1.Қазіргі Қазақстан тарихының өзекті мәселелері. "Қазақстан Республикасындағы тарихи сананың қалыптасу тұжырымдамасы"
Ұлы Жібек жолының ежелгі дәуірдегі және қазіргі кезеңдегі тарихи орны мен маңызы
жүктеу/скачать 235,96 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 6. Тәуелсіздік жылдарындағы көне түркі жазбалары мен түркі мәдениеті ескерткіштерін жан-жақты зерделеу. Әбу Насыр Әл-Фараби, Жүсіп Баласағұн, Махмұт Қашқари, Қожа Ахмет Яссауидің еңбектері
- 7. ҚР Тұңғыш Президентінің ежелгі ұлыстар мен ордалардағы этносаяси процестерге көзқарастары (Шыңғыс ханның шапқыншылығы, Алтын орда, Ақ Орда, Әбілхайыр хандығы, Моғолстан және Ноғай Ордасы)
| 5.Ұлы Жібек жолының ежелгі дәуірдегі және қазіргі кезеңдегі тарихи орны мен маңызы.
Қазақстан аумағында өмір сүрген ежелгі және ортағасырлық тайпалар мен халықтардың өркениетке қосқан үлесі тарихи сана-сезімнің қалыптасуының бастауын көрсетеді. Еуразия тарихындағы таңғажайып құбылыстардың бірі – Ұлы Жібек жолы – бұл жол бойынша антика және орта ғасырларда сауда Қытай, Еуразия да¬лалары, Үндістан, Алдыңғы Азия мен Еуропа: Византия, Венеция, Иберия, Скандинавия аралығында жүрді. Осы жол арқылы Қытайдан жібек тасымалданды, ал оған жауап ретінде Аспан асты империясына Рим және басқа елдерден шыныдан жасалынған аса көркем бұйымдар, құнды заттар мен басқа да тауарлар жеткізілді. Бұл жолмен бірнеше ғасырлар бойы халықтар, заттар мен идеялар жүріп өткен жол, яғни этникалық миграциялар кезең-кезеңімен, сосын керуен саудасы алдыңғы технологияда, идеологиялық көріністе тарап, Еуразияның әртүрлі халықтарының жетістіктері дүниежүзілік ағымға еніп, Ежелгі Әлемнің қоғамдық даму өркениетіне алып келді. Ұлы Жібек жолы пайда болу тарихы. Жолы деп аталады «жібек» пәнінің сауда. Ал «ұлы» деп атай бастады, өйткені ол байланыстырды бескрайние просторы шығыс өңірлерін батыс елдерімен, оживил сауданы көптеген қалаларда болған жолындағы керуендердің. Міне, сондықтан ол тарихқа «Ұлы Жібек жолы». Деректері бойынша археологиялық қазба жұмыстары, жібек болды жүргізілуі Қытайда 2750 ж. б. э. дейінгі Арасындағы V—ІІ ғғ. б. э. дейінгі жібек болды шығарылуы сату және айырбастау. Қытай жазбаша көздері туралы мәліметтер бар екенін VI в. қаған Западнотюркского қағанаты және оның свита болды одарены шелковыми халат бар. Бұл жібек белгілі болды қазірдің өзінде бүкіл Еуразияда. Ұлы Жібек жолы басталады Хуанхэ өзені бассейнінің. Ол бойымен батыс бөлігінде Ұлы Қытай қабырғалары мен іле өзеніне дейін жетеді Ыстықкөл. Осы орыннан жолы разветвляется екі тараптар — оңтүстік және солтүстік. Оңтүстік бағыт жүргізеді Фергану, Самарқанд, Иран, Сирия, Средиземному теңіз. Солтүстік бағыт — Испиджаб қаласы мен Оңтүстік бұл жерде тағы да бөлінеді екі бұтағы. Бір кетеді, Орта Азияға, екінші — Түркістан, төменгі ағысы, Сырдария, — шығады, Батыс Қазақстан, обходит солтүстік-шығыс Қара теңіз жіберіледі Еуропаға. Екі мың жылдан астам уақыт бойы Ұлы Жібек жолының маршруттық желісі әртүрлі адамдар мен мәдениеттер арасындағы көптеген өзара әрекеттесуді жеңілдетті. Сауда және тауар алмасу алмасудың негізгі мотиві болды, сонымен бірге ақпарат, білім және идеялар ағынын тудырды. Сауданы дамыту, ғылыми білімдерді тарату және діни идеяларды тарату құрлық және теңіз сауда жолдарымен жүзеге асырылды. Осылайша, миссионерлер өз сенімдерін жат елдерге «тасыды». Буддизм Үндістанда пайда болып, шығыс арқылы Орталық Азияға, Қытайға және одан тыс жерлерге таралса, христиандық және кейінірек ислам қазіргі Түркиядан, Сириядан, Ираннан және Арабия түбегінен басқа аймақтарға тарады. Шынында да плюралистік және өзара тәуелді біздің қазіргі қоғамымыз әртүрлі мәдениеттер мен халықтар арасындағы алмасудың нәтижесі болып табылады. Бұл Ұлы Жібек жолындағы саяхатшылар, көпестер, ғалымдар, миссионерлер, қажылар және мемлекеттік қызметкерлер болды. Бүгінгі таңда әртүрлі халықтар арасындағы көптеген өзара әрекеттестіктерге байланысты Ұлы Жібек жолы әртүрлі мәдениеттер, қоғамдар мен өркениеттер арасындағы ұзақ мерзімді бейбіт өзара әрекеттесудің тамаша үлгісін беретін инновациялық сауда жолы болып қала береді. 6. Тәуелсіздік жылдарындағы көне түркі жазбалары мен түркі мәдениеті ескерткіштерін жан-жақты зерделеу. Әбу Насыр Әл-Фараби, Жүсіп Баласағұн, Махмұт Қашқари, Қожа Ахмет Яссауидің еңбектері Ұлттық ғылым тәуелсіздік алған 10 жыл ішінде түркітану бағытында біршама жетістіктерге жетті. Қазақ және өзге де түркі халықтарының этносы мен мемлекетігін, тілі мен графикалық жүйесін (жазбаларын), тарихи-мәдени және этносаяси жағдайын ғылыми түрде жан-жақты әрі жүйелі зерттеу түркі тілдес халықгар үшін, оның келешек ұрпағы үшін құнды қазына болып табылады.Қазақстан мен Орталық Азия және Онтүстік Сібір жерлерін мекендеген түркі тілдес ру-тайпалар бірігіп, VI ғасырдың, орта шенінде "Түрік кағанаты" деген атпен өз алдына мемлекет қүрғаны тарихтан белгілі. Осы кағанаттың құрамына енген тайпалык, одақтар бір кездерде өз елі мен жерінің бостандығы, тәуелсіздігі үшін алапат қақтығыстар мен жойқын соғыстарды басынан кешті. Тұс-тұстан қаумалаған дұшпандардың шапқыншылығынан қорғанған түркі ру-тайпаларының жорықтары қол бастаған ержүрек, дана іскер басшылардың ерлік істерімен, оған тіреу болар ел бірлігімен жүзеге асты. Ұрпаққа өнеге болар атақты Күлтегін, Тоныкөк, Білге, Бумын кағандар әрі тарихи, әрі әдеби дастан жырлардың кейіпкерлеріне, сомды тұлғаларына айналды. Ардақты есімдерді ел жадында сақтау үшін сол заманның данагөй білімдарлары өркениеттің белгісі болып табылатын түркілік сына жазумен тас бетіне түсірді.Түркі тайпаларынан қалған бұл ескерткішттер көне дәуірдің қоғамдық-мәдени, әрі әдеби тұрмыс-салт өмірлерінен хабар беретін жәдігер қазына ретінде бүгінгі күні барлық түркі тектес халықгарға ортақ мұраға айналды. Түркінің сар даласының ішкі сырын бойына сіңірген таңбалы тастар қас батырдың ерлігіндей сан ғасырларды аттап, өз заманының шындығы мен қайгы-қасіретін, амал-әрекетін бейнелеп, еш өзгерместен күні бүгінге жетіп отыр.Болашақ ұрпақка мұра етіп калдырылған көне түркілік жазба ескерткіштер кең байтақ Қазақстанның барлық аймақтарынан табылып, ескерткіштер саны жыл санап өсіп жатыр. Шығу тегіміздің тамыры, асыл қасиетіміз, бай тарихымыз ата-бабамыз ер түріктермен байланысты екенін көрсетеді. Олай болса, көне түркі жазуының сипатын айшықтамай, түркілік болмыстың ерекшелігін түсіну мүмкін емес екені анық, ал бұл арнадағы зерттеулер соңғы жылдары ғана қолға алынып келеді. Сондықтан да байырғы түркілердің ұрпағы, жалғасы, яғни біздер үшін, бүгінгі өмір сүріп отырған ұрпақ үшін тасқа қашалып жазылған сырға толы рәміздік жазулардың деректік мағынасы мен негізгі идеясын ашу зерттеудің көкейтестілігі болмақ. Осы орайда, Ә. Марғұлан [16], Б. Кенжебаев, К. Аманжолов [17], А. Махмутов [18], Ғ. Айдаров [19], М. Томанов, А.С, Ә. Құрышжанұлы [20], Ә. Құрышжанұлы, Қ. Өмірәлиев [21], М. Жолдасбеков [22], Қ. Сартқожаұлы [23] Аманжолов А.С. [24], .және т.б.ғалымдарымыздың байырғы түркі жазуын зерттеу саласына қосқан қомақты, мол үлестерін ерекше атап айтуға тиіспіз. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдарда Орхон-Енисей жазба ескерткіштерін зерттеудің жаңа белесі басталды. «Орхон ескерткіштерінің толық атласының» (М. Жолдасбеков, Қ. Сартқожаұлы) жарық көруі осы бағыттағы зерттеулерді жаңа арнаға бастайтын мәдени-ғылыми өміріміздегі үлкен жаңалық болды. Сонымен бірге, Орхон- Енисей жазбаларынын филологиялық, лингвистикалық қырларын қарастырған А.С. Аманжоловтың «Ежелгі түркі жазуының тарихы мен теориясы», М. Жолдасбековтың «Орхон ескерткіштері», О. Сүлейменовтің «АЗиЯ», «Тарихқа дейінгі түркілер: ежелгі түркі тілі мен жазуының пайда болуы туралы», «Жазу тілі», Қ. Сартқожаұлының «Байырғы түрік жазуының генезисі», Есенқұлов Е. [25], Келімбетов Н. [26] еңбектерінде Орхон жазбаларының фольклорға қатысы жөнінде маңызды ойлар айтылады. Қорыта келе айпағымыз, жалпы түркілердің тарихына, мәдениетіне қатысты жазба деректер мен археологиялық ескерткіштер баршылық. Жазба деректердің негізі тобы Орхон-Енисей, Талас жазба ескерткіштері болып табылатыны даусыз. Сондай-ақ, қытай, араб-парсы және түркі тіліндегі жазба ескерткіштері де негізгі жазба деректер болып табылады. Қытай деректерін Н.Я. Бичурин [27], т.б., еңбектері бүгінге дейін маңызын жойған жоқ. Көне түркі халықтарының көне жазба ескерткіштерінің зерттелуі бүгінгі кезеңде жалғасын табуда. 7. ҚР Тұңғыш Президентінің ежелгі ұлыстар мен ордалардағы этносаяси процестерге көзқарастары (Шыңғыс ханның шапқыншылығы, Алтын орда, Ақ Орда, Әбілхайыр хандығы, Моғолстан және Ноғай Ордасы) Ақ Орда, Моғолстан, Әбілхайыр хандығы, Ноғай Ордасының әлеуметтік құрылымы феодалдық қатынастарға негізделген. Хандық биліктің ең жоғарғы өкілдері – хан, сұлтандар, оғландар. Хан кеңесінің құрамы хан тұқымдарынан, ұлысбектерден, әмірлер мен бек, билерден тұрған. Ханның кеңесшісі уәзірлер болған. Құрылтай – хандық өкіметтің ең жоғарғы жиыны. Ақ Орда, Әбілхайыр хандығы, Моғолстанда түрік тайпаларының басшылары “әмір” деп аталған. Ал Ноғай Ордасында оларды “мырза” деп атаған. Қарапайым халық “қараша” деп аталады. Әділ үкім шығаратын “би” қызметі болған. Шыңғысхан жаулап алған жерлерін балаларына бөліп берген. Осы жерлер “інжу” деп аталған. Иқта, сойырғал деп аталатын сый-жерлер әскери немесе мемлекеттік басқару ісінде ханға адал қызмет еткендерге берілген. Әскерді азық-түлікпен қамтамасыз ету үшін жиналатын салық тағар деп аталған. Жан басына және мал басына құшыр салығы салынды. Жер көлеміне байланысты қалан салығы салынған. Мал салығы зекет деп аталған. Отырықшы егінші аймақтардан харадж, баж салықтары алынған. Мұрагердің “тел бауырын” көкілташ деп атаған. Ал мұрагердің тәрбиешісі атабектер болған. Жастайынан сайланған хандарға ақыл беретін кеңесшінің лауазымы “наиб” болған. Ханның аңшылық ісін басқаратындар миршикар деп аталған. Жасауылдар жиын-той, мерекелерде тәртіп, салт-дәстүрді қадағалап отырған. Cарай қызметінің басшылары ішік аға басы делінсе, хан кеңесшілері инақтар деп аталған. Ал даруғалардың міндеттеріне салық жинау, тәртіпті қадағалау кірген. Хандық өкіметтердің мемлекеттік-әкімшілік жүйесі билеушілер мүддесін қорғауға бағытталған. жүктеу/скачать 235,96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|