4-бет Танымал тілтанушы Баянауылдағы тас
жүктеу/скачать 22,68 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ерден ҚАЖЫБЕК, Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының Вице-президенті, филология ғылымының докторы
- Жаңғабыл ҚАБАҚБАЕВ, Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы Ақт бе облыстық ұйымы т рағасының орынбасары
- Ғарифолла НЕС, Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының Вице-президенті, филология ғылымының докторы
- Ұлт ұйытқысы – туған тіл АНА ТІЛІ
- ҚҰРМЕТ Абай атындағы ҚазҰПУ-да осы оқу орнының Тәрбие басқармасы, Филология инс- титуты, Жалпы тіл білімі кафедрасының ұйымдастыруымен көрнекті ғалым, фило
- Ақын, публицист, ғалым, қоғам қайраткері, елінің болашағы үшін бар күш-жігерін арнаған Ахмет Байтұрсынов атындағы мектеп-гимназияда
- 25 толып отыр. Осы айтулы мерекеге орай мектепте «самғатқан сан қыранды алтын ұя» атты үлкен іс-шара ұйымдастырылды. Сазгер, әнші
- Осы мерейтой сәтін пайдаланып, мектеп-гимназия директоры Ерік Нұрғұмарұлы Қуатбековпен әңгімелесудің сәті түскен еді.
- – Ерік Нұрғұмарұлы, мектептің тарихына тоқталып тсеңіз.
- – Шәкірттерді тәрбиелеп, қияға қанат қақтырған ұстаздар к п. Олар- дың еңбектері туралы не айтасыз
- – М е н ә р қ а ш а н м е к т е п т і ң ауласындағы жасыл шыршалар мен биік ағаштарға қызыға қараймын.
- – 25 жыл ішінде мектеп ұжымының білім мен тәрбие саласында жеткен жетістіктері жайлы айтып тсеңіз.
жанашырларының сөйлеген сөздерін ықшамдап беруді жөн көрдік. мірзақ АЙТБАЙҰЛЫ, Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының Президенті, академик: – 2016 жылы – Қоғамның VI Құ- рыл тайын ткізуіміз керек. Келер жыл Тәуелсіз елде мір сүріп, Жаңа Қазақ Елін құрудың, қалыптастырудың, дамытудың ширек ғасырлық жасампаз жолын жүріп туімізді қорытындылайтын жыл. Со- нымен қатар 1916-жылғы ұлт-азаттық к терілістің де 100 жылдығы. Одан кейін 2017 жылы Алаш Орданың 100 жылдығы болады. Бұлардың барлығы да еліміз үшін ерекше маңызға ие атаулы күндер. Бұл шаралардан, әрине, қоғам да тыс қала алмайды. Сонымен бірге әлемді қамтыған д а ғ д а р ы с т ы ж а ғ д а й л а р б і з г е д е з сал қынын тигізіп отыр. Еліміздің мемлекеттік тіл саясатында да згерістер бар. Елбасымыз «Қазақстан жаңа жаһан- дық нақты ахуалда: сім, реформалар, даму» атты Жолдауында алдымызға қ о й ғ а н т а п с ы р м а л а р ы н а с ә й к е с , осындай алмағайып сәтте Қоғамның ендігі бет алысы қандай болмақ, заман сұранысына сай жұмысымызды қалай ұйымдастырамыз, алға қойған мақсат- мұраттарымызға қандай згерістер енгіземіз деген секілді күрделі сауалдарға жауап іздеу те зекті болып отыр. Сондықтан бүгінгі басқосуда баршамызға ортақ осынау зекті мәселелерді шешудің жол дарын бірлесе қарастырсақ, зімізді тол ғандырып жүрген ойларымызды ортаға салсақ, с йтіп ортақ тұжырым, бәтуалы шешімге келсек деген ниетіміз бар.
Ерден ҚАЖЫБЕК, Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының Вице-президенті, филология ғылымының докторы: – Келесі жылдан бастап «Қазақ тілі» қоғамының сайтын ашып, шетелдердегі қазақтармен байланыс орнатамыз. Сайт арқылы кез келген мәселені талқылап, шешуімізге үлкен жол ашылады. «Қазақ тілін үйрету орталықтары желісін құру» атты бағдарламамызды 2016 жылдан бастап қолға алмақшымыз. Б е с ж ы л д а 5 0 о р т а л ы қ қ ұ р а м ы з д е - ген үлкен межеміз бар. Бағдарламаны мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдар тарапынан ұжымдасып, іске асыру к зделуде. Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы осындай баға жетпес рухани, мәдени құндылықтарымызды зерделеп, саралап шығару үшін еліміздің барша об- лыстарымен, ірі қалалармен, шетелдердегі ұлтымыз үшін тарихи маңызды болып та- былатын ңірлерімен бағдарлама аясында келісс здер жүргізу ісін бастады. Бүгінде т рт-бес ірі облыс басшыларымен ісіміз сәтті басталғанын атап туге болады. Келесі жылы қалған ңірлер де қамтылады. Бұл іске отандық және шетелдік инвесторлар, жекеменшік компаниялар, қоғамдық қорлар, түрлі қауымдастықтар, ЖОО және басқа ұйымдар мен мекемелер, жеке және заңды тұлғалар тартылады. Е к і н ш і м ә с е л е – ұ л т т ы қ б р е н д т і қалыптастыру. Қазақтың атын әлемге таныстыратын рухани дүниелерді таны- туымыз қажет. Осы ретте біз жыраулық нерді, ұлы тұлғаларымызды насихаттауды қолға алдық. Мұндағы үшінші мәселе, Елбасының Үкіметке берген тапсырмасы бойынша, «Баршаға арналған тегін кәсіби- техникалық білім» бағдарламасын 2017 жылдан бастап іске асыру к зделіп отыр. Демек, алдағы жылдары кәсіби-техникалық білім мен қазақ тілінің арасындағы байла- нысты нығайтуға жол ашылады деген с з. Бұл орайда әр сала бойынша кемінде 10-20 мың термин қалыптастыруымыз қажет. Мұндағы негізгі мәселе ол қазақ тіліне аса қажетті терминдерді қалыптастыру. Мәселен, тау-кен саласы бойынша қазақ тілінің терминдері қалыптасқан. Тіпті ағылшын тілінде бірнеше с збен беретін ұғымдарды біз бір с зді ұғымға сыйғызып айта аламыз. Қазақ тілінің осындай з септігін тигізетіні с зсіз. Қазіргі таңда жүйелі түрде ақпарат алмасып, туындаған мәселелерді бірлесе талқылап, тізе қосып жұмыс істеуіміз керек. Сонда бірлескен ісімізде нәтиже болады. Үкіметтік емес ұйымдардың жұмыс- тары заң арқылы реттелетіні белгілі. Бұл орайда мемлекет тарапынан қа- былданған заңдарды тиімді қолдануы- м ы з к е р е к . Қ а р ж ы к з д е р і н т а б у , олар ды қолданып, нақты жобаларды іске асыруға заңдарымызда к птеген мүм кін діктер қарастырылған. Мысал ретінде айтатын болсам, ақпаратқа қол жеткізу мәселесінде тиісті заңға бір- қатар згертулер мен толықтырулар енгізіліп, бүгінде қажетті ақпараттардың қолжетімді бола бастағаны қуантарлық жайт.
Заңда жасалып отырған осы мүмкін- діктерді пайдалана отырып, еліміздегі әрбір облыстар мен аудандардағы мек- тептер мен балабақшалар саны туралы мәлімет алуымыз керек. Мәселен, Ба- тыс Қазақстан, Атырау облыстарының кейбір ауылдарында бірде-бір зге ұлт кілдері жоқ. Ал орыс мектептері әлі бар. рбір қазақ отбасы з балаларын қазақ мектебіне беруі керек. Ал бізде кейде керісінше болып жатады. Сонда балала- рын қазақ мектебіне бермеген отбасылар Қазақстанның Тәуелсіз ел екеніне сенбей ме?! Бұл орайда шенеуніктер, лауазымды тұлғалар, облыстың білдей басшылары з балаларын қай мектепте оқытады деген мәселені де к теруіміз керек. Тағы бір айта кетерлігі, халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы еліміздегі «К ші- қон туралы» Заңына ұсыныс жасап, бірқатар згерістердің жасалуына бас- тамашы болды. Сырттағы қандас бауыр- ларымыз Атамекеніне к шіп келуде. Қысқаша айтқанда, тарихи Отанына оралып жатқан ағайындар ұлтымыздың санын к бейтіп, тіліміздің де ркендеуіне здерінің сүбелі үлестерін қосатыны анық.
теориясы мен практикасы болады. Алғаш қазақ әліпбиінде реформа жасаған Ахмет Байтұрсынов. Осыдан біраз жыл бұрын түркі мемлекеттері бас қосып, 34 таңбадан тұратын ортақ әліпби ұсынған. Ондағы мақсат егер латын әліпбиіне к шсек, осы таңбаларды пайдалансын деген ұсыныс. Түркі халықтарының с здерінің айты- луы згеше болғанымен, жазу, әліпби тұрғысында бірдей болып шығады. Қазіргі қазақтың ұлттық т л әліпбиімен сол әліпбиді беттестіретін болсақ, біздің дыбыс- тарымыз оп-оңай оқылатынын аңғарамыз. Мәңгілік Ел болуы үшін оның мәңгілік тілі болуы керек. Мәңгілік тілі болуы үшін мәңгілік жазуы болуы керек. Ал ол үшін мәңгілік әліпбиі болуы керек.
– 2014 жылы 4 желтоқсанда Ақтобе қаласында «Қазақстан Республикасының Тіл туралы» Заңының қабылданғанына 25 жыл толуына орай республикалық ғылы- ми-практикалық конференция ткізілді. Конференцияға Қоғам президенті, акаде- мик мірзақ Айтбайұлы бастаған к рнекті ғалымдар қатысып, елімізде мемлекеттік тіл саясатын жүргізу жолында атқарылған істерге жан-жақты талдау жасады, алдағы міндеттерді белгіледі. Осы басқосуда халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының атқарған қызметіне баға берілді. Қоғамның Ақт бе облыстық ұйымы ткен ғасырдың 90-жылдарының басын- да құрылды. Сонан бергі кезеңде ұйымға мемлекеттік тіл саясатын жүргізудің к рнекті кілдері, белгілі ғалымдар Мұхтар Арын, Нұхы Қартбайұлы, Ке- мейдулла Т леубай, Ғалымжан Нұрышев бірінен соң бірі басшылық жасады. 2012 жылғы 11 қазаннан бергі уақытта Ақт бе ңірлік мемлекеттік университетінің ректоры, Қазақстан Республикасы
Ұлттық ғылым академиясының академигі Кенжеғали Кенжебаев т рағалық етіп келеді.
Қазіргі күнде облысымыздың ау- мағында 629 бастауыш ұйымда 123 мыңнан астам мүше есепте тұрады. Оның 61350-і Ақт бе қаласында және оған қарасты бес селолық округтегі 128 бастауыш ұйым есебінде. Айта кету керек, халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы т ралқасының қаулысымен А қ т б е қ а л а л ы қ ұ й ы м қ а р ж ы л ы қ есепті тікелей Алматы қаласындағы басшылыққа береді. Ал он екі селолық аудандағы ұйымдар облыстық ұйым т ралқасымен тікелей байланыста жұмыс істеп, қаржылық есебін береді, нұсқау- кеңестер алады. Ал енді негізгі айтар ұсыныстарға тоқталсақ, облыстық Тілдерді дамыту басқармасы құрамында ономастика б лімі негізінде Тіл инспекциясын құру қажет. Елбасы Нұрсұлтан бішұлы Назарбаевтың таяу уақыттағы халыққа Жолдауын наси- хаттап, ұғындыру жұмыстарына қоғамның Ақт бе облысындағы белсенділері де жұмылдырылуда. 2016 жылы ел егемен- дігінің 25 жылдығы кең к лемде аталып тіледі. Бұл мемлекеттік тіл саясатын жүргізудегі іскерлікті, белсенділікті қажет етеді. Осы межеден шығу жолында Ақт бе облыстық ұйымы да тиянақты жұмыс істейді деген сенімдеміз. ерекшеліктерін дамытып, терминологияға ерекше к ңіл б лгеніміз ж н. Сосын зіміз қалыптастырған терминдер міндетті түрде халықаралық деңгейде болуы ке- рек. йткені түркі тілдеріндегі с здерде ешқандай айырмашылық жоқ. Сондықтан ұлттық терминдер те қажет. «Қазақ тілі» қоғамының мүшелеріне берілетін мүшелік билеттерді жасауды қолға алуымыз керек. Биылғы 2015 жыл біздер үшін, тіл жана- шырлары үшін – ерекше жыл. Биылғы жыл – тарихымызда алғаш рет Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясы мінберінен қазақ тілінде, Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілінде баяндама жасалған жыл. Бұл қазақ тілін күллі дүниежүзіне мойындатқан Мемлекет басшысының ерен ерлігі деп ашып айтқан дұрыс деп есептеймін.
– «Қазақ тілі» қоғамының порта- лын құру жаңа мүмкіндіктер ашып, шалғай аудандармен байланыс орнатуға лімхан ЖҮНІСБЕК, Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының Т ралқа мүшесі, филология ғылымының докторы: – «Қазақ тілі» қоғамы сонау 90-жыл- дардың басында латын әліпби мәселесін к терген. Бізде ұлттық әліпби болуы ке- рек. Ол ұлттық әліпбидің зінің белгілері, Әлімхан Жүнісбек Жанғабыл Қабақбаев
АНА ТІЛІ 5 №49-50 (1307-1308) 10 – 14 желтоқсан 2015 жыл
ТАНЫМАЛ тілтанушы САМҒАТҚАН САН ҚЫРАНДЫ АЛТЫН ҰЯ
С з с йлеген кештің мазмұнды туіне ұйытқы болған университеттің тәрбие ісі ж ніндегі проректоры, саяси ғылым кан- дидаты, профессор Жанатбек Ішпек баев, филология институтының директоры, фи- лология ғылымының докторы, профессор Балтабай бдіғазиұлы, жалпы тіл білімі кафедрасының меңгерушісі, филология ғылымының докторы, профессор Қалбике Есенова ғалымның ғылымға қосқан еңбегі ж нінде кеңінен айтты. Кешті «Ана тілі» газеті бас редакто- рының бірінші орынбасары Нұрперзент Домбай жүргізіп отырды. Бұл басқосу згеше түрде тті. Ең ал- дымен мерейтой иесінің ғылымдағы жолы туралы деректі фильм к рсетілді. Сту- дент ақындар ғалым аталарына арнаған жыр шумақтарын оқыды. Арасында ән-күйден шашу шашылды. Құрметті қонақ кешті жүргізушінің, студенттердің қойған сауалдарына жауап беру арқылы тіл мәселесіндегі зекті жайттарды да атап тті. Негізі Нұргелді Уәли ғұмырын бір салаға ғана – тіл ғылымына арнап келе жатыр деуге болады. Алматыдағы Қазақ мем лекеттік университетінің филология факультетін бітіргеннен кейін Қазақ КСР ҒА Тіл білімі иниститутының аспи- рантурасында оқыды. Аталған ғылыми мекемеде кіші ғылыми қызметкер, аға ғылыми қызметкер, жетекші ғылыми қызметкер болды. Кейін Тіл білімі инс- т и т у т ы д и р е к т о р ы н ы ң о р ы н б а с а р ы ЖЫР ЖОЛДАРЫНАН
– « ткенді білмей, қазіргінің мәнін, болашақтың мақсатын білу мүмкін емес» дейді М.Горький. Біздің мектеп-гимназия 1990 жылы шәкірттерге есігін айқара ашқан болатын. 1991 жылы Қазақстан Рес- публикасы Министрлер кабинетінің қаулысы бойынша қазақтың ұлы тұлғаларының бірі Ахмет Байтұр- сынов аты берілді. 1997 жылы 7 қарашада Алматы қаласы экология және биоресурстар басқармасының к о л л е г и я л а р қ а у л ы с ы б о й ы н ш а экологиялық тірек мектебі болып бекітілді. Тарих беттерін парақтап ашып қарайтын болсақ, 25 жыл уақыт ішінде атқарылған жұмыстар баршылық. Мектептің алғашқы ұстаздары Фарида Қабылбекова,Элиза Иска- кова, Нұрбану Кенжебаева, Назикен Мұхатаева, Гүлсара Байеділова, На- зым мірбекова, Аида Карменова, М а р х а К е р і м б е к о в а л а р ж а ң а мектептің қалыптасу барысында з қолтаңбаларын қалдырды. йгілі п е д а г о г С у х о м л и н с к и й б а л а ғ а нағыз тәрбиеші болу үшін, оған жүрегіңді беру керек деген. Осы кезеңді мектептің «шығармашылық шарықтау» кезеңі деуге болады. Мектептің ұзақ жолы – шпес тарих. «Кеме капитансыз болмай- Заңғар, таза Арымның Ақ қанаты зіңсің. Тебіренген жанымның Махаббаты зіңсің. Танытатын сен елге! Тау болсам мен, шыңымсың. Ақын болсам егерде Ең бір м лдір жырымсың! Ардағым – Ана тілімсің! Жібек болсам, тінімсің, Бұта болсам, гүлімсің. нші болсам, үнімсің, Ғалым болсам, білімсің, Шынар болсам, діңімсің. Қыран болсам, тұғырсың, Мәңгі, мәнді ғұмырсың. Жанардағы нұрымсың, К ңілдегі күнімсің! Намысымсың, Ділімсің! Тағзым етем Бүгілмес Тізем саған бүгілсін! Данышпан, дарқан, кемелді К теретін сен елді! «Ана тілім» дегенді Айтып к зім ілінсін! Серікбай ОСПАНҰЛЫ Кітапхана қоры толықты Өз үлесімізді қосудамыз Ана тілі ХАТ ЖОЛДАРЫНАН БІЛІМ КӨКЖИЕГІ АЙТАЙЫН ДЕГЕНІМ... ды» демекші, мектеп тарихында әр кезеңдегі директорлар есімі алтын әріппен сақталған. 1990-1993 жыл- дары Сәуле Бекжанова, 1993-1997 жылдары тарих ғы лымының докто- ры, профессор Тұрған жан Т лебаев, 1 9 9 7 - 2 0 0 9 ж ы л д а р ы п е д а г о г и к а ғылымының кандидаты, доцент Рай- хан Мұратханова, 2009-2012 жылдары Рая Хариқызы қызмет атқарған. – Шәкірттерді тәрбиелеп, қияға қанат қақтырған ұстаздар к п. Олар- дың еңбектері туралы не айтасыз? – р адамның мірінде мәңгілік есінде қалатын бір қастерлі с з бар. Ол – алтын ұя мектеп. Алғаш мектеп табалдырығын имене аттаған жас бүлдіршінге білім нәрін сеуіп, мірден з орнын табуға септігін тигізген ар- дагер ұстаздарымызды, әрине, құрмет тұтамыз. Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі, Ы.Алтынсарин атындағы медальдің иегері, үздік методист Ла- типа уешова, директордың ғылыми жұмыстар ж ніндегі орынбасары Тлеу зия Ақтоқашқызы, математи- ка пәні мұғалімі, директордың оқу ісі ж ніндегі орын басары, марқұм Дәлелхан Қасенов, бастауыш сынып мұғалімдері Қанымхан Дүйсебаева, Роза Балпақова, Гүлнар Жамалбе- кова, Қанымқыз Алтекова, орыс тілі пәні мұғалімі Роза Бекжанова, геогра- фия пәні мұғалімі Гүлжақан Атамбе- кова, ағылшын тілі пәні мұғалімі Урик Күдербаева, дене шынықтыру пәні мұғалімі Зоя Даулетовалардың мек- теп шәкірттерін тәрбиелеуге қосқан үлестері ұмытылмақ емес. Үлкен мірге жол сілтеуші мұғалімдер, ә к і м ш і л і к м ү ш е л е р і м е к т е п тарихының әр жылында сақталған. Бүгінде мектеп басшысы қызметін атқарып отырған Бота беу бекова, Гүлсара Байеділова, лия Еламанова осы мектептің ұстаздары. Олардың есімдерін мақтанышпен айта аламыз.
– 1998 жылы Ахмет Байтұрсынов- т ы ң т у ғ а н ы н а 1 2 5 ж ы л т о л у ме рей тойына орай мектеп маңына 125 шырша отырғызылған. Бүгінде ж а с ы л ш ы р ш а л а р м е н а ғ а ш т а р мәуелей сіп,тарихтың бір бетінен сыр шерткендей болып тұр. Ахмет атаға арналған мұражай да осы жылы ашылып, жыл сайын экспонаттар- мен толықтырылып келеді. «Гүлдер біздер үшін» атты шығармашылық топ жұмыс істеп, оған биология ғылымының кандидаты Тамара Бай- бекова басшылық жасаған.
– 2001 жылы қалалық кітапхана бай қауына қатысып, кітапхана мең ге- рушісі М.Керімбекова І орынды жеңіп алды. Шәкірттер тәрбиелеу мен білім беруде үлкен жауапкершілік жүгін арқалаған мектеп ұжымы айтарлықтай табыстарға қол жеткізген. «Жыл мектебі – 2000» байқауына қатысып, бас жүлдені иеленіп, қала әкімінің 500 мың теңгелік бәйгесін жеңіп алған. «Жасыл ел» бағдарламасы б о й ы н ш а м е к т е п ұ ж ы м ы қ а л а бойынша белсенділік танытқаны үшін сол кездегі мектеп директоры Р.Мұратханова мен 7-сынып оқушысы Дастан Алипов Анталия қаласында ткен семинарға қатысып қайтқан. И з р а и л ь м е м л е к е т і т а р а п ы н а н экологиялық бағытта ғылыми семи- нар ткізіліп, мектеп-гимназияға там- шылы суландырғыш қондырғы сыйға тартылған. Мектеп-гимназия Түркия мемлекетіндегі Спарта қаласындағы Мұстафа Кашык ч атындағы Ана- долы лицейімен бауырлас мектеп бағдарламасын жүзеге асырды. 1997 жылдан бері Түркия мемлекетімен туыстық қарым-қатынас орнатуда мектеп-гимназия з үлесін қосты. Түркия мемлекеті тарапынан екі кабинет жабдықталып, 2001-2007 ж ы л д а р ы т ү р і к т і л і о қ ы т ы л д ы . Ш.Аманқұлова, Ж.Ақбаевалар Түркия мемлекетінде ткен халықаралық бір айлық семинарға қатысып, білімдерін к теріп, сертификат алды. «Бауырлас мектеп» бағдарламасы негізінде директордың оқу ісі ж ніндегі орынбасары Ш.Аманқұлованың ж е т е к ш і л і к ж а с а у ы м е н м е к т е п ұстаздары мен оқушылары Түркия елінің мектептерінде болып қайтты. Сондай-ақ, ол елдің ұстаздары, оқушылары да біздің елде қонақта б о л ы п , м е к т е п м і р і м е н , с а л т - дәстүрімізбен танысты. Қазіргі На- зарбаев мектебінің шәкірті, біздің бұрынғы оқушымыз Амангелді Ал- тынай з шығармашылығы бойын- ша Халықаралық «Дарабоз» әдеби сыйлығының екі дүркін лауреаты атанып, К кшетаудағы «Балдәурен» демалу-сауықтыру орталығына жолда- мамен барып қайтты. Мектеп ұжымы Алматы қаласы мәслихатының депу- таты С.А.Козловтың «Град-Наград» сыйлығын жыл сайын иеленіп келеді. Мектеп түлектері спорт, нер, білім саласында жоғары жетістіктерге жетіп келеді. Атап айтар болсақ, шы- ғыс жекпе-жегінің таэквондодан бірнеше дүркін Қазақстан бірін ші- лігін жеңіп алған түлектеріміз Иса- тай Кабековтың жетекшілігімен Оңтүс тік Корея мемлекетіне барып, шебер ліктерін жетілдіріп қайтты. Оқу шылардан құралған «Домбы- ра Дас тан» оркестрі (жетекшісі Ж ү с і п ә л і М а қ с а т ) , « Ж а у қ а з ы н » әншілер тобы (жетекшісі Кан Лилия) аудандық, қалалық, республикалық байқаулардың жеңімпазы болып, дип- ломдармен марапатталған. жүктеу/скачать 22,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|