазылғаны айтылады. Құтадғу билиг жай этикалық-моралистік трактат емес, автордың, қоғамдағы, осы қоғамдағы әртүрлі таптағы адамдардың іс-әрекет ережелері мен ережелері бойынша мұрат нормаларын сызған терең философиялық-дидактикалық шығарма. үкім мен билеуші арасындағы қатынас үшін. Әуелі Қашқарда білім алып, кейін Бұхара мен Нишапурда оқуын жалғастырған Махмұд Қашқари туралы әсіресе айтуымыз керек. Түркі тайпаларының тілдеріне, фольклоры мен этнографиясына ерекше қызығушылық танытқан Махмұд ұзақ уақыт бойы түркілер мекендеген елдерді аралап, олардың тілдеріндегі сөздерді, олардың жұмбақтарын, аңыздарын, әдет-ғұрыптарын мұқият жазып алады. Махмұд өзінің барлық бақылауларын өз өмірінің басты еңбегі «Дивану лұғат ат-түрік» (<Түркі тілдерінің сөздігі>) деп қорытындылады. VIII-IX ғасырлардағы әдебиетке. «Қорқыт атаның кітабы» мен «Оғызнаме» поэмасы енгізілген. 8 ғасырда олар ауыздан ауызға, IX ғ. жаза бастады. «Қорқыт атамның кітабы» 12 дастаннан тізілген. Ол белгілі ақын, қобызшы Қорқытқа арналған. Қорқыт кесенесі Қызылорда облысы Қармақшы ауданында орналасқан. Тарихи құжаттар мен халық шежіресі бойынша оның шешесі қыпшақ тайпасынан, ал әкесі Қарақожа Қамы оғыз руынан шыққаны белгілі. 12 дастан оғыз тайпаларының ертегілері мен аңыздарынан тұрады. Кітапта жастарға бағытталған тәрбиелік, тәрбиелік, адамгершілік қасиеттерге толы сөздер бар. Ерте орта ғасыр шығармаларының бірі – «Оғызнама» поэмасы. II ғасырда тарихи оқиғаларға байланысты пайда болды. 6 ғасырда өлең парсы тіліне, 9 ғасырда араб тіліне аударылған. «Оғызнаманың» ескі нұсқасы алғаш рет 13 ғасырда жазылған, атақты парсы тарихшысы Рашид ад-Дин жазған. Одан кейін 17 ғасырда Әбілғазы ханның қолынан толық жазып қалдырған. Шығарманың негізгі идеясы – Отанды жаулап алушылардан қорғау жолындағы елді бірлік пен қаһармандыққа шақыру. жүктеу/скачать 151,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|