4-бет Танымал тілтанушы Баянауылдағы тас
жүктеу/скачать 22,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Ахметбек КЕНДІРБЕКҰЛЫ, Алматы облыстық Тілдерді дамыту басқармасының басшысы Айтақын БҰЛҒАҚОВ, «Алатау» қоғамдық-саяси газетінің бас редакторы Әлия САДЫҚОВА, Көксу ауданы әкімінің орынбасары Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Бiз барша қазақстандықтарды бiрiктiрудiң басты факторы болып табылатын қазақ тiлiнiң одан әрi дамуы үшiн барлық күш-жiгерiмiздi салуы- мыз керек» деп айтып өткен болатын. Сондықтан да мемлекеттік тілді өз мәртебесіне сай қоғам өмірінің барлық салаларына енгізу, қолданыс аясын кеңейту – бүгінгі күннің өзекті де келелі мәселелердің бірі болып отыр. Жиын барысында аңғарылғандай, Алматы облысында мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейтуде игі жұмыстардың қолға алынып жатқаны байқалды. Бұл, әрине, қуантады. Дегенмен де, әлі де атқарылар жұмыстар жетерлік. Осы басқосуда айтылғандай, мемлекеттік тілдегі жарнама мәтін де рінің сауатты, талапқа сай жазы луы на көңіл бөлінуі тиіс. Жұмыс істеп тұрған тіл үйрету орталықтарының материалдық-техникалық базасы да жаңартуды талап етеді. Осы жұмыс тар ды қалпына келтіруде облыс тіл жанашырларының мүмкіндігі бар екендігіне сенімдіміз. диториясына арналған шығармалармен толықтыру бағытында да жетістіктеріміз бар. 2015 жылдары мәдениет және тілдерді дамыту б лімі ткізген байқаулардың барлығы мемлекеттік тіл мәртебесін к теру мақсатында болды. Мәдениет саласы бойынша қазақи салт-дәстүрді насихаттау мақсатында « желер – асыл қазына», «Тәрбие – отбасынан», «Мерейлі отбасы», «Жігіт сұлтаны», дәстүрлі әнімізді наси- хаттайтын «Жыршы-термешілер» байқауы, отансүйгіштікке баулитын «Менің Ота- ным» патриоттық ән байқаулары ткізілсе, балалар мен жас спірім к рермендер ау- диториясына арналған шығармалармен толықтыру мақсатында бастауыш сынып оқушыларына арнайы «Астана «Жастар» театры шақырылып, жаңа нақыштағы «Ана тілім – бал тілім» атты қуыршақ-театрының қойылымы к рсетілді. Барлық мәдениет үйлерінде мектеп жасындағы оқушыларға арналған дәстүрлі ән, домбыра, ұлттық би үйірмелері, музыка мектебінде дом- быра, қобыз үйірмелері жұмыс жасауда. Амангелді ауылдық мәдениет үйінде жас айтыскерлер үйірмесі ашылып, айтыскер оқушылардың алды облыстық айтысқа қатысып та үлгерді. Алматы облысының ономастикалық атауларын реттеу бойынша, к рнекі
АНА ТІЛІ 7 №49-50 (1307-1308) 10 – 14 желтоқсан 2015 жыл
АШИДЫ ЖАНЫҢ... Жаңашыл ұстаз Шипажай шарапаты Сондай ұлағатты ұстаздың бірі – Жаңаарқа ауданы, Ералиев ауылындағы О. лібаев атындағы орта мектепті жиырма жылға жуық басқарған Оразбек Кемалов. Ол еңбек жо- лын қатардағы мұғалімнен бастап, оқу ісінің меңгерушісі, кейін мектеп директоры бо- лып, абыройлы қызмет етіп, биыл құрметті демалысқа шықты. Алматы қаласындағы Қазақ педагоги калық институтының география-биология факуль- тетіне оқуға түсіп, оны 1973 жылы тәмамдаған Оразбек Кемалов туған жерге жалғыз оралған жоқ. Ол сонау Жетісудан бес жыл бойы студенттік жылдарын бірге ткізген Ғалия Рахымбаева сияқты адал жар тапты. Ана- сы Тиыштық «балам ұлы жүзден, орта жүзге келін әкелді» деп қуанып, ұлан-асыр тойын ткізді. Ғалия да ұстаз. Қазір ол да зейнеткер. Бүгінде Орекең мен Ғалия апамыз алты бала тәрбиелеген, ұлын ұяға, қызын қияға қондырып, немере сүйіп, ата-әже бақытына кенелуде. Та- лай жылдар педагогикалық еңбек жолын зінің туған ауылындағы мектепке арнаған Орекең, к птеген шәкіртке білім нәрін бере білді. Оның әр ісінен шығармашылықты, жоғары педагогикалық білік пен ізденімпаздықты байқау қиын емес еді. рқашан адамды зіне баурап алатын мейірімділігі тек қана зіне тән. Сабақ беріп жүрген жылдары Оразбек Кемаловтың әр сабағы ашық сабақ болып есептелетін. К п жылғы ұстаздық еңбегінің мәні — жас спірімдерге туған елдің табиғатын жан-жақты үйрету, оқушы лардың қазақ жеріне деген отаншылдық сүйіспеншілігін, ынта- сын, құштарлығын арттыру ғой. Шәкірттерге жан-жақты білім, тәрбие беруде география пәнінің алатын орны да ерекше. География пәні дегеніміздің зі жер анаға тағзым етіп, оны құрметтеу емес пе? Осы орайда Орекең зінің алған мамандығына адал болғандығын айрықша атап ту керек шығар. Мектеп директорының қызметі те жау- апты міндет емес пе? Осыны жете түсінген ол ұдайы зінің біліктілігімен қатар, мұғалімдердің білімін жетілдіруді, ізденісті, әдістемелік жаңалықтарды қолдана білуді талап ете білді. Осы ретте Оразбек Кемалов тиянақты білім берумен қатар, оқушылардың эстетикалық талғамын шыңдай түсуге, олардың қызығу, еліктеу сезімдеріне әсер ету талабына басты назар аударды.Сондықтан да ол мұғалімдерді осы жауапты іске ұдайы бағыттап отырды. Тәуелсіздіктен бұрынғы қазақ мектептерінде оқу-әдістемелік құралдардың тапшылығы, барлық ақпарат құралдарының орыс тілінде болуы қазақ мектебіне к п қиындық әкелді. Сол қиындықты әріптестерімен бірге жеңіп, қажетті әдістемеліктерді орыс тілінен қазақшаға аударып, уақытпен санаспай, жаңашылдықпен еңбек етті. Рас, ұстаз еңбегі лшеусіз. Ол з баласынан г рі згенің баласын артық к ріп, Сұлтанмахмұт к лінің жаға- сында сонау к не темір дәуірінен С а қ з а м а н ы н а д е й і н с а қ т а л ғ а н ескерткіштерді, тастағы таңбаларды, қолдан соғылғандай ғажайып тас мүсіндерді кездестіріп таңғалдым. Осылардың сырына қанықсақ қой деген ой тұрды к ңілімде. Ертеңінде Баянауыл ауылына барып, Бұқар жыраудан бастап, Мәшһүр-Жүсіп К пеев, Жүсіпбек А й м а у ы т о в , Қ а н ы ш С ә т б а е в , лкей Марғұландардың, Баянауыл ңірінен шыққан генералдарға дейін, тіпті Меккеге қажылыққа барған, қамшысының зі бес келі тартқан Т лебай секілді белгілі адамдардың да тізімдері жазылған тақталар мен тастан қашап жасалған ескерткіштер мен аллеяларды к рдім. Сырттай бәрін қарап шықтым. Бірақ, бұл ескерткіштер маған соншалықты әсер еткен жоқ. Қ а з а қ т ы ң ұ л ы т ұ л ғ а л а р ы н а арналған бұл тас мүсіндерді шаң басқан, бәрі қалай болса солай бір жерге жиналған, араларына арам ш птер де сіп, бүгінгі заманнан б лініп тұрғандай сезілді. Мұның қ а с ы н д а Ұ л ы О т а н с о ғ ы с ы н а арналған «Мәңгілік от» монументі әлдеқайда күтімі бар, жинақы әрі таза ескерткіштей к рінеді екен. Осы сәтте халқымыздың «Ұлт зінің ткенін білмесе, ең кініштісі ткенін бағалай білмейді, ал енді ең сорақысы, болашағын болжай алмайды» деген ұлағатты с зі еріксіз ойға оралады. Елеусіз қалатындай «ұлт жанашырларының» қандай кінәсі бар деген сұрақтар мазала- ды. Бұл ескерткіштерді қарапайым тұрғындардан бастап, әкімшілік, мектеп оқушыларына дейін күтіп- баптаса ғой! Осындай ойлармен Павлодарға қайтып оралдым. Күтіп алған та- Б ұ л с а у ы қ т ы р у о р т а л ы ғ ы А л м а т ы облысының Панфилов ауданында, Іле зенінің табиғаты керемет сол жағалауында о р н а л а с қ а н . Ж а р к е н т қ а л а с ы н а н 4 0 шақырым қашықтықта. Жазы ыстық, күннің ашық кезі к п. Күзі к ктемнен жылы және ұзақтау. ндіріс орындарынан шалғай, ау- асы таза. Бұл сауықтыру орнында шипалы ыс тық судың бар екенін біліп, естіген адам- дар жыл бойы толастамай, ағылып здігінен ем-дом қабылдап жүреді екен. 1987 жылдан бері ыс тық судың емдік қасиеттері толық анықталғаннан кейін мұнда келуші лердің қарасы арта түскен. К е р і м а ғ а ш а у ы л ы н ы ң қ а д і р м е н д і ақсақалы, Панфилов ауда нының Құрметті азаматы, кезінде ша руашы лық пен аудан- ды бас қарған, ел ағасы, абыз қарт Сүлей- мен К шкіновтер әулетінің бас тамасымен шипажай құрылысы қолға алынған. Қазір ш и п а ж а й д ы ң а р т ы қ ш ы л ы қ т а р ы к п . Жағдайы мүлдем згеше. Бүгінгі басшысы әрі сауықтыру орнының бас дәрігері Болат қажы Сүлейменов жоғары санатты, білікті дәрігер.
« К е р і м а ғ а ш » ш и п а ж а й ы н д а 2 - 3 - 4 адамдық жатын орындардан тұратын жайлы катедждер, мешіт, асхана, тойхана-кафе, клуб, кітапхана, кинозал, дүкен, дәріхана, қысқы бақ бар. Жолдамаға – жатын орын, бес уақыт тамақ, емдеу (шипасу ішу, оттегі коктейлі, минералды ванна, балшықпен қамқор бола білетін жан. з бойындағы жақсы қасиеттерді, алған білімін шәкіртінің бойына дарытып аянбай еңбек ететін жандар. «Ұстаз – ұлы тұлға» дегендей, бәріміз де ұстаз алдынан ттік.Ұстаз еңбегінің арқасында әкім де, небір нертапқыш та, әнші, биші бәрі де ұстаздың салған сара жолымен жүрген жандар десек қателеспейміз. Біз Оразбек Кемаловтан ұстаз жауапкершілігі қандай болу керек дегенімізде, бізге ол з ойын былай білдірді. «Ұстаздың кәсіби шеберлігінің негізі, біріншіден, мұғалімнің мірге к зқарасы, оның идеялық нанымы. Екіншіден, пәнді жетік білуі, ойын оқушыларға жеткізу үшін жан жақты, терең дайындықпен баруы, оқушылар бойына әдеп, әдет, дағды сияқты жақсы қасиеттерді сіңіруі, моральдік нормаларды білуі. Үшіншіден, оқыту мен тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін міндетті түрде меңгеру. Білім берудің ұлттық моделіне к шкен қазіргі мек- тепке ойшыл, зерттеуші, практикалық қызметте педагогикалық үйлестіруді шебер меңгерген психолог-педагог мұғалім қажет». Иә, Орекеңнің бұл с зімен толық келісуге болады. Ұстаз – жас ұрпақтың рухани сәулеткері. Шындығында, мұғалім сол сенімді ақтай отырып, зерделі де зерек, парасатты, ұлттық және адамзаттық құндылықтарды бойы на дарытқан тұлғаларды тәрбиелейді емес пе? Кезінде ақын Мағжан Жұмабаев « рбір елдің келешегі мектебіне байланысты» деп тегін айтпаған. Сондықтан да Оразбек Кемаловтың ауыл мектебінің тарихи әлеуметтік, мәдени рухани болмысын дамытуға, қоғамдық мір мен ұлттық мектептің рухын к терудегі еңбегі зор. Негізі ұстаздардың еңбегін тек оқушылар ғана бағаламаған ғой. Олардың алдында ұлылар да бас иген. Мектептің басты тұлғасы, жүрегі бола білген Орекең зейнетке шықса да үйде қол қусырып отырмай, бірер сағат шәкірттерге сабақ беруді одан әрі жалғастыруда. Бір ақиқатты айтар болсам ол мынау: әрбір шәкірт зіне үлгі- неге болған сүйікті мұғалімін ғана ұстазым деп атайды, – дейді Орекең. Осы тұста Абайдың: «Ақы рын жүріп, анық бас, Еңбегің кетпес далаға. Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға» деген лең жолдары еріксіз ойға оралады. Оразбек Кемалов ойы таза, қиялы ұшқыр, жаңашылдығы мол, шебер ұйымдастырушы бола білді, згеге шашар шуағын ұрпақ бейнесінен к руге асығатын ұлағатты ұстаз болғандықтан, бүкіл ауыл сыйлы болған мұғалімді «Біздің Орекең» деп құрметтейді. Адамның ішкі жан дүниесінде бір нәрсе бар. Ол – адамның асыл ойы, адамгершілігі, айналасындағыларды жақсы к руі, оларға деген адалдығы, сүйіспеншілігі десек, осы қасиеттердің бәрі ұлағатты ұстаз Оразбек ағамыздың бойына дарыған.
Қарағанды облысы емдеу, физиоемдеулер, шығыс саунасы бассейнімен емдеу, т.б.) түрлері кіреді. Мен демалушылар атынан шипажайдағы сапалы қызмет жайлы оның басшылары мен дә рігерлеріне, медбикелеріне деген ықы- ласымды, ақжарма тілегімді осы газет арқылы жеткізуді ж н к рдім. Енді «Керімағаш» ауылымен аттас ши- пажайдың бүгінгі таңда ғы бірқатар мұқтаж- дықтарын аз-кем айта кетудің реті келіп тұр. Жергілікті тұрғындардың бірінші айтатында- ры, осы жерде тұрақты жұмыс істейтін пошта б лімшесі ашылса құба-құп болар еді дейді. Екіншіден, жол ж ндеуінің жүзеге асуы к ңіл к ншітпейді. Қадағалау қажет. Үшіншіден, осы маңдағы разъездге пойыздың аялдауына мүм кіндік жасалса деген жұртшылық тілегі бар. йткені шипажай мен пойыз тоқтап тетін разъездің арақашықтығы 12 шақырым. Және бұл жолдың сапасы к ңіл к ншітпейді. Аудан орталығына қатынайтын тұрақты автобустың жоқтығы да қатынас жолын қиындатады. Шешімін күтіп тұрған мәселе. Осы айтылғандар тиісті орындар та- рапынан ескеріліп жатса құба-құп.
Алматы облысы Ұстаз – қадір-қасиеті мол, шексіз жауапкершілік пен тынымсыз еңбектің, қажымас қайрат пен шығармашылықтың, үздіксіз іздену мен оқып-үйренудің адамы болғандықтан, оған шәкірт тәрбиелеу міндеті жүктелген. Сондықтан да қарапайымдылық пен кішіпейілділік, адалдық пен әділдік, байқампаздық пен сезімталдық, мейірім мен ізгіліктің үлгісі — ұстазға тән қасиет емес пе? «Бәрі де мұғалімнен басталады» деген орынды сөз, оның білімі, адамгершілігі, балаға деген сүйіспеншілігі, олардың келешекте жеке тұлға болып өсуіне ықпал жасайды. Жан жылуын, бар білімін баланың бойына сіңіріп, әр оқушысының үлкен өмірге білімді аза- мат болып аттануына зор үлес қосатын мейірбан жүректі ұстаздарымыз аз емес. Дертке дауа, жанға шипа сауықтыру орны «Керімағаш» шипажайы туралы естігенім болмаса мұнда бұрын-соңды демалған емес едім. Жуықта аталған шипажайда демалудың сәті түсті. Аяқ-қолым мен буындарым сырқырап, белімді жаза алмайтын халге жеттім. ҚР Президенті іс басқармасына қарасты емхананың дәрігерінің айтқан ақылына жүгініп, осы шипажайға демалуға барған едім. Шипажайының қызмет істегеніне 20 жылдан астам уақыттың болғанын, оның тыныс-тіршілігімен осында келген соң таныстым. Жолым түсіп туған өлкем Павло- дар өңірінде болдым. Әрі қарай Баянауылдың көрікті жерлерін бет- ке алдым. Сапар барысында кірбің ұялатқан біраз жайттарды көріп, көңіл күйім түсіп оралдым. Павлодар қаласынан Сұлтан махмұт Торайғыров елді мекеніне тура баратын автобустың жоқтығы қынжылтты. Бұрынғы Торайғыров ауылында қаншама отбасы тұрып жатса да, автобустардың қатынамайтыны өкінішті-ақ. ЗАМАНДАС
ХАТ ЖОЛДАРЫНАН БІЛІМ КӨКЖИЕГІ нысым қайтадан тас жолға дейін шығарып салды. Автобусқа орта жолдан отырған маған орын бол- мады. Іші толған адам. Ұмытпа сам, біздің жас кезімізде, бүкіл Баян- ауыл дың мақтанышына айналған, «Баянауылдың қыздары к ркем май гүлі, ұлдары елге әйгілі» де- г е н л е ң ж о л д а р ы н а н т ұ р а т ы н аудандық әнұраны болатын. Ол кезде бұл ауданның осы лең жолдарына лайықты ршіл жастары да к п еді- ау, шіркін! керлерінің к пшілігі (павлодарлық- тар үшін бұл таңсық емес) орысша с йлейтін Бұқар жырау атын дағы мұражайдан шығып, С.Торайғыров атындағы облыстық үлкен кітап- ханаға соқтым. Мұнда да бір-ақ кітабым бар екен. «Рух» пен «Қыр баласы» атты кітаптарымның элек- тронды к шірмесін жасауға ке- лісімімді бердім. Сондағы бар тілегім, жастарға, к пшілікке бір тамшы болса да пайдасы тисе екен деген ниет қана. ақылг й данасы Абайдың, он екі том дық пәлсафалық шығармашылық еңбегімен мәлім болған Мәшһүр- Жүсіп К пеевтің шыңдағы шынар- дай Жүсіпбек Аймауытовтың, тағы басқа да қазақ халқының дара пер- зенттерінің есімдерімен неге ата- масқа?!
Ал енді, Баянауылдың тас мүсін ескерткіштеріне қайта ора лайық. Оған ең алдымен оларды қамқор лық- қа, күтімге алу керек. Бұл бір. Осы- дан кейін, бұл ескерткіштерді ашық аспан астында қалдырмай, қоршап, мұражайға айналдырып әрқайсысын б лек-б лек жәдігер ретінде сақтауға тиістіміз. Үшінші, бұл ескерткіштерді қайта зерттеп, сараптамадан ткізу керек. Енді, ең негізгісі тұлғатану әлемі. Белгілі тұлғалардың мерейтойларын атап ту бұл да бір халқымыздың та- рихи жадын жаңғыртуға бағытталған мәдени-рухани шаралардың бірі. Себебі біз осы айтылғандардың бәріне сын к збен қарай алатын және т л, дара сипаты бар ұлтқа айналсақ қана зіндік болмысы- мызды сақтай алатынымызды жа- дымыздан шығармауымыз керек. зіне деген сенімділік оты әлсіреген кезде рух жасиды, жігер мұқалады, қайрат қайтады, басқа ұлтқа деген еліктеушілік, згені зор, зін қор тұтушылық, жаттың ығына жы- ғылушылық, згенің тілін, мәде- ниетін зінің мәдениетінен артық к рушіліктің негізінде сенімсіздік пайда болып, ұлттық болмысымызды кембағалдық психология жайлайды. Мұндай кембағалдық психология- дан арылу үшін, жастарға сенім ар- тып, бұл бағытта келешегіміз кемел, ертеңіміз орнықты, болашағымыз баянды болғанын қалар едім. Бұл жолда қазақ халқының ал- дына зге ұлт кілдері алдына зінің мәдени-рухани құндылықтарын на- сихаттай отырып, мемлекет құраушы ұлтқа тән релілік танытуымыз қажет деп есептеймін. Адамзат баласының бірін-бірі бауырдай к ріп, сыйластықта бо- луы ның зі – құндылық! Ізгілік те зін- зі танудан басталады. Міне, сонда ғана қазақ халқы зіне де- ген құрметті арттырып, Қазақ хал- қының ұлы дала ұрпағы ретінде да- ралығын, даналығын құрметтеген сүйіспеншілікті де әрбір жүректерге жеткізе алады деп есептеймін. Бір Баянауылдың зі қазақтың талай біртуар перзенттерін мірге әкелген ңір екенін к пшілік біледі?! рине, ерім дейтін елі болмаса, елім дейтін ері қайдан шығады?! Ұлыларын ардақтай алмаған, қайраткерлерін қадірлей алмаған жұрт қадірсіз. Асқар С РСЕНБАЙ, жазушы, әлеуметтанушы БАЯНАУЫЛДАҒЫ ТАС МҮСІНДЕР қашанғы қорғаусыз қалады? Жастардың Пайғамбар жасынан асқан зейнеткер – біздерге қарайтын да уақыты жоқ сияқты. Жастардың үлкенді құрметтеп, ізеттілік танытуы жоғалып бара жатыр ма, қалай... ркім з орнын сатып алғандай, тырп етпеді.
Содан қалаға келісімен, бірден Бұқар жырау атындағы облыстық мұражайға бардым. Бұл жерден «Жа- байхан бділдиннің жастық шағы» деген кітабымнан басқа бірде-бір кітап таппадым. Мұражайға «Қыр баласы» деген әңгімелер жинағым мен Қазақтан тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған «Рух» романын тарту еттім. Директорынан бастап, қыз мет- «Сырт к з сыншы» демекші, Пав- лодар қаласында қазаққа қазақтың исі шығып тұрмағандығын аңғару қиын емес еді. Тұрғындардан біл мегенімді қазақша сұрасам, түрі қазақ болса да орысша «Чо-о-о» деп жүргендерін к ргенімде, ішім суып сала берді. Ол аздай, қала мен облыстың атауы да орысша, ал қаланың кең к шелері – Кутузов, Катаев, Ленин, Ломов, тағысын-тағылар . «Мен қайда келіп тұрмын» деп таңырқайсың. П а в л о д а р қ а л а с ы н ы ң б а т ы с оңтүстігін тарихи Тұран ойпаты ба- сып тетіндіктен, қаланың атын « Т ұ р а н » д е п , о б л ы с т ы ң а т а у ы н «Сарыарқа» деп атаса қандай ғанибет. А л к ш е а т т а р ы н қ а з а қ т ы ң
«Математика пәнінің қиындығы жоқ» – Абылай мырза, әдетте оқушылар
бар. Біріншіден, математика пәні оқушыдан жүйелі түрде білім алуды талап етеді. Бір-екі сабаққа қатыспай қалған оқушы бір тақырыпты түсінбей қалса, әрі қарайғы тақырыптарды түсінуі қиындай береді. Содан кейін оның санасында: «Мен математикаға жоқпын, қабілетім гуманитарлық п ә н д е р г е ж а қ ы н » д е г е н т ү с і н і к қалыптаса бастайды. Оқушының бойында белгілі бір себептерге бай- ланысты математика пәніне деген қорқыныш сезімі туындайды. Мате- матика міндетті пәндер қатарында болғандықтан, ҰБТ-да ол пәннен ұпай жинай алмай қаламын деген оймен сабақты дұрыстап меңгерудің орнына шпаргалка қолдануға бейімделе бас- тайды. Екіншіден, пәнді оқытатын мұғалімдерге де к п нәрсе байланыс- ты. Кейбір мұғалімдер математика- ны қызықты, к рнекі құралдарды, оңай әдістерді пайдаланып оқытса, кейбір мұғалімдер қиын әдістермен түсіндіреді. Ал жалпы айтқанда, к п нәрсе оқушының зіне де байланысты. Сабақты жүйелі оқып дайындалса, математика пәнін меңгеріп алу қиын емес.
жүктеу/скачать 22,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|