Екінші топқа стратиграфия

17 
Тиындарды ақша айналымының құралы, мемлекеттікқұжат, қолөнер мен 
өнердің туындысы және эпиграфикалық деректеме ретінде зерттеу басқа да 
тарихи деректемелерді – жазба және археологиялық ескерткіштерді зерттеу 
жұмыстарымен тығыз байланыста жүргізіледі. Металл тиындар шыққанға дейін 
ақшаның міндетін түрлі тауарлар – мал, сәндік заттар, металл қарулар, металл 
кесегі атқарды. Тиын соғу және оны белгілі бір қоғамда төлем құралы ретінде 
пайдалану сол қоғамның әлеуметтік экономикалық және саяси дамуының 
белгілі бір сатысында табысқа жеткенін көрсетеді. Тиынды жасап шығару 
құқығы, 
әдетте, 
мемлекет 
билігінің 
қолында 
болған. 
Алғашқы 
тиындарЛидияда(Кіші Азия) жәнеЭгинааралында (Грекия) пайда болған (б.з.б. 
8 ғ-дың аяғы – 7 ғасырдың басы). Тиынның оң бетінаверс(Av), ал сол бе-
тінреверс(Rv) деп аталатын таңбалар болды. 
Әдетте тиынның оң бетіне мемлекеттік өкіметті немесе ресми дінді дәріптейтін 
суреттер мен бейнелер (ежелгі грек қалаларының тиындарында – құдайлардың 
бейнесі, Рим империясы мен ортағасырлық Батыс Еуропа мемлекеттерінің 
тиындарында патшаның суреті немесе оның гербі т.б.), ал сол бетінде оның 
бағасы, шыққан жері мен жылы т.б. көрсетілді. Жазулар оның екі бетінде де 
(аверс, реверс) кездеседі. Олар тиынды шығарған елдердің немесе өкімет 
органдарының белгілерін, монархтың аты мен мансабы, тиын сарайының, 
тиынды шығаруға жауапты адамның атын, тиынның құнын, шыққан 
уақытынт.б. көрсетілді. 
Алғашқы тиындар Грекия мен Кіші Азияда күмістен соғылған. Бері келе 
оларды алтыннан, мыстан, сондай-ақ түрлі қосынды металдан (қола, латунь, 
билон) жасады. Жаңа заманда сонымен қатар никельден, алюминийден т.б. 
құйылатын болды. Асыл металдарға (алтын,күміс, т.б.) мықты болу үшін мыс 
қосқан. Осы қосындыларды лигатура, ал тиындағы асыл металл 
пайызынсынамадеп атаған.
Сынаманы (проба) мемлекеттік өкімет белгілеген. Бірақ кейбір мемлекеттер 
тиындардың бұрынғы номиналды бағасын сақтай отырып, олардың сынамасын 
және салмағын төмендетіп шығарған. Бұл әрекет, әсіресе, орта ғасырларда 
мемлекеттердің кірісін көбейту үшін көп қолданылды. Тиындардағы белгілер 
мен жазулар арқылы басқару түрлерін, патшалықтың ауысуын, әулет 
шежіресін, мемл. төңкерістерді т.б. анықтауға болады. Олар көбіне саяси және 
қоғамдық өмір оқиғаларын, соғыстар, жаулап алушы мемлекеттегі ішкі 
күрестер, мемл. немесе діни реформалар, т.б. көрсетеді. Тиындар – идеология, 
дін, қоғамның саяси ой-пікірі тарихын зерттеуде айрықша деректеме. Қоғамның 
экономикалық тарихын, қолөнерінің көркем туындысы ретінде техника және 
өнер тарихын зерттеуде нумизматика материалының маңызы зор. 
Нумизматикалық зерттеулерХVІІ ғасырдың екінші жартысында пайда болды. 
Оның негізін салушы – Вена ғалымыИ.Х. Эккель. Нумизматикалық зерттеулер 
тиындардың ірі коллекцияларын сақтайтын ұлттық музейлерде, ҒА-ларының 
тарих және археологиялық институттарында, кейбір университеттерде жүргізі-
леді. 

18 
Қазақстанда тиындар (негізінен орта ғасырларға жататын) көне қалаларда, 
обаларда, сондай-ақ тиын қоймаларында (Отырар,Тараз,Иасы т.б.) жүргізілген 
археологиялық қазба жұмыстардың нәтижесінде табылды. Олар арқылы 
Қазақстанды мекендеген халықтардың Орта Азия, алдыңғы Шығыс, Қытай, 
Жерорта теңізі, Русь мемлекеттерімен сауда байланысы болғандығы 
анықталды. 
Алматыда нумизматикалық зерттеу жұмыстарыАрхеологияинститутында 
жүргізіледі. Қазіргі нумизматика тиындарды кешенді зерттеу тауарлы ақша 
қатынастары тарихын деректемелер ретінде қарастыруды алдына мақсат етіп 
қойып отыр. 

жүктеу/скачать 2,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: