Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары): Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі ғылымының зерттеу нысаны мен пәні. Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі – қолданбалы ғылым және жеке пән. Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесінің тарихи қалыптасу және даму жолдары.
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Әдеби білім берудегі жаңа бағыттар
Әдебиетті оқыту әдістемесінің дамуындағы үш кезең:
1917-1927 жылдар. Әдебиет пәнінің кеңестік идеологияны орнықтырушы қоғамтану құралы ретінде оқытылуы.
1928-1938 жылдар. Отызыншы жылдардың басында әдебиеттің мектептік жүйеге негізделмеген тарихи-әдебиеттік курс ретінде оқылыу себептері. Оның зиянды зардаптары.
1939-1990 жылдардағы мектеп реформаларының мектепте әдеби білім беру ісін жетілдіруге тигізетін әсері.
1990-2000 жылдардағы еліміздегі жалпы және орта білім беру жүйесіндегі түбегейлі бетбұрыс. Оның тарихи-әлеуметтік себептері. Әдеби білім тұжырымдамасының жасалуы.
Жалпы білім беретін орта мектептегі жетекші пәндердің бірі- әдебиет пәнінің өзіндік ерекшеліктері, оқу жүйесіндегі алатын орны. Оның көркемөнер салаларының ішіндегі аса қуатты және пәрменді тәрбие құралы екендігі. Көркем әдебиет туындыларын орта мектепте оқытудың қажеттігі.
Орта мектепте әдебиет пәнін оқыту әдістемесінің тарихы, даму арналары және оның өзге де тәсілдері, амалдары, жолдары жөнінде ғылыми жүйелі, тыңғылықты білім алады. Осы аталған бағдар-пайымдар мен ой-жоспарлар пән мақсаты мен міндеттерін айқындайды.
Әдебиет пәнінің мектеп өміріне, ондағы тәлім-тәрбие жұмыстарына игі әсері. Оқушылардың адамгершілік келбетін қалыптастырып, парасат-пайымын терендетуде және күллі сұлулық, көркемдік әлемін танып түсіне білуіне жетелейтіндігі.
Әдебиет пәнінің қалыптасуының әдепкі кезеңдері. (ХІХ-ХХ ғасырдың бас шені).
Араб-парсы әлемі үлгісіндегі әдеби оқу дағдыларының кең қанат жаю себептері, алғы шарттары, қазақ ұғымына үйлесімділігі.
Қадым оқуы, жәдит оқуы, медреселік оқу түрлері, олардың оқу құралдары. Қазақ еліндегі оқу-ағарту жүйесіне ресейлік білім мен ғылым әсерінің біртіндеп күшейе бастауы, қоғамдық-саяси экономикалық, идеологиялық себептері.
ХІХ ғасырдағы қазақ зиялыларының жаңаша білім алу қажеттігі туралы тың ойлары.
ХХ ғасыр басындағы қазақ баспасөзі мен қазақ тілінде кітап шығару ісінің өрістеуі.
Жаппай сауатсыздықты жою науқаны. Оқу-ағарту ісіндегі уақыт талабына сай өзгерістер; 1917-1927 жылдардағы мектеп түрлері.
1928-1938 жылдар аралығында әдебиетті оқытудағы тарихи бағыттың басымдылығы.
1932 жылы қабылданған «Оқу бағдарламалары мен бастауыш және орта мектептер туралы» қаулы-қарарлар. 1939 жылы қабылданған жаңа бағдарлама, оның ұзақ жылдық қызметі. 1940 жылы алғаш рет шыққан әдебиеттік оқу бағдарламасы.
Белгілі бір ұлт-ұлыс, халық, этностардың өзінің ұзақ ғасырлық тарихында әріп ойлап тауып, жазу-оқу өнерін меңгеретіндігі.Сол өнердің бертін келе бірте –бірте дамып өркендейтіндігі. Оның алғашқы аяқ аласы , қара көріністері, ондағы әдеби- тарихи көркем мәтіндердің басым, жетекші рөл атқаратындығы, мысалдары.
Әдебиет пәнінің қалыптасуының әдепкі кезеңдері. (ХІХ-ХХ ғасырдың бас шені). Қазақ даласындағы ертеден қалыптасқан әдеби оқу түрі, оқу құралдары, әдеби мәтіндер мазмұны, бағыты, тәрбиелік мәні, сөз өнеріндегі дәлелді көріністері. Атап айтқанда, әпсана-аңыздар мен жыраулар шығармашылықтарынан аңғарылатын білім-білік жоба-нобайы. Адамдар санасына әсер-ықпалы. ХҮІІ-ХҮІІІ ғасырлар аралығында хат танып, сауат ашу ісіндегі молда-мұғалім әдіскерлер тәлім-тәрбисі.
Қадым оқуы, жәдит оқуы, медреселік оқу түрлері, олардың оқу құралдары. Әдеби мәтін мазмұны мен идеясы, ұстанған бағыттары, ұстаздарының білім деңгейі, дүниеге көзқарасы, мақсат-идеалы.
Қазақ еліндегі оқу-ағарту жүйесіне ресейлік білім мен ғылым әсерінің біртіндеп күшейе бастауы, қоғамдық-саяси экономикалық, идеологиялық себептері. Қазақ еліндегі оқу-ағарту жүйесіне ресейлік білім мен ғылым әсерінің біртіндеп күшейе бастауы, қоғамдық-саяси экономикалық, идеологиялық себептері.
ХІХ ғасырдағы қазақ зиялыларының жаңаша білім алу қажеттігі туралы тың ойлары. Алғашқы талпыныс қадамдары. Алға қойған басты мақсат- мұраттары. Әдебиетті оқытудағы жаңа бастама. Ыбырай Алтынсариннің ұстаздық қызметі мен әдеби шығармашылығы. Әдеби-тарихи, оқу-әдістемелік мақалалары, халық ағарту мәселелері жөніндегі ескертпелері. Ыбырай ашқан қазақ мектебі, өзіндік ерекшелігі, жаңалығы. Ыбырай мектебіндегі әдебиет пәні оқулығы – «Қазақ хрестоматиясы» («Киргизская хрестоматия. Оренбург, 1879»). «Қазақ хрестоматиясының» түзілісі, ондағы әдеби мәтіндер: өлең, әңгіме, новеллалардың тақырыбы. Ы.Алтынсариннің халықтық-ағартушылық көзқарасы және оған орыс педагог әдебиетші әдіскерлері К.Д.Ушинский, Н.А.Корф, Л.Н.Толстой, Н.И.Ильминский, т.б. жазба ойларының әсері. ХХ ғасыр басындағы қазақ баспасөзі мен қазақ тілінде кітап шығару ісінің өрістеуі. Оның ел өміріндегі әдеби-мәдени елеулі оқиға екендігі. Жұртшылық ой-санасын оятудағы «Серке» (1907) «Қазақ газеті» (1917), «Қазақстан» (1911-1913), «Қазақ» (1913-1918) газеттері және «Айқап» (1911-1915) журналының атқарған игілікті істері мен көтерген мәселелері.
1917 жылғы Қазан төңкерісі. Қазақ халқы тарихындағы кеңестік кезеңнің басталуы. Жаппай сауатсыздықты жою науқаны. Оқу-ағарту ісіндегі уақыт талабына сай өзгерістер; 1917-1927 жылдардағы мектеп түрлері. 1919 жылы РКП (б) VIII съезі қабылдаған «Бірегей еңбек мектебі туралы тұжырымдама». Әдебиет сабақтарындағы «еңбек әдістемесі» - оқиғалық шығармалардың макет көріністері. Жаңа қоғамдық құрылыс және оның идеологиясын түсіндіру сипаттары. Қоғамдық тәрбие құралы болғандығы. 1921 жылы жаңа кеңестік мектептерге арналған «Әдебиет бағдарламалары». Осы бағдарлама негізінде «Әдебиеттік оқу» терминінің| (атауының) қалыптасуы. Бағдарламадағы әдебиеттік оқуға қойылған талаптар мен берілген нұсқаулардың маңызы, жаңашылдығы, кемшіліктері. Бағдарламаларды жетілдірудегі 1923-1925, 1927 жылдардағы соны талпыныстар. 1928-1938 жылдар аралығында әдебиетті оқытудағы тарихи бағыттың басымдылығы. Тарихи-әдебиеттік курстардың жетекшілік рөлі, себептері. 1931 жылғы «БКП (б) ОК-нің бастауыш және орта мектептер туралы қаулысы» онда аталған жалпы білім берудегі кемшіліктер, көңіл аударылған мәселелер. 1932 жылы қабылданған «Оқу бағдарламалары мен бастауыш және орта мектептер туралы» қаулы-қарарлар. Солардың негізшде жасалған 1933 жылғы бағдарламалар, олардың 1939 жылға дейін пайдаға асуы, жетістіктері мен кемшіліктері.
1939 жылы қабылданған жаңа бағдарлама, оның ұзақ жылдық қызметі. 1940 жылы алғаш рет шыққан әдебиеттік оқу бағдарламасы. Негізгі үш түрлі нысанасы: кеңестік әдебиет шығармалары, халық ауыз әдебиеті үлгілері, классик жазушылардың әдеби мұралары. Кеңестік орыс мектептерінің түзілісі, олардың әдебиетті оқыту бағдарламаларын негізге алған, сол бағытта түзілген қазақ мектептерінің жүйесі. Төрт, жеті, сегіз, тоғыз, он және он бір жылдық қазақ мектептері. Қазақ мектептерінің латын және крилица қарпінде білім беруге мәжбүр болғандығы, себептері.
1940-1990 жылдар аралығындағы оқу-ағарту ісінің өркендеу жолы. Кеңес дәуірінде мектептерде негізінен оқытылған басты-басты пәндер. 1958, 1985 жылдардағы мектеп реформалары, әсер-ықпалы. Аталған жылдарда әдебиет пәнін оқыту, жетілдіру жөнінде әдістемелік еңбектер мен оқу бағдарламаларын құрастырып жазған ғалым-әдіскерлер. С.Сейфуллин, М.Әуезов, С.Мұқанов, Қ.Жұмалиев, М.Ғабдуллин, С.Қирабаев, Ә.Қоңыратбаев, А.Көшімбаева, Т.Ақшолақов, Ш.Кәрібаев, С.Қалиев, т.б. әдіскерлер, педагог тәлімгерлердің үлгі-өнегелері.
Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар.
Тест:
1.1917 жылға дейінгі қазақ даласындағы мектептер.
А) Орыстың алдынғы қатарлы өнер-бiлiмiне негiзделген мектеп
В) Еңбек пен бiлiмдi ұштастыратын мектеп
С) Кадим мектебi
D) Жадит мектебi
E) Буржуазиялық мектеп
F) Тарихи жаңалық енгізу мектебі
G) Әдебиеттік оқу мектебі
H) Бастауыш оқу жүйесі
2.Қазақ әдебиетi жеке пән ретiнде мектептiң оқу жоспарына қашан ендi
А) 1932
B) 1931
C) Қуғын – сүргін жылы
D) 1987
E) 1989
F) ХХ ғасырдың І жартысы
G) Ашаршылық жылы
H) Ашаршылықтан 1 жыл бұрын
3.Қазақ әдебиеті пәнінің әдеби – білім негіздері көрініс тапқан қазақ баспасөздері
A) «Социалистік Қазақстан»
B) «Ақ жол» газеті
C) «Еңбек туы» газеті
D) «Айқап журналы»
E) «Қазақ» газеттері
F) М.Сералин басшылық жасаған журнал
G) «Білім нұры» газеті
H) «Жас Алаш» газеті
4.ХХ ғасырдың бас кезіндегі Қазақстанда мектептік білім жүйесінің түрлері
A) Медреселік мектептер
B) Иман, қажы – сопылар мектебі
C) Діни мектептер
D) Ерлер мен әйелдер гимназиялары
E) Училищелер, мұғалімдер семинариялары
F) Кәсіби оқу мекемелері
G) Буржуазиялық мектептер
H) Жадитшілер мектебі
5.1931-1932 жылдардағы БКП (б) орталық комитеті шығарған қаулының мақсаты
A) Әдеби білім беруді жетілдіру
B) Оқулықтар арқылы оқу тиімділігін арттыру
C) Арнайы бағдарламалар арқылы оқыту
D) М .Әуезов еңбектері арқылы
E) Ш.Уәлиханов еңбектері арқылы
F) Әдебиетті тереңдетіп оқыту
G) Сыныптан тыс оқыту
H) Әлемдік білім тәжірибесімен оқыту
6.1990-2000 жылдардағы еліміздегі жалпы және орта білім беру жүйесіндегі түбегейлі өзгерістер
A) Білім беру жүйесіндегі реформалар
B) Әдеби білім тұжырымдамасы
C) ҚР орта білім мемлекеттік стандарты
D) Қазақ халқының рухани құндылықтары
E) Қоғамтану құралдары
F) Әдістеменің даму тарихы
G) Пәндік олимпиадалар
H) Кеңестік білім жүйесінің ерекшеліктері
7.Әдебиетті оқытудың басты мақсаты
A) Сөз өнерінің қыр-сырымен таныстыру
B) Дидактикалық материалдармен таныстыру
C) Оқушының рухани дүниесін байыту
D) Кәсіптік білім беру
E) Ертегілер туралы ой толғау
F) Кітапқа деген қызығушылығын ояту
G) Әңгіме жазуға үйрету
H) Лирика туралы түсінік беру
8.Әр кезеңде мектепке және жоғары оқу орындарына арналған оқулық жазған авторлар
A) А.Құнанбаев, Ш.Уәлиханов
B) С.Ерубаев, С.Мұратбеков
C) М.Дулатов, М.Жұмабаев
D) Ш.Құдайбердиев, М.Әлімбаев
E) М.Сералин , М. Мырзахметұлы
F) С.Сейфуллин, М.Әуезов, С.Мұқанов
G) Қ.Жұмалиев, М.Ғабдуллин, С.Қирабаев
H) Ә.Қоңыратбаев, А.Көшімбаев, Т.Ақшолақов
9.Қазақ әдебиетінің 1934 жылы шыққан 7 жылдық жаңа программасының 1932 жылғы программадан айырмашылығы
A) Әдебиеттік шығармаларды қоғамтану негізіне сүйенгендігі
B) Қоғамдық тақырыптар төңірегінде шоғырлануы
C) Әдебиетті тарихи-әдебиеттік курс ретінде оқытуға бейімдеуі
D) Әдебиет теориясымен шектелуі
E) Ауыз әдебиетін оқытуы
F) Қазақ хандық дәуір әдебиетіне шолуы
G) Ежелгі дәуірді оқытуы
H) Ағартушылардың өмірбаянын оқытуы
10.Әдебиеттің басқа пәндерден айырмашылығы
A) Оқырмандардың жоқтығы
B) Сауатты жаза білуі
C) Білім берудегі реформалар
D) Әдеби білім тұжырымдамасы
E) Орыс тіліне ұқсастығы
F) Дәлелденген ешқандай заң жүйесінің болмауы
G) Формула, элементтердің жоқтығы
H) Айнымас ережелердің болмауы
11.Қазақ әдебиеті жеке пән ретінде мектептің оқу жоспарына қашан енді
А) 1932
B) 1957
C) 1987
D) 1989
E) ХХ ғ.I жартысы
F) Ашаршылық жылдары
G) 1941
H) 1953
12.Әдебиетті оқыту әдістемесінің қарастыратын мәселесі
А) Шебер сөйлеуге баулу
В) Көркем шығармаларды оқыту арқылы оқушылардың әдеби туындыны жан-жақты түсіну
С) Жазушы стилі,тілі жайында мәлімет беру
D) Әдістемелік проблемаларды шешу
Е) Тиімді әдіс-амал,тәсілдердің жүйесін қарастыру
F) Қоғамдық ғылымдармен байланыс
G) Ғылымның өзіне ғана тән заңдылықтарын айқындап беру
H) Көркемдікті таныту
Сұрақтар:
Әдеби білім берудегі негізгі талаптар мен жаңа бетбұрыстар.
Мектепте білім мен тәрбие берудегі әдебиет пәнінің орны, әдеби білім берудің негізгі бағыттары.
Әдебиетті оқыту әдістемесінің өзіне тін ерекшелігі, қарастыратын мәселеері.
Әдебиетті оқыту әдістемесінің қалыптасу тарихындағы кеңестік білім беру үрдісі
ХХ ғасыр басындағы білім беру мектептері түрлері, ерекшеліктері
Әдебиетті оқыту әдістемесінің қалыптасу тарихындағы әдіскер-ғалымдар еңбектері
1
№ 2
дәріс
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары): Қазақ әдебиетін оқытудың жаңа тенденциялары, парадигмалары, қағидалары мен бағыттары. «Қазақ әдебиеті» пәнін оқытудың түпкі нәтижелері – құзіреттіліктер.
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Еліміздегі жаңа білім беру реформасы 12 жылдық білім беруге көшу шығармашылық пен дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған жаңа ұлттық үлгіні жасауды, «жалпыға арналған білімнен», «білім әркімге өмір бойы» үлгісіне көшуді мақсат етеді. Қазіргі замандағы мұғалімнің міндеті ғылым мен техниканың қарқынды дамып келе жатқан заманда өмір сүруге икемді, қоғам пайдасына қарай өзін - өзі толық жүзеге асыруға дайын білімді, шығармашылыққа бейім, құзіретті және бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру. Бұл міндетті тек кәсіби білімі жетік, құзіретті, бәсекеге қабілетті ұстаздар ғана атқара алады. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі оның білімінің жан - жақтылығы, ұстаздық шеберлігі, оқытудың жаңа әдістерін, инновациялық технологияны меңгеруімен өлшенеді. Мұғалім қаншалықты білімді шығармашыл болса, оның құзіреттілік қабілеті де кең болмақ.
«Құзырлық» сөзі туралы қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: «құзыр (компетенция) – жалпы алғанда қайсыбір тапсырманы орындауға қабілеттілік немесе бір нәрсені жасау» деп берілген. Латын тілінен аударғанда «құзырлық – өз ісін жетік білу, танымы мол, тәжірибелі» деген мағынаны білдіреді. Белгілі бір саладағы құзырлылықты меңгерген тұлға өз саласына сәйкес білім мен біліктілікпен қаруланған қандай да бір негізі бар ой - тұжырым жасайтын және тиімді әрекет ете алатын адамды есептеуге болады. Енді осы ұғымдардың мәнін тереңірек талдайтын болсақ онда «құзыр» - тұлғаның белгілі бір пәндер шеңберіне қатысты білімі, біліктілігі, дағдысы мен іс - әрекеті саласына сай құзырлықтарды меңгеруі. Құзырлылық белгілі сала бойынша жан - жақты хабардар, білгір деген мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді шешім шығара алады дегенді білдіреді. Кәсіби құзіреттілік деп педагогтың жеке бас салалары мен оның психологиялық – педагогикалық және теориялық білімнің, кәсіби біліктілігі мен дағдысының, тәжірибесінің бір арна тоғысуы деуге болады.
Кәсіби құзырлылықтың қатарына келесі қабілеттер жатады:
• Бағдарлы құзіреттілік (азаматтық белсенділік, саяси жүйені түсіну, баға бере білу, елжандылық);
• Мәдениеттанымдылық құзіреттілік (ұлттық ерекшеліктерді тани білу, өз халқының мәдениеті мен өзге ұлттар, әлем мәдениетін салыстыру, саралай білу қабілеті);
• Оқу - танымдық құзіреттілік (өзінің білімділік қабілетін ұйымдастыра білу, жоспарлай білу, ізденушілік - зерттеушілік әрекет дағдыларын игеру, талдау, қорытынды жасай білу);
• Коммуникативтік құзіреттілік (адамдармен өзара қарым - қатынас тәсілдерін білу, мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілінде, халықаралық қатынаста шетел тілінде қатынас дағдылары болуы);
• Ақпараттық - технологиялық құзіреттілік (ақпараттық технологиялармен, техникалық объектілер көмегімен бағдарлай білу, өз бетінше іздей білу, таңдай, талдай білу, өзгерте білуді жүзеге асыра білу қабілеті);
• Әлеуметтік - еңбек құзыреттілігі (әлеуметтік - қоғамдық жағдайларға талдау жасай білу, шешім қабылдай білу, түрлі өмірлік жағдайларда жеке басына және қоғам мүддесіне сәйкес ықпал ете білу қабілеті);
• Тұлғалық өзін - өзі дамыту құзіреттілігі (отбасылық еңбек, экономикалық және саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді білімі мен тәжірибесінің болу қабілеті).
Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар
Тест:
1.Бағдарлы құзіреттілік
А) Шебер сөйлеуге баулу
В) Көркем шығармаларды оқыту арқылы оқушылардың әдеби туындыны жан-жақты түсіну
С) Жазушы стилі,тілі жайында мәлімет беру
D)Азаматтық белсенділік, саяси жүйені түсіну, баға бере білу,
Е) елжандылық, Азаматтық белсенділік,
F) Қоғамдық ғылымдармен байланыс
G) Ғылымның өзіне ғана тән заңдылықтарын айқындап беру
H) саяси жүйені түсіну, баға бере білу,
2.Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігінің өлшемі:
А) инновациялық технологияны меңгеруі
В) жазбаша жұмысты білуі
С) білімінің жан - жақтылығы, ұстаздық шеберлігі,
D) дауыс мәнері
Е) сөйлеу қалпы
F) қаталдығы
G) педагогикалық әдебі
H) оқытудың жаңа әдістерін
3. жаңа білім беру реформасы
А) ұлттық дәстүрлі білімге көшу
В) 12 жылдық білім беруге көшу
С) бастауыштық білімге көшу
D) үш тілде білім беруге көшу
Е) кеңестік білім беруге көшу
F) қазақша, ағылшынша, орысша білім беруге көшу
G) тәуелсіздік кезеңдегі білім беруге көшу
H) қазақи білім беруге көшу
4. Латын тілінен аударғанда құзіреттілік
А) «құзырлық – өз ісін жетік білу, танымы мол, тәжірибелі»
В) «құзырлық – өз ісіне жетуге асығу»
С) «құзырлық – тәжірибе алмасу»
D) «құзырлық – педагогикалық жағдаят шешу»
Е) «құзырлық – өз ісінің нағыз білімді, тәжірибелі маманы болу»
F) «құзырлық – өз ісін жетік білмейтін, танымы аз маман»
G) «құзырлық – өз ісін жетік білуге тырыспайтын маман»
H) «құзырлық – өз ісін орташа білетін, тәжірибелі маман»
5. Мәдениеттанымдылық құзіреттілік
А) ұйымдастырушылық қабілеті мол маман
В) ұлттық ерекшеліктерді тани білу,
С) тілді үйренуге бейім маман
D)әлем әдебиетін көп оқу
Е) дүниежүзілік тілді игеру
F) өз халқының мәдениеті мен өзге ұлттар, әлем мәдениетін салыстыру,
G) өз ана тәілін түсінбейтін маман
H) ұлттық ерекшеліктерді тани білу, саралай білу қабілеті жоғары маман
6. Оқу - танымдық құзіреттілік
А) экономикалық заңдылықтарды білуге қабілетті
В) ізденушілік - зерттеушілік әрекет дағдыларын игеру, талдау, қорытынды жасай білу
С) педагогикалық зерттеуге жақын
D)өзінің білімділік қабілетін ұйымдастыра білу, жоспарлай білуге бағыттау
Е) әдістеме ғылымына
F) психологиялық жас ерекшелікті ескермеу
G) ізденушілік - зерттеушілік әрекет дағдыларын игеру, талдау, қорытынды жасау қабілетінің жоғары болуы
H) сабақтың жоспарлы өтуіне бағынбау
7. Әлеуметтік - еңбек құзыреттілігі
А) ұйымдастырушылық қабілеті мол маман
В) ұлттық ерекшеліктерді тани білу,
С) әлеуметтік - қоғамдық жағдайларға талдау жасай білу, шешім қабылдай білу,
D) түрлі өмірлік жағдайларда жеке басына және қоғам мүддесіне сәйкес ықпал ете білу қабілеті
Е) дүниежүзілік тілді игеру
F) өз халқының мәдениеті мен өзге ұлттар, әлем мәдениетін салыстыру,
G) өз ана тәілін түсінбейтін маман
H) ұлттық ерекшеліктерді тани білу, саралай білу қабілеті жоғары маман
8.Тұлғалық өзін - өзі дамыту құзіреттілігі
А) отбасылық еңбек, экономикалық және саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді білімі мен тәжірибесінің болу қабілетін дамытпау
В) отбасылық еңбек, экономикалық және саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді білімі мен тәжірибесінің болу қабілетіне жетпеу
С) отбасылық еңбек, саяси білімі мен экономика саласындағы белсенді білімі мен тәжірибесінің болу қабілеті
D)отбасылық еңбек, экономикалық және саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді білімі мен тәжірибесінің болу қабілетінің аздығы
Е) отбасылық еңбек, экономикалық және саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді білімі мен тәжірибесінің болу қабілетінің болмауы
F) сыртқы және саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді білімі мен тәжірибесінің болу қабілеті
G) отбасылық еңбек, экономикалық және саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді білімі мен тәжірибесінің болу қабілеттерінің дамымауы
H) экономикалық және саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді білімі мен тәжірибесінің болу қабілеті
9. Құзіреттілік түрлері
А) пәндік құзіреттілік, кәсіби, танымдық құзіреттілік, құзіреттілік.
В) үйренушілік, ұйымдастырушылық құзірет
С) әлеуметтік-тұлғалық, қатысымдық құзіреттілік,
D)мәнерлеп оқу, көркем сөйлеу құзіреті
Е) проблемалардың шешімін табу құзіреттілігі, ақпараттық құзіреттілік,
F) сыныптан тысқұзіреттілік
G) ата-аналармен жұмыстағы құзіреттілік
H) ұжымдағы еңбек ету құзіреттілігі
10.Коммуникативтік құзіреттілік
А) мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілінде қатынас дағдылары болуы
В) адамдармен өзара қарым - қатынас тәсілдерін білмеу
С) халықаралық қатынаста шетел тілінде қатынас дағдылары болуы
D)адамдармен өзара қарым - қатынас тәсілдерін білуге құмартпау,
Е) адамдармен өзара қарым - қатынас тәсілдерін білудан бас тарту,
F) тілді меңгеруі жоғары бірақ қатынас дағдысы аздау
G) адамдармен өзара қарым - қатынас тәсілдерін білу,
H) адамдармен өзара қарым - қатынас тәсілдерін білуге дәрежесі жете алмау
Сұрақтар:
1.Құзірет және құзіреттілік ұғымдары
2.Педагогтың кәсіби құзыреттілігі –
3.Кәсіби құзіреттілік түрлері: арнайы кәсіптік, дара, жеке, әлеуметтік.
4.Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің компоненттері
5.Кәсіби құзіреттілік аспектілері: Мәндік. Проблемалық-практикалық, коммуникативтік
6.Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігін дамыту жұмыстары
7.Қазақ әдебиеті мұғалімінің кәсіби құзіреттілікгі
1
№ 3
дәріс
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
Қазақ әдебиетін оқытуға арналған базалық-нормативтік құжаттар.
1.1.Мемлекеттік білім беру стандарты.
Бағдарлама – мемлекеттік құжат. Бағдарламаның линиялық және концентрлік түрлері, олардың өзара айырмашылықтары.
1.2.Сабақ барысындағы жоспардың түрлері және оның маңызы.
Қазақ әдебиетін оқытудың педагогика, психология және басқа ғылым салаларымен байланысы. Жас ерекшелігіне байланысты оқушының әдеби білімді қабылдауының психологиялық ерекшелігі.
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Мемлекеттік білім беру стандарты - әдебиеттің оқу пәні ретінде халықтың көркем тарихын оқып үйрену арқылы оқушылардың рухани дамуын қалыптастырып, дамуын көздейтіндігі. Әдебиет пәні бағдарламасының мемлекеттік құжат ретіндегі қызметі. Бастауыш (І-ІҮ) базалық (Ү-ІХ) сыныптарда берілетін әдеби білім көлемі, өтілу принциптері мен мақсты. Х-ХІ сыныптардағы тарихи-әдебиеттік курстың ғылыми негіздері, әдістемелік құрылымы. Гуманитарлық және жаратылыстану бағытындағы оқулықтардың ерекшеліктері мен оқыту принциптері. Базалық білім беру және тарихи-әдеби куірстар негізінде дамыта оқыту (сатылай, сұрыптай оқыту), көрнекілік, саналылық пен белсенділік, жүйелілік пен бірізділік,т.б.принциптері. Ерекшеліктері.
Жоғары сыныптардағы (Х-ХІ) тарихи-әдеби курстың базалық білім (Ү-ІХ) курсымен тығыз сабақтастығы. Әдебиеттің тарихи курсының кезең-кезеңмен, белгілі бір хронологиялық жүйеде оқытылатындығы. Ақын-жазушының өмірі мен шығармашылығы және нақты шығармасы идеялық-көркемдік ерекшеліктеріне сай сараланып, жан-жақты талданатындығы. Жоғары сыныптарда әдебиетті оқытуда әдебиеттану ғылымының жетістіктерін
пайдаланудың тиімді жақтары.
1990-2002 жылдар аралығындағы білім беру жүйелеріндегі атқарылған іргелі жұмыстар. Қазақстанның тәуелсіздік алуына байланысты жаңадан түзілген оқу бағдарламалары мен оқулықтар. Орта мектеп пен жоғары мектептердегі түбірлі бетбұрыстар. «Қазақ орта мектептеріндегі білім мазмұнының тұжырымдамасы» (1991ж) оның мазмұн-мәні, ғылыми методикалық негіздері. Әдеби білім беру құрылымындағы өзгерістер.
Орта мектептердегі әдебиет пәнінің мақсат-міндеттері, мазмұндық құрылымындағы ұлттық діл, мәдениет, әдеби көркем мәтіндердің эстетикалық-этикалық құндылық деңгейлері.
Қазақ әдебиетін оқыту тұжырымдамасы (1997) және оның жаңашылдығы, бағыт-бағдарындағы тың ұсыныс-ұстанымдар.
Орташа Ү-ҮІІІ сыныптардағы әдебиеттік оқу, оның өзіндік сипаттары.
Ү-ҮІІІ сыныптарға арналған әдебиет пәнінің оқу бағдарламаларының түзілісі, түзілу принципі.
Ү-ҮІІІ сыныптардағы әдебиет сабағындағы ауызша және жазбаша тіл дамыту жұмыстары.
Жазбаша жұмыстар: мазмұндама мен шығарма, олардың өзіндік ерекшеліктері. Жазбаша баяндау амалдары.
Қазақ әдебиеті пәнінен Ү-ІХ сыныптарда берілетін базалық білім.
Ауызша және жазбаша тіл ұстарту, шығармашылық жұмыстары.
Х-ХІ сыныптардағы тарихи-әдеби оқу курсы.
Орта мектепте көркем әдебиет мәтіндерімен таныстырып, көркем шығармалардың мазмұн-мәнін жан-жақты оқытып үйретудің салалары. Олардың өзара бір-бірімен сабақтастығы.Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар
Тест: 1.Бағдарламадағы тақырыптардың оқу тоқсандарына бөлінетін жоспардың түрі
A) Календарлық
B) Күнтізбелік
C) Жылдық
D) Апталық
E) Айлық
F) Тоқсандық
G) Бағдарламалық
H) Оқулық
2.Мектепте әдеби білім беру бірізділік принциптерінің кезеңдері (сынып бойынша)
A) Әдеби-көркем шығармалар
B) Әдеби-теориялық ұғымдар
C) Жаттығулар мен иллюстративтік материалдар
D) Әдеби ережелер
E) Дидактикалық материалдар
F) Өзіндік жұмыс тапсырмалар
G) Әдеби-қисындық талдау
H) Kейіпкерлер тілін ашу
4.Қазақ әдебиетінің тұңғыш бағдарламасы қай сыныптарға арналып шыққан
А) Төрт жылдық мектеп
В) Жеті жылдық мектеп
С) Бес жылдық мектеп
D) Тоғыз жылдық мектеп
E) Сегіз жылдық мектеп
F) Он төрт жастағы балаларға
G) Ортаңғы сынып оқушыларына
H) Он жылдық мектеп
5.Әдебиет пәні мемлекеттік құжат ретінде методологиялық принциптеріне сүйенетін ғылым
A) Әдебиеттану
B) Қазақ тілін оқыту әдістемесі
C) Педагогика тарихы
D) Саясаттану
E) Мәдениеттану
F) Қазақ әдебиеті
G) Педагогикалық психология
H) Оқыту әдістемесі
6.Қазақ әдебиетi жеке пән ретiнде мектептiң оқу жоспарына енді
А) 1932
B) 1931
C) Қуғын – сүргін жылы
D) 1987
E) 1989
F) ХХ ғасырдың І жартысы
G) Ашаршылық жылы
H) Ашаршылықтан 1 жыл бұрын
7.Қазақ әдебиетінің 1934 жылы шыққан 7 жылдық жаңа программасының 1932 жылғы программадан айырмашылығы
A) Әдебиеттік шығармаларды қоғамтану негізіне сүйенгендігі
B) Қоғамдық тақырыптар төңірегінде шоғырлануы
C) Әдебиетті тарихи-әдебиеттік курс ретінде оқытуға бейімдеуі
D) Әдебиет теориясымен шектелуі
E) Ауыз әдебиетін оқытуы
F) Қазақ хандық дәуір әдебиетіне шолуы
G) Ежелгі дәуірді оқытуы
H) Ағартушылардың өмірбаянын оқытуы
8. Мұғалімнің сабақ берудегі жоспары
A) Календарлық
B) Күнтізбелік
C) Жылдық
D) Апталық
E) Айлық
F) Тоқсандық
G) Бағдарламалық
H) Оқулық
9.Қазақ әдебиетінің тұңғыш бағдарламасы қай сыныптарға арналып шыққан
А) Төрт жылдық мектеп
В) Жеті жылдық мектеп
С) Бес жылдық мектеп
D) Тоғыз жылдық мектеп
E) Сегіз жылдық мектеп
F) Он төрт жастағы балаларға
G) Ортаңғы сынып оқушыларына
H) Он жылдық мектеп
10.Әдебиетті оқыту әдістемесінің заңдылықтары
А) Көркемдіктің,оны танытудың обьективтік шындыққа сәйкестігі
В) Даму ережесіне сәйкестігі
С) Көркем шығармаларды оқыту арқылы оқушылардың әдеби туындыны жан-жақты түсінуінің сәйкестігі
D) Көркемдікті танытудың адамның рухани санасының дамуына сәйкестігі
Е) Көркемдікті танытудың баланың жас ерекшелігіне,білім көлеміне сәйкестігі
F) Теорияның практикамен байланыстылығының сәйкестілігі
G) Жеке тұлғаны тәрбиелеудің сәйкестілігі
H) Әдемілікті танытудың сәйкестігі
Сұрақтар:
1.Оқу жоспарлары, бағдарламалар, оқулықтар.
2.Сабақ түрлері.
3.Күнтізбелік-тақырыптық жоспар.
4.Сабақ жоспары
5.Мұғалімнің сабаққа әзірлігіне қойылатын талаптар.
6.Әдебиет оқулықтары мен оқу құралдары
7.Оқулықтың дмазмұны мен ғылым аппараты
8.Оқулықққа көмекші оқу құралдары мен әдістемелік нұсқаулардың «мұғалім кітапханасының» т.б. сериалы ғылыми танымдық әдебиеттердің оқушыға әдеби білім берудегі пайдасы
1
№ 4
дәріс
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
Сабақ барысындағы жоспардың түрлері және оның маңызы.
Қазақ әдебиетін оқытудың педагогика, психология және басқа ғылым салаларымен байланысы. Жас ерекшелігіне байланысты оқушының әдеби білімді қабылдауының психологиялық ерекшелігі.
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Әдебиетті оқыту әдістемесі әдебиеттану ғылымдарымен бірге эстетика, мәдениеттану, философия, педагогика, психология, тіл білімі, тарих т.б. сияқты ғылым салаларымен байланыста дамиды.
Эстетика ғылымымен байланысы.
«Эстетика» - гректің «эстетиз» деген сөзінен шыққан. «Сезімдік, сезіммен қабылдайтын дарындылық» деген ұғымды білдіреді. Эстетика – өмірді сезім арқылы танып білудің айрықша жолы.
Эстетикалық талдау әдісін жетік білген мұғалім ғана шәкіртті көркем шығарманы терең түсініп сезінуге бағыттай, сол көркем туындыдағы жазушының ой-сезіміне шәкіртті ортақтастыра, толғандыра алады. Оқушы көркем өнер туындысын өздігінен қабылдай отырып, шығарманың эмоциялық-эстетикалық табиғатын терең түсініп, ой жүгіртіп, ондағы адамгершілік, эстетикалық проблемалардың байыбына барады.
Әдебиеттану ғылымымен байланысы
Әдеби теориялық білім шығарманы оқып-үйрену барысында, сол туынды бойынан шығарылып, игеріледі. Көркем әдебиеттің өзіндік ерекшеліктері, шығарма құрылымы, әдеби жанр түрлері, көркем шығарма тілі туралы ұғым түсініктер қалыптастырылады. Оқушыларға әдеби білім беру арқылы, оларға ақын-жазушылардың еңбектерін терең түсініп оқи білуде, олардың идеялық мазмұны мен көркемдік ерекшеліктерін ажырата, талдап ұғуда әдебиет теориясынан мағлұматтар жүйелі түрде берілуі тиіс. Сонда ғана оқушыларымыз көркем шығарманың мазмұны мен формасын бірлестікте қарап, оның идеялық- тақырыптық мазмұнын, образ-кейіпкерлерін, сюжетін, композициясын, тілін, жанрлық ерекшелігін, көркем шығарманың қоғамдық, көркемдік және тарихи-әлеуметтік маңызын түсініп біледі, жазушының стилін таниды.
Тіл білімімен байланысы
Көркем шығарманың идеялық-тақырыптық мазмұнын, оқиғаны дамыту, адам характерін ашу, күйініш-сүйінішін жеткізу, шындықпен астастыра суреттей білу т.б. барлығы тілдің күші арқылы танылады. Әл-Фараби «тіл-ойдың көрінуі, ендеше бүкіл ғылым тіл арқылы өрнектеледі, осы арқылы ғылым баяндалады, білім алынады»,-деп тілдің орнын белгілейді. Тілдің қызметі шексіз,ақын, жазушы шығармасында өзінің идеялары мен образдарын тіл арқылы бейнелейді. Тіл көркем туындының талдауға жататын құрамды элементтерінің бірі болғандықтан, жазушы тілі де кейіпкер тілі де шығарманың идеялық-көркемдік мазмұнын ашудың басты құралы болып табылады. Оқушыға көркем шығарма тілін таныту да әдістеменің міндеті.
Тарих ғылымымен байланысы
Қай халықтың болмасын көркем әдебиеті сол халықтың тарихын танытады. Мектеп бағдарламасында берілетін әдеби шығармалар тарихи – хронологиялық бірізділікпен орналастырылған. Ақын-жазушылардың өмірбаяндарын өтуде дүниеге келген кезеңдері тікелей тарихпен байланыстырылады.
Жоғары сыныптарда қазақ әдебиетінің жеке дәуірі кезеңдеріне байланысты тарихи – әдебиеттік шолу тақырыптар берілген. Бұларды түсіндіру барысында тарихи және әлеуметтік жағдайлар түсіндіріледі. Психология ғылымымен байланысы
Әдебиетті оқыту әдістемесінің әртүрлі мәселелері психология ғылымымен байланыста бір-бірін толықтырып отырады. Әдебиет әдістемесі психологиялық заңдылықтарға негізделіп, ереже, қағидаларды басшылыққа алады. Әдеби білім беруде оқушылардың психологиялық ерекшеліктері есепке алынады.оқушының жалпы психикалық дамуы оқу мен оның өздігінен оқуына тығыз байланысты. Мұғалім оқушыны жүйелі түрде зерттеп, оқырмандық қызығушылықтарын анықтайды, олардың психологиялық жас ерекшеліктерін ескере отырып, оқыған шығармасынқабылдау, түсіну дәрежесін саралайды. Әдебиетті оқыту арқылы жаңа психикалық қасиеттер қалыптасады, баланың дамуы, өздігінен ойлауы жоғары сатыға көтеріледі. Әдебиетті шығармашылықпен оқыту барысында ой дербестігі, оқу әрекетін, образды ойлау, қайта елестете алу қасиеттерін дамытуға ықпал етеді.
Педагогика теориясымен байланысы
Әдебиетті оқыту әдістемесі педагогикамен әдебиет сабағындағы бүкіл оқу-тәрбиелік үрдіс және сыныптан тыс уақыттағы әдебиетке байланысты жүргізілетін жұмыстар арқылы байланысады. Көркем туындының білімдік, тәрбиелік жақтарын оқушының сана-сезіміне жеткізеді, ал жеткізу амалдарын педагогика теориясына негіздейді.
Мектептегі оқу мен тәрбие, сыныптан тыс жұмыстардың барлығы да оқушылардың жас ерекшелігі, психологиясына байланысты ұйымдастырылады. Сондай-ақ, балаларға көркем шығарманы оқыту, кітапқа деген құмарлығы, сөз өнеріне деген ынтасы мен құлшынысын дамыту мектептерде әдебиетті оқыту, одан білім берудің аса маңызды, әрі күрделі жұмыстарының бірі болып табылады. Оқушылардың психикасы үнемі даму үстінде болады. Психиканың дамуы дегеніміз - психикалық үрдістердің уақыт барысында заңды түрде өзгеріп отыруы. Оқушының психикасының дамуында оны оқыту мен тәрбиелеудің үлкен орын алатыны белгілі. Оқушы психикасы бірқалыпты әрі дұрыс дамуы үшін дұрыс білім беру мен тәрбиелеу керектігін ғалымдар дәлелдеген.
Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар.
Тест:
1.Әдебиеттің басқа пәндерден айырмашылығы
A) Оқырмандардың жоқтығы
B) Сауатты жаза білуі
C) Білім берудегі реформалар
D) Әдеби білім тұжырымдамасы
E) Орыс тіліне ұқсастығы
F) Дәлелденген ешқандай заң жүйесінің болмауы
G) Формула, элементтердің жоқтығы
H) Айнымас ережелердің болмауы.
2.Әдебиетті оқыту әдістемесі жас ерекшеліктеріне қарай тығыз байланыстағы ғылым
A) Математика
B) Философия
C) Жаратылыстану
D) Психология
E) Жас ерекшеліктер физиологиясы
F) Адамның сана-сезімін зерттейтін ғылым
G) Физика
H) Астрономия
3.Әдебиетті оқытуда сын-зерттеулердің маңызы
А) Көркем туынды туралы оқушылар бірнеше пікір, баға, сын болатынын түсіну
В) Сол туынды туралы ғылыми шындыққа көз жеткізу
С) Оқушылардың ойлау белсенділігін арттыру
D) Өзіндік пікір айта білуге баулу
E) Өз бетімен жұмыс істеуге үйрету
F) Қорытынды жасау дағдыларын жетілдіру
G) Танымын дамыту
H) Білім мазмұнын дамыту
4.Әдебиет сабағында көркем шығармаларды өтудегі оқушылардың икем-дағдысына, іскерлігіне қойылатын талаптар
А) Саралап оқу
В) Эпикалық шығармаларды талдай білу
С) Іштей оқу
D) Әңгіме, новелланың ұқсастық, ерекшеліктерін ажырата білу.
Е) Кейіпкерлер бейнесін ашу
F) Жазушылық баяндау
G) Әдеби пікірталастарға белсене қатысу, өз пікірін жеткізу
H) Автор позициясын айқындау.
5.Ғылымның қай салалары көркем шығармаларды өту барысында көрініс табады
A) Этнопедагогика
B) Жаратылыстану
C) Психология
D) Әдебиет тарихы
E) Педагогика
F) Тіл білімі
G) Әдебиет теориясы
H) Тарих
6.Көркем мәтінді оқу барысындағы оқушыларды қызықтыратын мәселелер
A) Оқиға желісі
B) Кейіпкерлер тағдыры
C) Аяқталу кезеңі
D) Авторы
E) Автордың өмірбаяны
F) Автордың әлеуметтік жағдайы
G) Оқиғадағы табиғат бейнесі
H) Отбасылық қарым – қатынас
7.Психологиямен ықпалдаса отырып әдебиетті оқыту әдістемесінің білім берудегі міндеті
А) Әрекетке деген таңдап - талғау
В) Темпераменті, мінезіндегі кемшіліктерді болдырмау
С) Күрделі проблемалардың теориялық жағынан шешу
D) Мұғалім мен оқушы әрекетін үйлестіру
Е) Оқушылардың жан-жақты дамуына жағдай жасау
F) Баланың өзіне тән жеке,жалпы ерекшелігін,даму дәрежесін білу
G) Меңгеру қабілеті, оны жетілдірудің мәселелерін анықтау
H) Нақты өмірге сай шешімін айқындау
8.Әдебиетті оқыту арқылы тәрбиелеу
A) Әсемдік пен сұлулыққа құштарлық
B) Имандыққа, ибалыққа
C) Адами ізгі қасиеттерді қалыптастыруға
D) Жаттығу жасауға
E) Мәтінді талдауға
F) Ғылыми жинақ шығаруға
G) Диктант жазуға
H) Қыстырма сөздерді пайдалануға
9.Әдебиет пәні мемлекеттік құжат ретінде методологиялық принциптеріне сүйенетін ғылым
A) Әдебиеттану
B) Қазақ тілін оқыту әдістемесі
C) Педагогика тарихы
D) Саясаттану
E) Мәдениеттану
F) Қазақ әдебиеті
G) Педагогикалық психология
H) Оқыту әдістемесі
10.Әдебиет сабағындағы ең басты жұмыстардың бірі
A) Көркем шығарманы жатқа айту
B) Көркем туындыны қабылдау
C) Көркем туындыдан әсер алу
D) Шығарманы бітім-болмысымен түсіну
E) Мәнерлеп оқу
F) Дауыстап оқу
G) Ой-толғау, эссе жазу
H) Мазмұндама жазу
