Электрон - кемтіктік ауысу және және текті шала өткізгіштерді түйістірген кезде, шекара аймағындағы текті шала өткізгіштің еркін электрондары диффузия нәтижесінде текті шала өткізгіш аймағына көшіп, бұл аймақтағы кемтіктермен рекомбинациялана бастайды. Нәтижесінде текті шала өткізгіште алаған қоспаларға қоныстанған электрондар осы аймақта теріс зарядталған қабат түзеді. Ал, электрондарынан айырылған текті шала өткізгіште оң зарядталған береген иондар оң зарядталған қабат түзеді. Қоспалар шекарасында тектіден тектіге қарай бағытталған Еі ішкі электр өрісі пайда болады. Көшкен электрондардың саны артқан сайын Еі ішкі өріс кернеулігі де артып электрондардың көшуін тоқтатады. Сөйтіп, « » аймақтағы электрондардың көшуі мен «» аймақтағы кемтіктердің рекомбинациялануы салдарынан ауысу шекарасында заряд тасымалдаушыларынан айырылған, яғни «кедейленген» электрлік кедергісі өте үлкен, қабат пайда болады (2.5сурет).
2.5 сурет.
Енді осы ауысуды сыртқы электр өрісіне қосайық. Сыртқы электр өрісі ауысудың ішкі өрісімен бағыттас болса, яғни ток көзінің «оң» полюсі текті, «теріс» полюсі текті шала өткізгішке жалғанса (3.6сурет), онда текті аймақтың заряд тасымалдаушылары – электрондар сыртқы электр өрісінің әсерінен солға ығысып, текті а «кедейленген» қабаттың ені қалыңдап, соның салдарынан ауысудың кедергісі артып кетеді. Демек, сыртқы ток көзіне кері жалғанған ауысу электр тогін өте нашар өткізеді. Осы бағытта электр өрісін туғызатын кернеуді кері кернеу деп атайды.
Ал, егер сыртқы электр өрісі ауысудың ішкі өрісімен қарама-қарсы болса, яғни ток көзінің «оң» полюсі текті, «теріс» полюсі текті шала өткізгішке жалғанса (2.7–сурет), онда текті аймақтан электрондар сыртқы электр өрісінің әсерінен оңға ығысып, текті «кедейленген» қабаттың ені қалыңдап, соның салдарынан ауысудың кедергісі артып кетеді. Демек, сыртқы ток көзіне кері жалғанған ауысу электр тогін өте нашар өткізеді. Осы бағытта электр өрісін туғызатын кернеуді кері кернеу деп атайды.
2.6 – сурет 2.7 – сурет
Ал, егер сыртқы электр өрісі ауысудың ішкі өрісімен қарама-қарсы болса, яғни ток көзінің «оң» полюсі текті, «теріс» полюсі текті шала өткізгішке жалғанса (2.7–сурет), онда текті аймақтан электрондар сыртқы электр өрісінің әсерінен оңға ығысып, текті аймақтан кемтіктер солға ығысып «кедейленген» қабатта жетіспейтін заряд тасымалдаушыларды толықтырып, оның кедергісін азайтып жібереді. Демек, сыртқы ток көзіне тура жалғанған ауысу электр тогін жақсы өткізеді. Осы бағытта электр өрісін туғызатын кернеуді тура кернеу деп атайды.
4
№ 4 дәріс. Шала өткізгіш диод. Түзеткіш және детекторлеуші диодтар
Бір ауысуға негізделген, электр тогін бір бағытта өткізетін, электрондық аспап, шала өткізгіш диод деп аталады. Шала өткізгіш диод айнымалы токті түзету, модуляцияланған радиосигналдарды детектрлеу үшін қолданылады. Шала өткізгіш диодтың вольт–амперлік сипаттамасы 2.11а–суретте көрсетілген. Мұнда тура кернеу кернеудің оң мәндеріне, ал кері кернеу теріс мәндеріне сәйкес келеді. 2.11ә–суреттен шала өткізгіш диодтың атаулық немесе шартты белгісін көрулеріңізге болады.
Конструкциялық құрылымына байланысты шала өткізгіш диодтар жазықтық (2.12 а–сурет) және нүктелік (2.12 ә–сурет) болып екіге бөлінеді. Нүктелік диодта үшкір ұшын текті болдырып өңдеген вольфром мен текті шала өткізгіштің түйісу аумағында ауысу қалыптасады.
Жазықтық диодтар бір неше ондаған миллиамперден бір неше жүздеген амперге дейігі ток күшін өткізеді. Сондықтан оларды айнымалы токті түзету үшін қолданады.
I
.
0 U
Нүктелік диодтардың параметрлері жазықтық диодтардыкінен біраз өзгеше. Олардың тура кедергілерінің шамасы үлкен, ал тура ток күшінің максимальдық мәні кіші. Нүктелік диодтардың ерекше қасиеттерінің бірі, олардың ауысуының сыйымдылығы аз болуына байланысты өте жоғары жиіліктер аумағында жұмыс атқаруға қабілетті. Сондықтан оларды жиіліктері жоғары родиосигналдарды детекторлеу үшін қолданады.
