Сұрақтар: 1.Оқу жоспарлары, бағдарламалар, оқулықтар.
2.Сабақ түрлері.
3.Күнтізбелік-тақырыптық жоспар.
4.Сабақ жоспары
5.Мұғалімнің сабаққа әзірлігіне қойылатын талаптар.
6.Әдебиет оқулықтары мен оқу құралдары
7.Оқулықтың мазмұны мен ғылым аппараты
8.Оқулықққа көмекші оқу құралдары мен әдістемелік нұсқаулардың «мұғалім кітапханасының» т.б. сериалы ғылыми танымдық әдебиеттердің оқушыға әдеби білім берудегі пайдасы
1
№ 7
дәріс
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
Әдебиетті оқыту әдістері
Әдебиетті оқыту үрдісі. Оқытудағы әдістердің алатын орны, қызметі. Әдебиетті оқыту әдістерінің мұғалім мен оқушының бірлескен еңбегін тиімді етудегі қызметі.
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Оқытудың ауызекі әдістері: әңгіме, лекция, пікірлесу, т.б. Оқытудың көрнекілік әдістері: иллюстрация, демонстрация. Олардың оқушының әдеби қабілетін дамытудағы орны. Оқытудың практикалық әдістері: ауызша, жазбаша жаттығулар. Олардың әдеби білімді бекітудегі ролі.
Әдебиетті оқыту әдістері Оқытудың ауызекі әдістері. Көрнекілік әдістері. Практикалық әдістері. Әдебиетті оқыту әдістерінің топтары. Проблемалық, саралап , дамыта оқытудың өзіндік ерекшеліктерінің болуы. Әдебиетті оқытудың репродуктивтік, зерттеушілік, эвристикалық және шығармашылық әдістерінің айырмасына тоқталу.Оқытудың ауызекі , көрнекілік , практикалық әдістері.Проблемалап оқыту, саралап оқыту,дамыта оқыту,шығармашылық оқыту әдісі, эвристикалық зерттеу , репродуктивтік әдісі.Диалогиялық әңгімелеу, Дебат,диспут,прозаны драмаға ,поэзияны драмаға айналдыру, тосыннан жұмбақ ,қиял әлеміне шомылдыру,тосын жағдайға келтіру,проблемалық жағдаяттар әлеміне салу,ой толғау,сыр толғау, бес шумақ өлең,Венн диаграммасы,диагностикалық карта,т.б. әдістер туралы.Әрқайсысының ерекшелігіне тоқталу. Ә.Қоңыратбаевтің, А.Көшімбаевтің, Қ.Айтқалиевтің, Қ.Бітібаеваның тиімді әдіс- тәсілдері туралы мағлұмат беру. Б.Смановтың «Сабақ, оның ерекшелігі туралы» зерттеу еңбегімен жұмыс жүргізу. Панорама сабақ берудің үлгісін көрсету, талқылау, қорытындылау. Қазіргі сабақ үлгілері Сабақ құрылымы, мазмұны Ю.Конаржевскийдің сабақ үлгілері. Жаңашыл ұстаздардың сабақ үлгілері. Панорамалық сабақ үлгілерін практика жүзінде көрсету.
Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар
Тест:
1.Көркем шығарманы оқытудағы басты әдіс-тәсілдер
A) Творчестволық оқу әдісі, репродуктивтік әдіс
B) Творчестволық оқу әдісі, оқыту әдісі
C) Дамыта оқыту әдісі,деңгейлік оқыту
D) Эвристикалық әдіс, творчестволық оқу әдісі
E) Зерттеу әдісі, репродуктивтік әдіс
F) Репродуктивтік әдіс, проблемалық оқыту әдісі
G) Дамыта оқыту әдісі, эвристикалық әдіс
H) Репродуктивтік әдіс,тиімділік әдісі
2.Әдебиетті оқытудың ауызекі әдістері
А) Сұхбат
В) Көрнекілікпен жұмыс
С) Пікірлесу
D) Мәнерлеп оқу
E) Жазбаша жаттығулар
F) Алған әсерімен бөлісу
G) Лекция
H) Шығарма жазу
3.Әдебиеттен берген білімді сол қалпында қабылдау арқылы екінші жақтың ойын ұғып, үйренетін әдіс
А) Репродуктивті
В) Эвристикалық
С) Есте сақтау
D) Сөздік
Е) Шығармашылық
F) Теориялық
G) Практикалық
H) Қабылдау
4.Әдебиет пәнін оқыту әдістері
А) Сыныптағы оқушылар ұжымы
В) Мәтінмен жұмыс
С) Баяндау әдісі
D)Түсіндіру
Е) Сұқбаттасу
F) Сызба жұмысы
G) Сабақтың сапалы жүйесі
H) Көрнекілікпен жұмыс
5.Сабақ жоспарының басты құрылымдық элементі
А) Дамыта оқыту
B) Бақылау жұмыстары
С) Мазмұндама
D) Шығарма
Е) М ә нерлеп оқу
F) Жа ңа сабақты түсіндіру
G) Сабақты ң мақсаты
H) Ұйымдастыру кезе ңі
6.Мұ ғалім күнтізбелік жоспар жасауда басшылыққа алады
А) Оқулық
В) Оқу бағдарламасы
С) Оқушы
D) Д ә птер
Е) Қайталау
F) Мемлекеттік оқу құжаты
G) Кабинет
H) Қабыр ға газеттер
7.Мұ ғалім сабақ түсіндіруде неден бастайды
А) Кіріспе әңгімеден
В) Сөздіктен
С) Әңгіме арқылы көңіл аударудан
D) Түсіндіруден
Е) Алғы сөз айтудан
F) Мазмұндаудан
G) Б ағалаудан
H) Қорытындылаудан
8.Мұ ғалімнің өтілетін материалдарға байланысты мәселелерді анықтауы
В) Оқушылардың ынтасын
С) Оқушыларға қай сөздерді түсіндіру керек
D) Қалай оқытамыз, әңгімелеп береміз бе...
Е) Оқушылардың денсаулығын
F) Оқушылардың бір-бірімен қарым-қатынасын
G) Оқушылардың мұғаліммен қарым-қатынасын
H) Шығарма тілі, ондағы жаңалық, ерекшелік қандай
9.Әдебиет сабағы барысында мұғалімді ойландыратын мәселелер
А) Оқушылардың ой өрісін кеңейту
В) Тәртібін қадағалау
С) Оқушылардың жақсы түсінгендігін ескеру
D) Оқушылардың сөйлеу мәнеріне көңіл бөлу
E) Оқушылардың келбетіне көңіл бөлу
F) Оқушылардың киіміне көңіл бөлу
G) Оқушылардың сабаққа дайындығын қадағалау
H) Берілген материалды тиімді әдіспен жеткізу
10.Әдіс-тәсілдерді үйлестіре қолданудың ерекшелігі
А) Оқушылар жалықпайды
В) Оқушыларға ауыр тиеді
С) Ойлауын тежейді
D) Көркем тілінің дамуына кедергі болады
E) Кітаппен жұмыс жасаға мүмкіндік болмайды
F) Пәнге қызығушылығы артады
G) Тақтамен жұмыс азаяды
H) Оқушының белсенділігі артады
Сұрақтар:
1.Оқыту үрдісі
2.Оқыту әдістемесі бойынша теориялық және практикалық әдістерді жүйелеу әдістері
3.Әдістерді топтау үлгілері, сөздік, көрнекілік, практикалық, зерттеу әдістерінен мәліметтер беру
4.Оқытудың ауызекі әдістері
5.Зертттеу іздендіру юбағытындағы проблемалық жүйесі,
6.Тапсырмалар беру арқылы қашықтықтан оқыту
7.Электрондық оқулықтарды пайдалану
8.Оқыту әдістері мен тәсілдерінің көптүрлілігі
9.Көркем шығарманы жанрлық ерекшелігінеи байланысты оқыту барысындағы әдіс-тәсілдер
1
№ 8
дәріс
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
Әдебиет сабақтарында көркем шығармамен жұмыс істеу кезеңдері
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Кіріспе жұмыстары мазмұнына қарай 3 салаға бөлінеді:
1) Заман, қоғам жайындағы тарихи түсінік;
2) Жазушының өмірбаяны жайындағы түсінік;
3) Мәтінге байланысты тақырыптық түсінік .
Бұл үш кіріспе түсініктің әр қайсысы әр жерде қажеттілігіне қарай қолданылады. Кейде қабаттастырыла қолданылуы да мүмкін. 5-8 сыныптарда өмірбаянға көп уақыт кетіріп, бөгде материалды көбейтудің қажеті жоқ. Автор туралы қысқаша түсінік жеткілікті. Ал оқылатын материалға, ондағы өмір суретіне байланысты тақырыптық түсінік оқу-талдау мақсатына жақын келеді .
Кіріспе жұмыстар – мәтінді өтуге балалардың дайындығының, белсенді қатысып отыруының шарты. Бұл дайындықты екі түрлі тәсілмен жасауға болады:
1) Өмір көріністерінен, қоғамдық күндегі практикадан мысал келтіру арқылы дайындау;
Тарихи-өмірбаяндық түсініктен бастау.
Жаңа білімді меңгерту көркем мәтінмен жұмыс түрлері. Кіріспе әңгімеден кейін мұғалім мәтінмен жұмыс жасауды бастайды. Мәтінді оқу-әдебиет сабағының басты буыны. Оқушылар мәтінді оқиды, оқиғаны ауызша мазмұндайды, бөлімдерге бөліп ат қояды. Мұнан соң мұғалім сұрақ-жауап әдісі бойынша шығарманың проблемалары мен тақырыбын анықтайды. Бұл өте жүйелі жаттығуды талап етеді. Оқу сабағы немесе жаңа сабақты түсіндіру кезінде жасалатын жұмыс түрлері өте көп. Жедел оқу, көркем оқу, сөйлету, таным – осының бәрі мәтінмен байланысты. Прозалық шығарманы мұғалімнің оқуы үш түрлі болуы мүмкін:
а) кітаптан оқу,
б) мазмұнын көркемдеп әңгімелеу,
в)монтаждап оқу
Бұлардың аса тиімдісі –кітаптан оқу. Мәтінді оқушылар сыныпта, үйде оқып, мазмұндайды. Мәтінді толық оқып болмайынша, талдауды бастауға болмайды. Шығарма мазмұнымен толық танысқаннан кейін мазмұнға байланысты сұрақтар бір бөлек, талдауға байланысты сұрақтар бір бөлек, қорытуға байланысты сұрақтар бір бөлек беріледі.
Алғашқы оқу тұтас оқу болса, екінші оқу шығарма бөлімдерін теріп, талдап оқу, кейінгі оқу жаттықтыру, жинақтау мақсатын көздеп оқыту болады. Оқушы көркем шығарманы көп оқуы керек. Оларды дауыстап та, іштей де оқуға болады. Педагог Я.А.Коменскийдің үш оқу қағидасы осыны білдіреді. Педагогтің айтуынша білімнің негізіне әуелі зат (пән), көркем мәтін, содан соң талдау, соңында қорыту тұрады. Әсіресе сыныпта оқуға көп көңіл бөлу керек. Мұғалім жыл бойы оқылатын шығармалардың тізімін беріп, оны оқуын қадағалап сұрап отыру керек. Сыныпта өтілген мәтінді үйде толық оқуын назардан тыс қалдырмау керек.
Әдеби оқу жүйесінде оқылған мәтінге жоспар жасатып үйрету елеулі орын алады. Жоспар жасай білу – оқылған шығарманың мазмұнын жүйелі әңгімелеуге, мазмұны мен тақырыбын, құрылысын, образдарын, оның ішкі ерекшелігін, идеясын танып, талдап оқудың құралы. Сонымен бірге ол- оқушының сабаққа саналы, белсенді қатысуын күшейтіп, ойы мен тілін дамытудың құралы. Көркем мәтінді мазмұндау жоспарлы болу керек. Жоспар құрылысына қарай жай және күрделі болып бөлінеді. Жай жоспарды 5 сыныптан бастап жасап үйретіледі. 7 сыныпта жоспар жасау дағдыға айналуы керек. 8 сыныптан бастап оқушы жоспардың қай түрінде еркін меңгеруі тиіс. Жай жоспар оқылған шығарманың оқиғалық-мағыналық негізгі буындарын тауып, соған ат қою мақсатын көздейді. Олар мазмұндық жоспар немесе сюжеттік, мінездемелік болып бөлінеді. Жай жоспарға оқиғасы қысқа, сюжетті мәтіндер алынады. Ал күрделі жоспар жасалатын мәтіннің оқиғасы да, құрылысы да күрделі болады. Күрделі жоспар оқиғаның негізгі бөлімдерін табумен бірге, әрбір бөлімнің ішкі мазмұнына еніп, соның кішігірім бөлшектерін де қамтиды. Күрделі жоспар, дәлірек, толығырақ жоспар. Күрделі жоспарды 6 сыныптан бастап үйрете бастаған дұрыс. Жоспар жасата білу үшін мұғалім шығарма композициясын, көркем элементтерін, тақырыбы мен идеясын білумен бірге, жоспар мақсаты мен жасап алу жолын да білуі тиіс. Жоспар жасауда мәтіннің өзін тұтас оқып, оның бөлшектерін табудан бастаймыз. Мұны мәтінді мүшелдеу дейміз. Күрделі жоспар жасағанда оқиғаны ретімен толығырақ тізіп, үлкен топқа бөліп, сол топтарға ат қойғызып, қалғанын жіктестіріп бөлуге болады. Жоспар жасау біріншіден, шығарманың құрылысын, тақырыбы мен мазмұнын түсінуге керек болса, екіншіден, оқушыға ойды ретімен, логикалық байланыста айтып үйрену үшін керек. Ол шығарманың мазмұнын айтқызғанда, мазмұндама, шығарма жазғызғанда өте тиімді болмақ.
Қорыту сабақтары. Әдеби мәтінді толық талдап, мазмұнын игергеннен кейін оны қорыту, жинақтау жұмысы атқарылады. Қорыту сабақтары оқушылардың түсінігін, дағдысын орнықтырып, талдау нәтижесін есте қалдырып жинақтауды, білімді бекітіп, бағалауды көздейді. Мұғалімнің қорытынды сөзі нақты, қызықты, мәтін табиғатына сай болуы керек.
Қорыту сабақтары кезінде оқушының бағдарламаға сай игерген әдеби білімінің көздеріне мыналар жатады:
Шығарма мазмұнын біліп, өз сөзімен әңгімелей білу;
Кейіпкерге мінездеме бере білу;
Жазушы өмірбаянын меңгеру;
Әдеби-теориялық ұғымдарды меңгеру;
Жаттауға берілген материалды есте сақтау;
Мәтінді дұрыс және көркем оқу;
Шығарма жоспарын жасап, композициясына талдау;
Суреттеу тәсілдерін, түрін, қызметін түсіну;
Мазмұндаудың барлық түрін меңгеру;
8-сыныптан бастап автор көзқарасы мен шығарманың идеясын талдай білу;
Шығарма, мазмұндама жаза білу.
Қорыту сабақтарында мұғалімнің айтқан қосымша материалдарын, теория элементтерін жазып отыратын оқушылардың әдебиет дәптері болуы тиіс. Оған күнделікті сабақтың, оқу мен талдаудың бәрі жүйелі түсіріледі. Кейбір қорыту сабақтары әдеби ойынға, жарысқа, тест түріне, жазбаша эссе, ойтолғау түріне жүргізіледі. Ол мұғалімнің шығармашылық, әдістемелік жұмысына байланысты.
Бағалау. Бағалау-күнделікті сабақтың бір элементі. Кіріспе сөзде, өмірбаянды өткенде, мәтін оқылып, талданғанда бағалап отыру керек. Бұл күнделікті сабақтық бағалау. Бағалаудың тақырыптық, тоқсандық, жылдық түрлері бар. Осылардың ішінде қорытушы-тақырыптық бағалаудың орны ерекше. Бұл оқушылардың жалпы дағдысын, жинақтаған білімін бағалау. Білімді бағалау сұрақтар қою арқылы анықталады. Олар:
Жаппай сұрау.(фронтальдық) Сұрау үйге берілген тапсырманы тексеру мақсатында қойылады.
Даралап сұрау. Жаттау, мазмұндау, ауызша мінездеу, теориялық білімге құрылады.
Қиысқан сұрау. Аралас сұраулар кезектесіп келуі.
Жалпы мұғалім сұрақты дәл, нақты және анық қоюы керек. Сұрақ сұралмақ мәселеге байланысты нақты және жауап та анық болуы керек. Американ ғалымы Бенжамин Блум сұрақтарды былай жіктейді (Б.Блумның «Сұрақ қою өлшемі»(таксоманиясы):
Ақпаратты еске түсіру сұрақтары.( не істеді? Қайтті?). Бұлар ең төменгі деңгейдегі сұрақтар.
Түсіндіру сұрақтары (неге өйтті? Неге бүйтті?)- негізгі идеяны түсіну, қабылдау, арақатынасын анықтауға арналған сұрақтар.
Аударма сұрақтар –әдеби мәтінді басқа формаға айналдыруға болады(эссе, өлең жазу).
Қолданыс сұрақтары – бір мәселені шешуге, практикалық дағды қалыптастыруға арналған сұрақтар.
Бағалау сұрақтары- өз көзқарасын білдіруге, баға беруге бағытталған сұрақтар.
Бұл сұрақтар жүйесі бірте-бірте күрделене түсетін сұрақтардан тұрады. Оларды мұғалім балалардың жас ерекшелігі мен қабілеттеріне қарай қойып отырады.
Шолу тақырыптары ІХ-ХІ сыныптар бойынша беріледі. Шолу сабақтары жоғары сыныптарда бағдарламада берілетін сағат санының аздығына байланысты болады. Шолу тақырыптарының ауқымдылығы, маңызы оны оқытудың күрделілігін көрсетеді. Шолуларда ең алдымен тарихи-саяси мәселелер, қоғам дамуының сипаты, ары қарай мәдениет, әдебиет, өнерге олардың әсері сөз етіледі. Сол кезеңдегі әдебиеттегі бағыттар, жанрлар, ағымдар, сол кезеңде өмір сүрген ақын-жазушылар олардың шығармашылығы, жетістіктері, кемшіліктері әңгімеленеді.
Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар
Тест:
1.Шолу тақырыптарын өтуге қажетті маңызды тарихи - әдеби материалдар
А) Шолу тақырыптарының түрлері
В) Шолу тақырыптары бойынша жүргізілетін жұмыс формасы
С) Шолу тақырыбын өтуде әдебиетті оқыту әдістерінің тиімді жолдары
D) Қазақ әдеби шығармаларының үздік үлгілеріне шолу
Е) Қазақ әдебиетінің ақын - жазушылары туралы мағлұматқа шолу
F) Қазақ әдебиетіне деген оқырман қызығушылығын қалыптастыру
G) Әдебиет сабағында тіл дамыту жұмыстары
H) Жобалап оқыту үрдістерін пайдалану
2.Кіріспе сабақтарында көркем шығарманың жанрлық ерекшеліктеріне қатысты ескерілетін мәселелер
А) Жазушы өмірі мен шығармашылығы
В) Шолу тақырыптар
С) Монографиялық еңбектерді өтуге қатысты кіріспе сабақ
D) Көркем мәтінмен жұмыс кезеңі
Е) Талдау тақырыптары
F) Қорытынды сабақ
G) Тіл дамыту жұмыстары
H) Жазба жұмыстары
3.Әдебиет сабағында көркем шығармамен жұмыс істеу кезеңдері
А) Кіріспе сабақ
В) Көркем мәтінмен жұмыс кезеңі
С) Қорытынды сабақ
D) Жазушы өмірі мен шығармашылығына шолу
Е) Монографиялық тақырыптарды өту
F) Жобалап оқыту
G) Компьютерлік оқу
H) Ақпараттандыру
4.Жазушы өмірбаянын оқытуда қамтылатын элементтер
A) Жазушының өміртанымы, көзқарасы
B) Көркем шығарманы талдауы
C) Актерлік шеберлігі
D) Диалогты құруы
E) Мәдени-рухани деңгейі
F) Қаламгерлік қолтаңбасы
G) Музыкалық көркемдеуі
H) Тақырыпты терең меңгеруі
5.Шолу тақырыптарын оқитын сыныптар
А) 6
В) 8
С) 9
D) 10
E) 5-6
F) 7
G) 11
H) 5
6.Әдебиетті оқытуда сын-зерттеулердің маңызы
А) Көркем туынды туралы оқушылар бірнеше пікір, баға, сын болатынын түсіну
В) Сол туынды туралы ғылыми шындыққа көз жеткізу
С) Оқушылардың ойлау белсенділігін арттыру
D) Өзіндік пікір айта білуге баулу
E) Өз бетімен жұмыс істеуге үйрету
F) Қорытынды жасау дағдыларын жетілдіру
G) Танымын дамыту
H) Білім мазмұнын дамыту
7.Сабақ құрылымының кезеңдері
A) Пәнаралық байланыс
B) Жаңа сабақты қорыту
C) Жаңа сабакты бекіту
D) Үйге тапсырма беру
E) Мәнерлеп оқу
F) Дауыстап оқу
G) Ой-толғау, эссе жазу
H) Мазмұндама жазу
8.Сабақ түрiн ажырат
A) Лекция
B) Әдiс
C) Құран
D) Тәсiл
E) Сөйлесу
F) Қорытынды сабақ
G) Кіріспе сабақ
H) Үйірме
9.Әдебиеттану ғылымының зерттейтін объектісі
А) Көркем әдебиет
В) Әдебиеттің түп төркіні
С) Әдебиеттің даму үрдісі
D) Әдеби шығармашылық
E) Рухани құндылық
F) Көкейкесті мәселелер
G) Көркемөнер түрлері
H) Әдіс-тәсілдер
10.Әдебиет теориясының зерттейтін объектісі
А) Әдеби-шығармашылықтың болмысы, қызметі
В) Қоғамдық міндеттері
С) Көркем мәтінді талдаудың әдістемесі
D) Көркем өнердің түрлері
E) Инновациялық технологиялар
F) Көркем шығарманың табиғаты
G) Әлеуметтік байланыстар
H) Рухани құндылықтар
Сұрақ:
1.Кіріспе жұмыстары.
2.Көркем туындыны оқыту.
3.Көркем мәтінді талдау.
4.Көркем шығарманың жанрлық ерекшеліктеріне қатысты мәселелер
5.Кіріспе әңгіме арқылы көркем туындыға жете назар аудартудың жолдары
6.Шығарманың тақырыбы мен мазмұны
7.Тарихи фактілердің кіріспе сабақтарда кіріспе сабақтарда жан-жақты қарастырылуы
8.Әдеби материалдарды ұтымды сұрыптау
9.Үлгі-мысалдарды жазушы шығармашылығында суреттелген кезеңмен байланыстыра қамту
10.Суреткердің әдебиеттен алатын орнын, тарихи тұлғасын таныту.
1
№ 9
дәріс
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
Көркем шығарманы оқу, талдау әдістемесі
Көркем шығарманы оқыту. Эпикалық шығармаларды оқыту әдіс-тәсілдері, ерекшеліктері.
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесінің негізгі бағыт-бағдарын айқындайтын "Қазақ әдебиетін оқыту тұжырымдамасында" (Алматы. РБК, 1997) бүгінгі өмір талабына сай, педагогикалық ғылымдағы жетістіктерге негізделген әдебиет пәнінің мақсат-міндеті анық та айқындалып көрсетілген.
Көркем шығарманы талдау - әдебиет сабақтарында жүргізілетін білімдік және тәрбиелік жұмыстың құрамдас бөлігі, ең маңыздысы. Көркем шығарманы талдау шығарманы сабақта оқу(үзінділер), үйден оқуға тапсыру, ауызша, жазбаша мазмұндату, жоспарын жасату, мазмұны мен көркемдігін ұғындыруды көздейді. Әуелі мәтінді оқытып, мазмұнын меңгерту - басты шарт. Шығарманы толық меңгеру талдау мен жинақтау арқылы жүргізіледі. Одан соң мәтінді талдап оқу міндеті тұрады. Бұл тұста кейіпкерлерге мінездеме беру, шығарманың композициясы мен тілін талдау, суреттеу тәсілдерін анықтау, жанрын анықтау, т.б. жұмыстар жүргізіледі. Орта буындадарда 5-8 сынып шығама мәтінін оқуға сыныпта көбірек уақыт берілсе, жоғары сыныптарда көбінесе оқушының өз бетімен оқуы жүргізіледі, алайда талдау барысында кей мәтіндерден үзінді жаттау, мәнерлеп оқу талдау барысында пайдалану күнделікті сабақта іске асырылады. Бұлардың бәрі әдебиетті оқытудың жүйесі деп түсінуіміз керек, бұл жұмыстар негізінен сыныптағы сабақтарда жүргізіліп, оқушылардың әдеби талдау машығы қалыптасады. Талдау жұмыстарында мұғалімнен гөрі оқушының жұмыстары негізгі орынға қойылады. Мұғалім талдауды ұйымдастырып, тек оған бағыт беріп отырады.
Көркем шығарманы талдаудың негізгі педагогикалық талаптары мыналар:
1) Шығарманың идеялық мазмұны мен көркемдік формасын бірлікте тұтас алып талдау
2) Кейіпкер образдарын талдап, оларға түрліше (дара, салыстырмалы, топтастырылған) мінездеме жасату
3) Композициясы мен сюжетін, оның элементтерін ашу, солардың қызметін таныту
4) Суреттемелік тәсілдерді анықтау
5) Шығарманың көркем тілін зерттеу, көркемдігін талдау.
6) Түрлі жанрдың табиғатын танытып, соған сай жұмыс әдістерін қолдану
7) Әдеби меңгерілген ұғымдарды теориямен ұштастырып, бекіту.
Талдау жұмыстары оқушыны шығарманың ішкі мазмұнына жетелейді, жазушының айтпақ ойын түсінуге, оның ой-сезімдеріне ортақтасуына мүмкіндіктерді туғызады. Көркем шығарманы меңгертуде қолданылатын талдау түрлері:
1. Образдарға және композициялық талдау,
2. Тұтас талдау
3. Проблема қойып талдау
Образдарға және композициялық талдау. Образдарға талдау жасау шығарма кейіпкерлеріне мінездеме жасау түрінде болады. Кейіпкерге мінездеме дара, салыстырмалы және топтама мінездеме түрінде жасалады. Шығарма кейіпкерлеріне мінездеме бергенде мынадай принциптерді есте ұстау керек:
1) әдеби образды өзі өмір сүрген қоғаммен, әлеуметтік ортамен байланыста алып анықтау;2) кейіпкерлердің өзіндік мінез-құлқын, характерін дәл анықтау (кейіпкер қай жерде қалай көрінеді, детальдарды пайдалану);3) кейіпкердің портреті, сөзі, мінездемесі, т.б.арқылы анықтай түсу.
Дара мінездеме бірден барлық кейіпкерге емес, әуелі бас кейіпкерге беріледі. Оның ең басты сипаттары теріліп алынады. Мінездеменің жоспарын да жасауға болады.
Салыстырмалы және топтама мінездеме. Салыстыру үшін әуелі әрбір кейіпкердің өзіне тән мінездерін белгілеп алып, сол белгілер салыстырылады. Сонда әр кейіпкердің өз табиғаты ашылады. Кейіпкер табиғатының әлеуметтік сырын ашып, сол негізде шығарма идеясын ашамыз. Салыстырмалы мінездеме жасау үшін шығарма кейіпкерлерінің жігін, ұқсастық-айырмашылықтарын анықтап алып, әрбір кейіпкердің басты сипаттарының жоспарын жасаймыз, соған мәтіннен үзінді табу міндеті жүктеледі. Сол бойынша кейіпкерлерге ауызша салыстырмалы мінездеме жасалады.
Топтамалы мінездемеде образдарды әлеуметтік табиғатына сай ұнамды және ұнамсыз кейіпкерлер тобына бөледі. 5-7 сыныптарда жағымды, жағымсыз кейіпкерлер жайында салыстырмалы мінездеме жасауға дағдыланады. Топтамалы мінездеме жасау үшін ең алдымен салыстырмалы мінездеме нәтижелеріне сүйенеміз. Ал салыстырмалы мінездеме дара мінездеме нәтижелеріне сүйенеді. Топтама мінездемеге көшу үшін сұрау, жауап беру әдістерімен әуелі бас кейіпкердің төңірегіне басқа кейіпкерлерді топтастыру арқылы жіктеу.
Талдау жұмыстары оқушыны шығарманың ішкі мазмұнына жетелейді, жазушының айтпақ ойын түсінуге, оның ой-сезімдеріне ортақтасуына мүмкіндіктерді туғызады. Көркем шығарманы меңгертуде қолданылатын талдау түрлері:
1. Образдарға және композициялық талдау,
2. Тұтас талдау
3. Проблема қойып талдау
Образдарға және композициялық талдау. Образдарға талдау жасау шығарма кейіпкерлеріне мінездеме жасау түрінде болады. Кейіпкерге мінездеме дара, салыстырмалы және топтама мінездеме түрінде жасалады. Шығарма кейіпкерлеріне мінездеме бергенде мынадай принциптерді есте ұстау керек:
1) әдеби образды өзі өмір сүрген қоғаммен, әлеуметтік ортамен байланыста алып анықтау;2) кейіпкерлердің өзіндік мінез-құлқын, характерін дәл анықтау (кейіпкер қай жерде қалай көрінеді, детальдарды пайдалану);3) кейіпкердің портреті, сөзі, мінездемесі, т.б.арқылы анықтай түсу.
Дара мінездеме бірден барлық кейіпкерге емес, әуелі бас кейіпкерге беріледі. Оның ең басты сипаттары теріліп алынады. Мінездеменің жоспарын да жасауға болады.
Салыстырмалы және топтама мінездеме. Салыстыру үшін әуелі әрбір кейіпкердің өзіне тән мінездерін белгілеп алып, сол белгілер салыстырылады. Сонда әр кейіпкердің өз табиғаты ашылады. Кейіпкер табиғатының әлеуметтік сырын ашып, сол негізде шығарма идеясын ашамыз. Салыстырмалы мінездеме жасау үшін шығарма кейіпкерлерінің жігін, ұқсастық-айырмашылықтарын анықтап алып, әрбір кейіпкердің басты сипаттарының жоспарын жасаймыз, соған мәтіннен үзінді табу міндеті жүктеледі. Сол бойынша кейіпкерлерге ауызша салыстырмалы мінездеме жасалады.
Топтамалы мінездемеде образдарды әлеуметтік табиғатына сай ұнамды және ұнамсыз кейіпкерлер тобына бөледі. 5-7 сыныптарда жағымды, жағымсыз кейіпкерлер жайында салыстырмалы мінездеме жасауға дағдыланады. Топтамалы мінездеме жасау үшін ең алдымен салыстырмалы мінездеме нәтижелеріне сүйенеміз. Ал салыстырмалы мінездеме дара мінездеме нәтижелеріне сүйенеді. Топтама мінездемеге көшу үшін сұрау, жауап беру әдістерімен әуелі бас кейіпкердің төңірегіне басқа кейіпкерлерді топтастыру арқылы жіктейміз.
Проблемалық талдау. Проблемалық оқыту ХХ ғасырдың 80 жылдарында мектептерде орын ала бастады. бұл әдістің ғылыми тұжырымын жасаған
И.Я. Лернер. И.Я.Лернердің зерттеуінше проблемалық оқыту мынадай бөліктерден тұрады:
1) материалды проблемалы мазмұндау;
2) проблемалы-ізденіс әрекеті, эвристикалы әдіс;
3) зерттеу әрекеті.
Проблемалық оқыту оқушыларды шығармашылық оқу, іздендіру мақсатындағы сұрақтар мен тапсырмалар арқылы іске асырылады. Бұл талдау көбіне проблемалық сұрақтар, проблеманы шешу айналасында ұйымдастырылады. Ол оқушыларды дамыта оқыту мәселесімен сабақтас шешіліп шығармашылық оқу, іздендіру мақсатындағы сұрақтар мен тапсырмалар арқылы іске асырылып отырылады.
Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар.
Тест:
1.Мектепте көркем шығарманы талдаудың теориялық негіздері
A) Оқушы тілін дамыту негізінде оқырмандық біліктілікті қалыптастыру
B) Шығарманың жанрлық, композициялық тұтастығы
C) Оқушылардың тілдік қатынасын коммуникативтік түрде дамыту
D) Қазақ әдебиеті пәнінің тарихи бастау көздері
E) Көркем туындыны оның негізінде жатқан тарихи шындықтармен салыстыру
F) Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесінің ғылым ретінде қалыптасуы
G) Әдебиетті сөз өнері ретінде таныту
H) Көркем шығарманы талдау мәселесінің зерттелуі
2.Көркем мәтінмен таныстыру барысында жүргізілетін жұмыс түрі
A) Көркем мәтінді талдауда оқушылардың өз пікірін білу
B) Көркем мәтін айналасында пікірталас өткізу
C) Көркем туындыны тарихи шындықтармен салыстыру
D) Талданған көркем мәтіннің әр түрлі нұсқасын талдау
E) Суреткердің бір шығармасын басқа шығармаларымен салыстыру керек
F) Бірнеше ақын-жазушы шығармаларымен салыстыру
G) Сөз өнеріне деген оқушылардың шынайы сезімін, талабын жетілдіру
H) Тарихи-әдебиеттік курсты оқыту
3.Көркем шығарманы талдаудағы жұмыс түрлері
A) Көркем мәтіндегі жазушы ойын мұғалім көмегімен аңғара оқу
B) Көркем мәтіндегі жазушы ойы, идеясына көз жүгірту
C) Таңдап оқу.
D) Рөлге бөліп оқу
E) Хормен оқу
F) Көркем мәтіннің композициясын талдау
G) Көркем туындыны оның негізінде жатқан тарихи шындықтармен салыстыру
H) Ұжымдық оқу
4.Көркем мәтінді оқу барысындағы оқушыларды қызықтыратын мәселелер
A) Оқиға желісі
B) Кейіпкерлер тағдыры
C) Аяқталу кезеңі
D) Авторы
E) Автордың өмірбаяны
F) Автордың әлеуметтік жағдайы
G) Оқиғадағы табиғат бейнесі
H) Отбасылық қарым – қатынас
5.Әдебиетті оқытуда сын-зерттеулердің маңызы
А) Көркем туынды туралы оқушылар бірнеше пікір, баға, сын болатынын түсіну
В) Сол туынды туралы ғылыми шындыққа көз жеткізу
С) Оқушылардың ойлау белсенділігін арттыру
D) Өзіндік пікір айта білуге баулу
E) Өз бетімен жұмыс істеуге үйрету
F) Қорытынды жасау дағдыларын жетілдіру
G) Танымын дамыту
H) Білім мазмұнын дамыту
6.Көркем шығарманы талдаудағы мұғалімнің әрекеті
A) Шығарма негізінде жатқан проблеманы қозғау
B) Автордың айтатын ойы
C) Көркем компаненттерне әдеби талдау
D) Оқушылардың көңіл - күйін
E) Оқушылардың тәртібін
F) Ата-ананың көңіл - күйін
G) Оқушылардың отбасылық жағдайы
H) Сыныптың тазалығы
7.Әдебиетті оқыту арқылы тәрбиелеу
A) Әсемдік пен сұлулыққа құштарлық
B) Имандыққа, ибалыққа
C) Адами ізгі қасиеттерді қалыптастыруға
D) Жаттығу жасауға
E) Мәтінді талдауға
F) Ғылыми жинақ шығаруға
G) Диктант жазуға
H) Қыстырма сөздерді пайдалануға
3.Жазушы өмірбаянын оқытуда қамтылатын элементтер
A) Жазушының өміртанымы, көзқарасы
B) Көркем шығарманы талдауы
C) Актерлік шеберлігі
D) Диалогты құруы
E) Мәдени-рухани деңгейі
F) Қаламгерлік қолтаңбасы
G) Музыкалық көркемдеуі
H) Тақырыпты терең меңгеруі
9.Көркем шығарманы талдау неден басталады
A) Шығарманы оқудан
B) Шығарманы түсініп оқудан
C) Сюжетін дұрыс түсініп оқудан
D) Үзінді жаттаудан
E) Мәнерлеп оқудан
F) Ке»іпкерлерін талдаудан
G) Жанрлық ерекшеліктерін білуден
H) Рольге боліп оқудан
10.Көркем мәтінмен таныстыру барысында жүргізілетін жұмыс түрі
A) Көркем мәтінді талдауда оқушылардың өз пікірін білу
B) Көркем мәтін айналасында пікірталас өткізу
C) Көркем туындыны тарихи шындықтармен салыстыру
D) Талданған көркем мәтіннің әр түрлі нұсқасын талдау
E) Суреткердің бір шығармасын басқа шығармаларымен салыстыру керек
F) Бірнеше ақын-жазушы шығармаларымен салыстыру
G) Сөз өнеріне деген оқушылардың шынайы сезімін, талабын жетілдіру
H) Тарихи-әдебиеттік курсты оқыту
Сұрақтар:
1. Көркем туындыда көтерген проблемалар.
2. Көркем шығарманы талдай білуге машықтандыру.
3. Көркем мәтінді талдау мәселесі.
4. Оқыту әдістерінің талдау нәтижелерінің мазмұнына қарай берілетіндігі
5. Көркем шығарманы талдаудың педагогикалық талаптары қандай?
6.Көркем шығарманы оқып-танысудың қандай жолдары бар?
7. Көркем мәтін, оның мәні, мәтінді оқытудың маңызы жайлы не айтасыз№
8.Әдеби талдау оның түрлері, мысалдар арқылы дәлеледеу. 9. 9. 9.Мұғалімнің талдауға қолданған әдіс-тәсілдері
1
№ 10
дәріс
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары): Эпикалық шығармаларды оқыту әдіс-тәсілдері, ерекшеліктері.
1.Шағын жанрды оқыту. Кейiпкерлерге мiнездеме беру жолдары;
2.Орта жанрды оқыту ерекшелiгi, повесть кейiпкерлерiн жүйелеу, мәтiнге жоспар құру;
3.Көлемдi жанрды оқыту. Романды ықшамдап оқыту жолдары.;
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Мектептегі қазақ әдебиетінен білім мазмұнын құрайтын шығармалардың 70%-ы прозалық шығармалар болып келеді. Эпикалық шығармаларда автор жалпы өмірде болған жайлар туралы –адамдар тағдыры, олардың қарым-қатынасы жөнінде әңгімелейді. Оған көркем суреттеу, болған оқиғалар жөніндегі толғаныстар, ой-пікірлер, кейіпкелердің сөзі (диалог, монолог) қосылады. Оқиға туралы суреткер өз ой-пікірін білдіреді, кейіпкерлермен бірге күйініп-сүйінеді, стағдырына ортақ болады. Сонымен бірге кейіпкердің сыртқы күйін-портретін, жүріс-тұрысын, сөйлеу дағдысын, ішкі күйін- толғанысын бейнелейді. Сонда эпика шындықты кең, жан-жақты бейнелеуге мүмкіндігі мол, қолайлы жанр болып келеді. Оның көлемі жазушының ой- мақсатына байланысты үлкен немесе кіші болып келеді. Осы айтылғандардың барлығы прозаның ішкі заңдылығына бағынады. Прозалық шығармалардың осындай күрделі табиғаты оған жан-жақты талдау тұрғысынан келіп, мазмұнын, идеясын, образдар жүйесін көркемдік компоненттерін жете меңгерту міндетін айқындайды. Көркем шығарманың қазығы-мәтін, содан туатын идея, образ т.б. Сондықтан ең алдымен оқушыға мәтінді оқып, талдатудың мәні зор. Мәтін мұғалім мен балаға ортақ обьект. Танымның негізінде материал(мәтін) жататын болса, бірінші жинақтауға мәтінді оқу сатысы жатады. Екінші саты- талдау(бөлшектеу). Бұл тұста оқушылар бірлескен түрде шығарманың формасын(образдарын, композициясын, тілін, т.б.) жеке-жеке талдайды. Талдау жұмыстары оқуды тереңдетеді, бірлесе талдау оқушыларды белсенді әрекетке әкеледі. Талдауға сұрақ-жауап, әңгімелесу әдісі ыңғайлы.образды жіктеуге, ауызша мінездеуге алдымен баланың өзін дағдыландыру керек. Бұл кезде оқушылар шығарманың мазмұнын түйіндеп, тұтас мәтінді оның компоненттері бойынша таниды. Талдау шығарманың идеясын танытады. Талдау сабақтарын тереңдетудің тағы бір жолы- теориялық мәлімет беру. Теориялық мәліметтерді білмесе, оқушы көркем шығарманы өздігінен талдай алмайды. Троп, фигура, жанр, әдіс, көзқарас дегендер талдау тұсында үйретіледі. Сондықтан орта буында әдеби-теориялық мәліметтер әр шығарманың тұсында тақырыпқа қарай беріліп, мәтінмен байланыста ұғындырылады. Үшінші саты- талдау негізінде меңгерілген шығарманың бүкіл болмыс-бітімін жинақтап, шығарма идеясын ашу.
Эпикалық шығармаларды оқыту сабақтарын жүйелі түрде былай жоспарлауға болады: шығарманың жоспарын жасап үйрету, мазмұндау, мінездеме түрлеріне жетілдіру, детальдарды талдау, теория элементтері, шығарма жаздыру,т.б. Прозаны талдауда сұрақ қоя білудің мәні зор. Сұрақтың түсініктілігіне, жинақылығына, мазмұндылығына, логикалық ойға құрылуына мән беру керек. Прозалық шығармаларды көлеміне қарай бір немесе бірнеше сабаққа жоспарлап, әр сабақтың мақсатын айқындап алу керек. Мысалы үш сағатқа жоспарланған әңгіме болса, бірінші сабақта шығарманың басқы бөлігі сыныпта оқытылып, соған ат қойғызып, ауызша мазмұндайды. Афоризмдер мен көркем сөз қолданыстарын дәптерге көшіріп жаттайды, бөлімге жоспар құрады. Үйге тапсырма әңгіменің қалған 2,3,4 бөлімдерін оқу, жоспар құру беріледі. Екінші сабақта үйден оқып келген 2-4 бөлімдерге ат қойып, әр бөлімнің мазмұнын айтады. Төрт бөлімнің аты мен жоспары дәптерге жазылады. Мұны толық мазмұндау, көркемдеп айту дейміз. Мазмұнды дикциямен айтқызып баланың тілін дамытуға жол ашылады. Ол үшін афоризм, мақал-мәтел, көрнекті сөз тіркестерін мәтіннен жаттап алып, мазмұндауда өз сөздерінде келтіреді. Онсыз айту әсерлі болмайды. Үйге тапсырма- әңгімелеуге әзірлену.
Үшінші сабақта кейіпкерлерге мінездеме беріледі. Мінездеме дара, салыстырмалы топтау түрінде жүргізіледі. Шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беру шығарма идеясын ашуда, жазушы көзқарасын, оқиға дамуы мен композициясын айтқызуда маңызды. Қорытынды сабақта шығарма идеясы, тәрбиелік мәні ашылу керек. Бірнеше сағатқа арналған сабақтар сынып жоғарылаған сайын көбейе түседі. Бесінші сыныпта 1-2 сағатқа арналған шағын әңгіме, новелла топтастырылса, 7-8 сыныпта бірнеше сағатқа арналған әңгімелер мен көлемді шығармалардан үзінді беріледі. Эпикалық шығармаларды оқытуда оның мазмұнында көтеріліп отырған проблемалар, образдар жүйесі, сюжеті, жазушы стилі, оқиға желісінің дамуы оқушыларға берілетін тапсырмалар мен сұрақтарда терең қамтылады. Тапсырмаларды орындау, сұрақтарға дұрыс жауап беру үшін оқушы мәтінді толық оқу барысында шығарманың ерекшелігіне қарай қай жанр екенін ажырата алады. Эпикалық шығармаларды оқытуда проблемалап оқыту, сұрақ-жауап, әңгімелеу, баяндай, эвристикалық әдістер кеңінен қолданылады.
Әдебиет қашаннан өмiр оқулығы деп танылған. Әдебиет арқылы оқушы өмiрдi, қоршаған орта мен адамды танып-бiледi, шығармашылықпен жұмыс iстеуге дағды алады. Әңгiме жанры – прозаның шағын түрi. Онда оқиға, кейiпкердiң iс-әрекетi қысқа болады. Әңгiме жанрының осы қасиетi оқушылардың бұл жанрды тез игеруiне жағдай жасайды. Оқушының түсiнiп, нақты сюжеттi, шығарма композициясын ұғып, меңгеруде жоспар үлкен роль атқарады. Жоспарды оқушыларға дайын күйiнде ұсынуға болады, сол арқылы көркем мәтiннiң сюжетiн, ашуға, рет-ретiмен баяндауға жол салуға болады. Немесе мұғалiм мәтiн мазмұнын аша отырып, оқушылармен бiрлесе жоспар құрады. Әңгiме сюжетi бiрте-бiрте өрбидi. Мұндағы iс-әрекет аз ғана мерзiм iшiнде өтедi, композициясы жеңiл болады. Әңгiменiң ең маңызды компонентi – оның идеясы. Сюжет те, кейiпкерлер жүйесi де бiр ғана мақсатқа – оның идеялық мазмұнын ашуға жұмсалады. Әңгiме өзегiн құрайтын – кейiпкерлер. Кейiпкерлерге мiнездеме берудiң бiрнеше түрлерi бар. Олар: дара, салыстырмалы, топтау түрiндегi мiнездеме.Кейiпкерге мiнездеме беру тәсiлдерi түрлiше болады. Кейде кейiпкердiң сырт кескiнi, кейде мiнез-құлқы көрiнедi. Портрет тiкелей адамға бағытталып, сөз арқылы оның бейнесiн жасайды, автордың идеясын ашады. Портрет бiржақты тәсiл емес, ол әлеуметтiк-өмiрбаяндық жағынан толығып, портрет-мiнездеме, портрет-өмiрбаянға айналады.
Орта жанрды оқыту ерекшелiгi, повесть кейiпкерлерiн жүйелеу, мәтiнге жоспар құру
«Төңкерiстен бұрынғы қазақ әдебиетiнде Ш.Уәлихановтың әдеби очеркi мен публицистикасы, Ыбырайдың әңгiмелерi, Абайдың қарасөздерiнен басқа, прозалық шығармалар аз едi. Алайда, прозаның жанрлық элементтерi тұрмыс-салт ертегiлерде, тарихи аңыз-әңгiмелерде байқалды»,- дейді (М.Әуезов). Ал қазіргі кезде әдебиетті оқытуда бағдарламаға талдау жасайтын болсақ прозалық және лирикалық шығармалар басым екенін көреміз. “Повесть” орыстың көне дәуiрден келе жатқан сөзi. Бұл өмiрде болған әр алуан оқиғаларды жылнама беттерiне тiзiп жазу, баяндау дегендi бiлдiредi. Повестiң жанрлық ерекшелiгiн әңгiмемен салыстыра отырып беруге болады. Повесте бiрнеше эпизодтық әрекеттер суреттеледi, сюжет желiсi күрделi болады, кейiпкерлер саны едәуiр көп болады. Повесть ерекшелiгiмен таныстырар кезде С.Сейфуллиннiң “Жер қазғандар” повесiн алуға болады. Ондағы кейiпкерлер жүйесi, портрет, “әңгiме iшiндегi әңгiме”, пейзаж элементтерiн айқындап, мәтiнге жоспар құрылады. Мәтiн композициясының компоненттерi: суреттеу, баяндау, авторлық мiнездеме, портрет, диалог, табиғат суретi. Мұндағы кейiпкер сөздерi тұтас сюжеттi әңгiмеге құрылады. Мәтiн композициясында көңiл аударатын тағы бiр мәселе-авторлық мiнездеме. Бұл жерде мәтiндегi диалогтың да мәнiн ашу керек. Сатай, Қасен, Қалкен, Бұзаубақ, Әзiмханның бiр-бiрiне әңгiме айтқызу үшiн, автор оған себеп болатын детальды диалог арқылы бередi.
Мектеп оқулығында көлемдi шығармаларды оқып-талдау қарастырылған. Бұл ретте әдiскер-ұстаз Қ.Бiтiбаеваның еңбектерiн атауға болады. Жалпы, әдебиеттануда роман жанрына қатысты зерттеу еңбектер жазған М.Атымов, Б.Майтанов, Ж.Дәдебаев секiлдi ғалымдардың еңбектерi белгiлi. Көлемдi эпикалық шығармалар көп ретте тек үстiртiн ғана өтiледi. Оның себебi, 1-ден, шығарманың ауқымдылығы, мазмұнның көпқырлылығы әсер етсе, 2-ден, туындының күрделiлiгi де бар. Көркем мәтiндi игерудегi алғашқы қадам мазмұнды бiлуден басталады. Яғни, сюжеттi әңгiмелеу, жоспар құру, бөлiмдерге бөлу, ат қою-мектеп практикасында бұрыннан бар. Бұдан басқа, шығарманың таңдап алған тұстарын мазмұндау; қысқартып, түйiндеп мазмұндау; жеке эпизодтарды мазмұндау; логикалық тiзбектi мазмұндау түрлерi бар. Мәтiндi ықшамдап оқытуда жоспар жасау, тарауларға ат қою, әр бөлiмдi жинақтап, негiзгi сюжеттi айқындау аияқты жұмыс түрлерiнiң мәнi үлкен. Бұл ретте жоғары сыныпта (11 сынып) өтiлетiн “Абай жолы” романымен жұмыс түрiн ұсынуға болады.
Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар
Тест:
1.Көркем мәтінмен таныстыру барысында жүргізілетін жұмыс түрі
A) Көркем мәтінді талдауда оқушылардың өз пікірін білу
B) Көркем мәтін айналасында пікірталас өткізу
C) Көркем туындыны тарихи шындықтармен салыстыру
D) Талданған көркем мәтіннің әр түрлі нұсқасын талдау
E) Суреткердің бір шығармасын басқа шығармаларымен салыстыру керек
F) Бірнеше ақын-жазушы шығармаларымен салыстыру
G) Сөз өнеріне деген оқушылардың шынайы сезімін, талабын жетілдіру
H) Тарихи-әдебиеттік курсты оқыту
2.Эпикалық шығармаларды талдауда басшылыққа алынатын мәселелері
A) Образдарға әдеби-теориялық ұғым беру
B) Аллитерация, ассонанс, гипербола, литота, тропа, фигура түрлеріне поэтикалық талдау жасау
C) Қанатты сөздерді теріп жазу, оның маңызын анықтау
D) Сөздік жұмысн жүргізу
E) Архаизм, историзм сөздерді тауып, қолдану орны, маңызы, мәнін түсіндіру
F) Көркем шығарманың сюжеті, көтерген тақырыбы, проблематикасы
G) Көркем образдары, образдар галереясы
H) Автор-көркем туындыны жасаушы
3.Әдебиет тарихының зерттейтін объектісі
А) Көркемсөз өнерінің даму жолы
В) Идеялық бағыт-бағдармен әдеби ағым-тәсілдері
С) Қоғамның әлеуметтік ортамен байланысы
D) Адамгершілік ізгі мұраттарды
E) Рухани құндылықтарды
F) Жазба мәтіндерді
G) Гуманитарлық пәндердің жиынтығын
H) Мәтінді әдеби-қисындық талдау
4.Әдебиет сабағындағы ең басты жұмыстардың бірі
A) Көркем шығарманы жатқа айту
B) Көркем туындыны қабылдау
C) Көркем туындыдан әсер алу
D) Шығарманы бітім-болмысымен түсіну
E) Мәнерлеп оқу
F) Дауыстап оқу
G) Ой-толғау, эссе жазу
H) Мазмұндама жазу
5.«Әдебиет танытқыш» еңбегінің авторы
A) А.Байтұрсынов
B) Асқар ойдың алыбы
C) «Маса» жинағының авторы
D) М.Жұмабаев
E) «Бақытсыз Жамал» романының авторы
F) М.Дулатов
G) «Оян, қазақ!» жинағының авторы
H) Лирик ақын
6.Абайдың проза жанрында жазылған қысқа ой-тұжырымдары
А) Қара сөз
В) Философиялық ой-толғаулары
С) Өмірінің соңғы кезеңінде жазылған шығармасы
D) Поэмалары
Е) Өлеңдері
F) Табиғат лирикасы
G) Новеллалары
H) Эсселері
7.Проблемалық оқытудың ерекшелігі
А) Таным белсенділігін арттыру
В) Есте сақтау қабілетін жоғарылату
С) Ойлау қызметін дамыту
D) Өз бетінше қорытынды, тұжырым жасата білу
E) Оқушылардың шығармашылық қабілетінің дамуы
F) Жылдам оқи білу қабілетінің дамуы
G) Логикалық ойлау қабілетінің дамуы
H) Сөздік қорының молаюы
8.Жазушы өмірбаянын оқытуда қамтылатын элементтер
A) Жазушының өміртанымы, көзқарасы
B) Көркем шығарманы талдауы
C) Актерлік шеберлігі
D) Диалогты құруы
E) Мәдени-рухани деңгейі
F) Қаламгерлік қолтаңбасы
G) Музыкалық көркемдеуі
H) Тақырыпты терең меңгеруі
9.Әдебиет сабағында көркем шығармаларды өтудегі оқушылардың икем-дағдысына, іскерлігіне қойылатын талаптар
А) Саралап оқу
В) Эпикалық шығармаларды талдай білу
С) Іштей оқу
D) Әңгіме, новелланың ұқсастық, ерекшеліктерін ажырата білу.
Е) Кейіпкерлер бейнесін ашу
F) Жазушылық баяндау
G) Әдеби пікірталастарға белсене қатысу, өз пікірін жеткізу
H) Автор позициясын айқындау.
10.Эпикалық шығарманы оқытуда қойылатын ортақ талап
A) Көркем компоненттеріне талдау
B) Көркем шығармаға талдау
C) Жан - жақты талдау
D) Әдеби - қисынды талдау
E) Образды талдау
F) Теориялық талдау
G) Сюжетті талдау
H) Көркем шығарманы оқу
Сұрақтар:
1.Эпикалық шығармалардың өзіне тән ерекшеліктері.
2.«Абай жолы» эпопеясын оқыту.
3.Әңгіме жанрын оқыту.
4.Мысал жанрын оқыту.
5.Ертегілерді оқыту.
6.Батырлар жырын оқыту.
7.Проблемалық оқытудың эпикалық шығармаларды меңгертудегі тиімділігі
8.Проблемалық сұрақтардың қызметі.
9.Проблемалық ситуацияны шешудегі ой белсенділігі
10.Әр түрлі болжамдарды ғылыми негізде саралау
11.Көркем мәтінмен жүргізілетін кіріспе жұмыстар
1
№ 11
дәріс
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
Лириканы оқыту. Лириканы оқыту ұстанымдары, әдіс-тәсілдері, ерекшеліктері
1. 5-7 сыныптарда лирикалық өлеңді оқыту технологиясы;
2.Мәнерлеп оқудың қыр-сырын игерту;
3.9-11 сыныптарда лирикалық шығармаларды оқыту мен талдау технологисы.
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Лирикалық шығармаларды оқытуда басты бағытта адамның ішкі сезімі, көңіл күйі, мінез-құлқы, ақындық «мені» әсер беріп, толғандырады. Осындай әсерлілігіне қарай оқушы қызығушылықпен өлеңнің құрылысы, ұйқасы, өлең теориясына қарай талдауға жетелейді. Сондықтан лириканы оқытуда Қ.Бітібаева: «Лириканы оқытудың басты мақсаты- оқушыны поэзияны сүюге баулу, оның кестелі тілін сезіне білуге, эстетикалық ләззат ала білуге баула болап табылады»,-дейді. Лирикалық шығармаларды оқытуда мынадай жұмыс түрлері тиімді болады: өлеңді мұғалімнің мәнерлеп оқуы, көркемсөз оқушылардың орындауында тыңдату, тақырып мазмұнына қарай саяхатқа шығу, пікірлесу, талдау, әңгімелесу, сыныптан тыс оқуларда, сыныптан тыс жұмыстарда мәнерлеп оқуға байланысты жұмыс түрлерін ұйымдастыру. Лирика жанрының ерекшелігі қай кезде де ғалымдарды толғантқан, өзіндік ой-пікір, болжам жасауға, түйінді сөз айтуға жетелеген.Мысалы:
А.Байтұрсынов көрнек өнерiн бес тарауға жiктей келе, “бесiншi нәрсенiң жайын, күйiн, түрiн, түсiн, iсiн сөзбен келiстiрiп, айту өнерi – бұл сөз өнерi болады”,-дейдi. Сөз өнерi адам санасының үш негiзiне тiреледi. Олар: ақыл, қиял, көңiл. Ақыл iсi – аңдау, яғни нәрселердiң жайын ұғыну, тану, ақылға салып ойлау; қиял iсi – тұрпатына, бейнесiне ұқсату, бейнелеу; көңiл iсi – түю, талғау. Лириканы оқыту-әдебиеттi оқытудың басты талабынан туындайды. Лирика сабағы – оқушыны өнердi эмоциялық-эстетикалық тұрғыдан түсiнуге үйретедi. Лирикалық шығармаларды оқытуда мынадай мәселелер ескерiлу керек:
- Лириканы оқуда эмоциялық, логикалық бiрлiк керек. Ақын шығармасында қандай нәрсеге назар аударып отырғанын анықтау қажет;
- Оқушының сол шығармаға өз көзқарасы болуы керек;
- Өлеңнiң әрбiр бөлiктерiн өзара тұтастыру керек;
- Ақын шығармасында қандай көркемдiк тәсiлдi қолданғанын анықтау шарт;
- Оқушы шығарма мен ақынның бiрлiгiн тануы шарт.
Лириканы оқытқанда мәнерлеп оқудың мәнi үлкен. Мәнерлеп оқудың өзiндiк шарттары бар. Солардың бiрi – кiдiрiс. Оның үш түрi бар.
1. Грамматикалық кiдiрiс (кейде өлеңаралық немесе тасымал кiдiрiсi деп те атайды). Мұның эмоциялығы жоғары. Бұған әр сөздi бөлiп, ашық, анық, тыныс белгiлерiн орай салмақ түсiрiле жасалған кiдiрiс жатады.
2. Логикалық кiдiрiс. Бұл – табиғи кiдiрiс. Мұнда шығарманың мәнiне орай салмақ түсiрiле жасалған заңды кiдiрiс қолданылады. Бұл жерде тыныс белгiлерiне онша назар аударылмайды.
3. Психологиялық кiдiрiс. Мұнда жеке сөздерге, сөз тiркестерi мен тармақтардың әсерiне көбiрек салмақ түсiрiледi. Бұл кiдiрiс арқылы өлеңдегi негiзгi ой ашылады.
Лириканың жекелеген компоненттерiн таныту - әдебиет сабағындағы басты мәселе. Оларға: тақырып, идея, образ, композиция, сөз, тiл, ақын стилi жатады. Өлең тiлiне ой-сезiм тереңдiгi, өткiрлiк көркемдiк сипат бередi. Яғни, поэзияға тән қасиет – айтылып тұрған ұғым туралы түсiнiк беру емес, оны бейнелi, көркем сипаттау. Бейнелi сөздер ақындық, эстетикалық сезiмдi, айнала дүниенi бейнелi түрде танып-бiлуге көмектеседi. Халықтың тұрмыс-тiршiлiгiмен, тарихи-қоғамдық жағдайларымен байланысты туған бейнелi сөздерден, яғни, теңеу, эпитет, метафора, метонимия, символ, гипербола сияқты суреттеулердi алсақ, бiз халықтың ой-санасындағы ұлттық сипатты байқаймыз.
Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар
Тест:
1.Ерлік, патриотизмге негізделген өлеңдердің оқылу реті
А) Нәзік леппен
В) Көтеріңкі ырғақпен
С) Терең сезіммен
D) Іштей оқумен
E) Биік мақтанышпен
F) Терең сазбен
G) Арманды леппен
H) Биік сезіммен
2.Махамбеттің «Хан емессің, қасқырсың» шығармасындағы Жәңгір бейнесін оқытудағы мақсат
А) Махамбет шығармаларындағы Жәңгір бейнесін ашып, талдау
В) Жәңгір образын саралауда пікір сайыстыру
С) Өлеңнің шығу тарихынан мағлұмат беру
D)Эстетикалық тәрбие беру
E) Образ талдау арқылы адамдар арасындағы қарым-қатынас формаларын таныстыру
F) Елін, жерін сүюге тәрбиелеу
G) Өмірге деген көзқарасын қалыптастыру
H) Махамбет шығармашылығының тарихи негіздері туралы оқушылардың білімдерін жүйеге келтіру
3.5-8 сыныптарда лирикалық шығармаларды оқытудағы басты мәселелер
A) Оқушы өз еркімен лирика ұғымын түсініп, өзі оқу
B) Оқушы лирикалық шығарманы тек сыныпта ғана жаттау
C) Оқушы мұлаімсіз өзі лирикалық шығарманы талдау
D) Оқушы тек жеке өзі ғана лирикалық шығарманы талдау
E) Оқушының ой-санасын дамыту
F) Лирика туралы әдеби-теориялық бастапқы ұғым беру
G) Өлеңді үйде алдын-ала оқып, танысуға беру
H) Мұғалім өлеңнің поэтиклық көркем тіліне назар аударуы
4. 5-8 сыныптарда өтілетін лирикалық шығармалар
A) Табиғат лирикасы, қоғамдық саяси лирика
B) Өнер-білім тақырыбындағы лирика
C) Көңіл-күй лиркасы,азаматтық,адамгершілік тақырыбындағы лирика
D) Махаббат, әлем лирикасы
E) Шетел әдебиет лирикасы, табиғат лирикасы
F) Философиялық лирика, қоғамдық саяси лирика
G) Жан лирикасы, азаматтық,адамгершілік тақырыбындағы лирика
H) Әлем лирикасы, өнер-білім тақырыбындағы лирика
5. Лирикамен таныстыру барысында жүргізілетін жұмыс түрі
A) Көркем мәтінді талдауда оқушылардың өз пікірін білу
B) Көркем мәтін айналасында пікірталас өткізу
C) Көркем туындыны тарихи шындықтармен салыстыру
D) Талданған көркем мәтіннің әр түрлі нұсқасын талдау
E) Суреткердің бір шығармасын басқа шығармаларымен салыстыру керек
F) Бірнеше ақын-жазушы шығармаларымен салыстыру
G) Сөз өнеріне деген оқушылардың шынайы сезімін, талабын жетілдіру
H) Тарихи-әдебиеттік курсты оқыту
6. Лирикалық шығармамен жұмыс істеу кезеңдері
А) Кіріспе сабақ
В) Көркем мәтінмен жұмыс кезеңі
С) Қорытынды сабақ
D) Жазушы өмірі мен шығармашылығына шолу
Е) Монографиялық тақырыптарды өту
F) Жобалап оқыту
G) Компьютерлік оқу
H) Ақпараттандыру
7.лириканы оқудың жүйесі
A) Cырттай оқу жүйесі
B) Мұғалімнің оқуы
C) Саралап оқу жүйесі
D) Көркемсөз шеберлерінің оқу жүйесі
E) Даралап оқу жүйесі
F) Дауыстап оқу жүйесі
G) Мәнерлеп оқу жүйесі
H) Іштей оқу жүйесі
8. Лирикалық шығарманы оқытуда қойылатын ортақ талап
A) Көркем компоненттеріне талдау
B) Көркем шығармаға талдау
C) Жан - жақты талдау
D) Әдеби - қисынды талдау
E) тілін талдау
F) Теориялық талдау
G) Сюжетті талдау
H) Көркем шығарманы оқу
9. Лириканы талдаудың басталуы
A) Шығарманы оқудан
B) Шығарманы түсініп оқудан
C) Сюжетін дұрыс түсініп оқудан
D) Үзінді жаттаудан
E) Мәнерлеп оқудан
F) Кейіпкерлерін талдаудан
G) Жанрлық ерекшеліктерін білуден
H) Жатқа айтудан
10.Сабақ жоспарының басты құрылымдық элементі
А) Дамыта оқыту
B) Бақылау жұмыстары
С) Мазмұндама
D) Шы ғарма
Е) М ә нерлеп оқу
F) Жа ңа сабақты түсіндіру
G) Сабақты ң мақсаты
H) Ұйымдастыру кезеңі
Сұрақтар:
1.Лирикалық шығармаларды 5-8 сыныптарда оқыту.
2.Лирикалық шығармаларды өтуде оқушылардың шығармашылық жұмыстарына көңіл бөлу.
3.ирикалық шығармаларды көркемөнер туындыларымен байланыстыра өту.
4.Мәнерлеп оқытудың лириканы оқып-үйренудегі қызметі.
5.Лириканың табиғаты
6.Лириканың сипаты
7.Лириканың түрлері
8.Лириканы оқытудағы мазмұн мен форма бірлігі
9.Лирикалық қаһарман
10.Лирикадағы әсемдік идея, тақырып
11.Лирикадағы сюжет мәселсінің өзіндік ерекшеліктері
12.Мәтінді оқыту түрлері
13.Лирикалық өлеңнің ақын шығармашылығымен тығыз бірлікте жан-жақты талданатындығы
1
№ 12
дәріс
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
Драмалық шығармаларды оқыту ұстанымдары, әдістері, ерекшеліктері
1.Әдеби жанрлардың ішінде драманың өзіне тән спецификасы;
2. Драмалық шығармаларды оқытуда кіріспе сабақтардың алатын орны, түрлері;
3. Драмалық шығармаларды талдау жолдары.
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Әдебиеттің басқа жанрларына қарағанда драмалық шығармаларды оқытудың өзіндік ерекшеліктері бар. Ол ерекшелік драмалық туындылардың жанрлық табиғатына тікелей байланысты болып келеді. Драмалық шығармаларда оқиғалар оқырман көз алдында жаңа өтіп жатқандай әсер қалдыруы керек. Күшті сюжет, ең бастысы, өткір, шиеленісті тартыс, өмірдегі қарама – қарсылықтар - драманың өзегі, негізгі арнасы. Драмалық шығарманы талдамас бұрын мәтінді алдын ала оқыту керек. Оқушыларға оқу барысында ақыл – кеңес, бағыт – бағдар беру міндетті түрде жүзеге асырылады. Талдау алдында оқушыларға әдеби – теориялық ұғым берудің маңызы зор. Талдауды драмалық шығарманы күйтабақтан тыңдау, немесе, содан көрініс көрсетуден бастаудың маңызы зор.
Оқушылар қызығушылығын арттыру мақсатында драманың жазылу тарихы, оны ойнаған артистер туралы әңгімелеу, туынды туралы әдебиетшілер, сыншылар пікірі жазылған көрнекіліктерді пайдалану тиімді болмақ. Талдауда мәтінге сүйену драмалық шығармаларды оқытудың алтын арқауы болмақ. Мұғалім ең негізгі көрініс, актілерді, монолог, диалогтерді бөліп ала отырып, сол бойынша жұмыс істеуі керек. Мәнерлеп оқу, түсіндірмелі оқу, рөлге бөліп оқуға ерекше назар аударылады. Талдау барысында оқушыларға жиі – жиі қозғау салу, олардың қиялы мен ойына ерік беріп отыру да драмалық шығармаларды оқытудың тиімді жолдарының бірі. Драмалық шығармаларды оқыту жолдары көп. Ол әр мұғалімнің ізденісі, шеберлігіне де байланысты шығармашылық жұмыс. Концерт - сабақтар, композициялық сабақтар түрі – драманы өтудегі тиімді сабақ түрлеріне жатады. Драмалық шығармаларды оқытудың ерекшелігі оның сахнаға арналып жазылатындығында. Соған байланысты оның көлемі, тілі, адам характері мен оқиғалардың берілуінде өзіндік ерекшелік бар. «Пьеса –драма, комедия әдебиеттің ең қиын түрі, -дейді М.Горький, - қиын болатын себебі,- пьеса өзінде ойнаушы әрбір адамның сөзбен де, іспен де өздігінен, автордың қыстырма сөзінсіз-ақ сипатталуын керек етеді». Драма тіліндегі ерекшелік – ол кейіпкер сөздерінің диалог пен монологтан,полилогтан құралуында. Бұл үшеуі де адамдардың алуан мінезін, болмысын танытуға қызмет етеді, оқиғаны кеңінен түсінуге мүмкіндік береді. Драмалық шығармада автор басқа жанрдағыдай оқиғаны, құбылысты өзі баяндап отырмайды, барлық қимыл-қозғалыс, мінез-болмыс кейіпкер сөзі және іс-әрекеті арқылы көрінеді. Сондықтан кейіпкер сөзіне ерекше мән беріледі. Ал автор сөзі (ремакрка) қысқа болып аз мөлшерде кездеседі. Онда да кейіпкердің қимыл қозғалысы, сырт бейнесін, киімін, т.б. түсіндіру мақсатын көздейді. Пьесадағы оқиғалар мен кейіпкерлер іс-әрекетінің негізін тартыс құрайды. Тартыс мақсат-мүдделері кереғар екі топтың, адамның арасындағы әрекеттен туындайды. Драма мәтіні бірнеше бөлімдерге бөлінеді. Әр бөлім акт деп аталады. Мазмұнына қарай пьеса бірнеше актілі болады. Әрбір акт бірнеше көріністерге бөлінеді. Драма мәтінін толық сыныпта оқу мүмкін болмайтындықтан өз бетімен оқуға, өздік жұмысқа беріледі. Жанрлық ерекшелігіне қарай пььесаны рольге бөліп оқу жеке актілер бойынша қойылым қою тиімді болады. Талдау кезінде басты бағыт образдарға беріледі. Кейіпкерлерге мінездеме бергенде олардың сөздеріне (тіліне) мән беріліп, әр кейіпкердің мінез-құлқы, көзқарасы, ойы, барлық болмыс – бітімі тілі арқылы ашылады. Композициялық талдауда оқиғаның дамуына, кейіпкермонологы мен диалогына, көрініс, акт, эпизодына көңіл бөлінеді.
Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар.
Тест: 1.Драмалық шығармаларды оқытуда қолданылатын әдістер
A) Әңгімелеу
B) Ұғыну
C) Иллюстрация және көрнекілік
D) Өнер және мәдениет құралдарын қолдану
E) Түсіну
F) Сазына келтіріп мәнерлеп оқу
G) Рольге бөліп оқу
H) Тыңдау, талдау, саралау
2.Драмалық шығармаларға қатысты ұғымдар
A) Мәнерлеп оқу
B) Акт
C) Көрініс
D) Эмоция
E) Ремарка
F) Оқу
G) Ұғыну
H) Сюжет
3.Драмалық шығармаларды талдауда басшылыққа алынатын мәселелері
A) қатысушылар бейнесін талдау
B) Аллитерация, ассонанс, гипербола, литота, тропа, фигура түрлеріне поэтикалық талдау жасау
C) Қанатты сөздерді теріп жазу, оның маңызын анықтау
D) Сөздік жұмысн жүргізу
E) Архаизм, историзм сөздерді тауып, қолдану орны, маңызы, мәнін түсіндіру
F) Көркем шығарманың сюжеті, көтерген тақырыбы, проблематикасы
G) Көркем образдары, образдар галереясы
H) Автор-көркем туындыны жасаушы
4.Драма термині
A) Мәнерлеп оқу
B) Акт
C) Көрініс
D) Эмоция
E) талдау
F) Оқу
G) Ұғыну
H) Сюжет
5.Мектепте драмалық шығарманы талдаудың теориялық негіздері
A) Оқушы тілін дамыту негізінде оқырмандық біліктілікті қалыптастыру
B) Шығарманың жанрлық, композициялық тұтастығы
C) Оқушылардың тілдік қатынасын коммуникативтік түрде дамыту
D) Қазақ әдебиеті пәнінің тарихи бастау көздері
E) Көркем туындыны оның негізінде жатқан тарихи шындықтармен салыстыру
F) Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесінің ғылым ретінде қалыптасуы
G) Әдебиетті сөз өнері ретінде таныту
H) көркем шығарманы талдау мәселесінің зерттелуі
6. Драмалық шығарманы оқытудағы басты талдау әдістері
A) Образдар жүйесіне
B) Творчестволық оқу әдісі, тұтас
C) Дамыта оқыту әдісі, сурет
D) Эвристикалық әдіс, творчестволық оқу әдісі
E) Зерттеу әдісі, репродуктивтік әдіс
F) Репродуктивтік әдіс, проблемалық оқыту әдісі
G) Дамыта оқыту әдісі, эвристикалық әдіс
H) Репродуктивтік әдіс,тиімділік әдісі
7. Драманы талдаудағы жұмыс түрлері
A) Көркем мәтіндегі жазушы ойын мұғалім көмегімен аңғара оқу
B) Көркем мәтіндегі жазушы ойы, идеясына көз жүгірту
C) Таңдап оқу.
D) Рөлге бөліп оқу
E) Хормен оқу
F) Көркем мәтіннің композициясын талдау
G) Көркем туындыны оның негізінде жатқан тарихи шындықтармен салыстыру
H) Ұжымдық оқу
8.Бағдарламада драмалық шығармалар оқылатын сыныптар
А) 6-7
В) 8-5
С) 9-12
D) 10
E) 5-6
F) 8-11
G) 11
H) 5
9.«Егер бала бір нәрсені дұрыс түсінбесе, онда мұғалім шәкірттерді кінәламай, оларға дұрыс түсіндіре алмағаны үшін өзін кінәлауы керек» деген жолдардың авторы
A) Абай Құнанбаев
B) Сәбит Дөнентаев
C) Шыңғыс Айтматов
D) Қазақ поэзиясына «қара өлең» ұйқасын енгізген ақын
E) Шәкәрім Құдайбердиев
F) Ыбырай Алтынсарин
G) Қазақ даласына тұңғыш мектеп ашқан ұстаз
H) Ильминскиймен хат алысып тұрған тұлға
10.Драманы оқытуда оқушы қызығушылығын тудыратын жұмыс
A) рөлге бөліп оқу
B) оқушының оқуы
C) сұрақтарға жауап беру
D) Көрініс қою
E) диалог оқу
F) сыныпта оқу
G) сыныптан тыс оқу
H) мәнерлеп оқу
