4 зертханалық жұмыс Ағаш өсімдіктерінің тербелмелі асимметрия әдісі Тербелмелі асимметрия

жүктеу/скачать 265,44 Kb.

бет	1/2
Дата	21.09.2023
өлшемі	265,44 Kb.
	#109584

1 2

№ 4 зертханалық жұмыс
Ағаш өсімдіктерінің тербелмелі асимметрия әдісі
Тербелмелі асимметрия - экожүйелердің жай-күйі мен динамикасын бағалаудың морфологиялық әдісі. Тербелмелі асимметрияның көрсеткіші-ағзаның даму тұрақтылығының индексі. Жапырақ тақтасының пайда болуымен улы заттардың жиналуы және гомеостаздың бұзылуы жүреді, бұл жапырақтың деформациясына (асимметрия) әкеледі. Техногендік жүктеменің жоғарылауы жағдайында жапырақтардың ауданы да азаяды. Ағаштардың шекті жасы тіршілік ету ортасына байланысты да азаяды (мысалы, ормандағы жөке ағашы үшін жас 300 жасқа жетуі мүмкін, саябақта – 150 жыл, қалада техногендік ластану кезінде – 50-70 жыл).
Жұмыстың мақсаты - ілулі қайыңның тербелмелі асимметриясы бойынша урбоэкожүйенің экологиялық жағдайын бағалау.

Жұмыс барысы
1. Қайың ағаштарынан жапырақтарды жинаңыз (әр алаңда 100 дана):
- бірінші алаң жолдан 30 м дейінгі қашықтықта көлік қозғалысы қарқынды жерлерде таңдалады.
- екінші алаң ботаникалық бақта жолдан шамамен 400-600 м қашықтықта таңдалады.
Жапырақтарды тәждің төменгі жағынан жарық түсетін 4 жағынан, орташа мөлшерде және зақымдалмай таңдау керек. Жапырақтарды пакетке бүктеп, таңдау орны мен уақытын көрсете отырып жапсырыңыз.
2. Әр алаңдағы әр жапырақты бес белгі бойынша өлшеңіз (2, 3-суреттер). Алынған мәліметтер 8-кестеге енгізілсін.

8-кесте-қайың жапырақтарын өлшеу нәтижелері

күні:

Жинаған орны

№ п/п

Жартысының ені

2-ші жүйкесінің ұзындығы

1 және 2 жүйке негіздерінің арасындағы қашықтық

1 және 2-ші жүйке ұштары арасындағы қашықтық

Орталық және 2-ші жүйке арасындағы бұрыш

Бөрік басының формасы

Ескерту: с – сол жағы (L); о – оң жағы (R).

1 - жапырақтың жартысының ені (Жапырақ екіге бүктеледі, содан кейін олар бүгіліп, пайда болған қатпар бойымен өлшенеді);
2-жапырақтың түбінен екінші жүйкенің ұзындығы;
3-бірінші және екінші жүйкенің негіздері арасындағы қашықтық;
4 - бұл жүйке ұштары арасындағы қашықтық;
5-негізгі және негізден екінші жүйке арасындағы бұрыш.

2-сурет-есептеу үшін жапырақтарды өлшеу параметрлері

3-сурет-жапырақ ұшының "иілу" мысалдары:

1-бүгілмеген; 2-солға иілген; 3-оңға иілген; 4-қарлығаш құйрық

3. Формула бойынша барлық жапырақтар үшін әр белгі бойынша асимметрия мөлшерін есептеңіз:

X = / L-R / / / L+R|

Сол және оң жақтағы айырмашылық олардың қосындысына бөлінеді. Деректер 9-кестеге енгізілсін (әр алаң үшін жеке кестелер жасалады).

9-кесте-парақтың асимметриясы туралы мәліметтер. №Алаң

Жапырақ №	Белгі нөмірі					Парақ асимметриясының шамасы
Жапырақ №	1	2	3	4	5
1
2
….
Үлгідегі асимметрия шамасы						Парақ асимметриясының шамасы	Х_ср =

4. 9-кестеге сәйкес әр жапырақ үшін барлық белгілер бойынша асимметрияның орташа салыстырмалы шамасын есептеңіз: әр белгі үшін X шамаларын қосып, белгілер санына бөліңіз (5). Деректер 9-кестенің соңғы бағанына енгізілсін.
5. Алаңдағы барлық жапырақтардың орташа арифметикалық мәнін есептеңіз және CSR интегралды көрсеткішін есептеңіз (үтірден кейін 3-ші белгіге дейін дөңгелектеңіз).
6. Екі алаң бойынша интегралдық көрсеткіштерді салыстыру және 10-кесте бойынша қоршаған орта жай-күйінің балын анықтау.
10-кесте-қоршаған ортаның жай-күйі

Жапырақ күйі ( баллмен)
1	2	3	4	5
0,040-тан аз	0,040–0,044	0,045– 0,049	0,050– 0,054	0,054- тен көп
Таза (қорық) норма	Салыстырмалы түрде таза, қалыпты жағдайға жақын	Орташа ластану	Лас	Өте лас Күйзеліс жағдайында

7. Қорытынды жасау

№ 8 зертханалық жұмыс

Қоршаған ортаның сапасын бағалау үшін жануарлардың тербелмелі асимметриясын қолдану

(В. М. Захаров бойынша)

Әдіс принципі антропогендік факторлардың әсерінен балықтардың морфогенетикалық гомеостаз көрсеткіштерінің даму симметриясының бұзылуына негізделген.

Жұмыстың мақсаты - балықтардағы кейбір белгілердің тербелмелі асимметриясы бойынша табиғи судың сапасын интегралды экспресс-бағалау.
Жабдықтар мен материалдар:
- қарындаш;
- дәптер;
– балық детерминанттары;
- қармақ немесе су торы;
- материал жинауға арналған сөмкелер;
- бинокуляр;
- резеңке қолғап.
Жұмыс барысы
1. Балық аулау зерттелетін су қоймасында қармақ немесе су торының көмегімен жүзеге асырылады. Егер жаңа ауланған балықты пайдалану мүмкін болмаса, жиналған материал мұздатқышқа орналастырылады.
3. Балықтың әр препаратынан 4-суретке сәйкес 5 белгіні алып тастаңыз. Балықтардың даму тұрақтылығын бағалау тербелмелі асимметрия және бес меристикалық белгілердің фенодевианттарының жиілігі (ауытқу нұсқалары) бойынша (яғни, қандай да бір орган элементтерінің саны бойынша) Алтын крестьян тұқы (Carassius carassius) және күміс крестьян тұқы (carassius auratus) бойынша жүргізіледі.
Зертханалық жұмыста ұсынылған әдістің принципі антропогендік факторлардың әсерінен жануарлардың морфогенетикалық гомеостазының даму симметриясының бұзылуына, атап айтқанда су қоймасының кешенді ластануына және теріс әсер ету ұзақтығына негізделген. Бұл әдісті қолданған кезде балықты табиғи мекендейтін жерлерге қайтарған жөн, сондықтан оларды зақымдамауға тырысып, мұқият қарау керек.
4. Өлшеу деректері 14 кестеге енгізілсін:

Күні	Жинау орны					Түрі
Күні
Препарат №	Белгі №
	1		2		3		4		5
	с	о	с	о	с	о	с	о	с	о
1
2
…
Ескерту: l-сол жағы (L); N – оң жағы (R).

3. Формула бойынша барлық белгілер үшін әр белгі бойынша асимметрия шамасын есептеңіз:

X = / L-R / / / L+R|

Сол және оң жақтағы айырмашылық олардың қосындысына бөлінеді. Деректер 15-кестеге енгізілсін.

15-кесте-балықтардағы белгілердің асимметриясы туралы мәліметтер

Препарат №	Белгі нөмірі					Парақ асимметриясының шамасы
Препарат №	1	2	3	4	5
1
2
….
Үлгідегі асимметрия шамасы						Парақ асимметриясының шамасы	Х_ср =

3. 15-кестеге сәйкес әр препарат үшін барлық белгілер бойынша асимметрияның орташа салыстырмалы шамасын есептеңіз: әр белгі үшін X шамаларын қосып, белгілер санына бөліңіз (5). Деректерді кестенің соңғы бағанына енгізіңіз.

4-сурет-балықтардың даму тұрақтылығын бағалау үшін қолданылатын морфогенетикалық көрсеткіштердің диаграммасы: алтын крестьян тұқы және күміс крестьян тұқы (Д. Шымшуиннің суреті бойынша):

1-5-меристикалық белгілер; жақшада шартты "норма" - белгінің әдеттегі мәні немесе мәндер диапазоны (*- алтын крестьян тұқы; * * - күміс крестьян тұқы):
1-кеуде қанаттарындағы сәулелер саны(* – 15 – 16,** – 18 – 19);
2 — вентральды қанаттардағы сәулелер саны (*- 9, * * – 9);
3-Гилл стамендерінің саны(* – 26 – 29, ** – 46 – 49);
4 –жұтқыншақ тістерінің саны (* – 4, ** – 4):
5 – бүйірлік сызықтағы таразылар саны(* – 29 – 31, ** – 28 – 29)
7. Барлық белгілер үшін арифметикалық орташа мәнді есептеңіз және Хср интегралды көрсеткішін есептеңіз (үтірден кейін 3-ші белгіге дейін дөңгелектеңіз).
8. Асимметрия коэффициенттері көрсетілген кестеге сәйкес тіршілік ету ортасының сапасын бағалау.

16-кесте-балықтардың даму тұрақтылығының интегралды көрсеткіші бойынша баллдарда қоршаған орта сапасын бағалау (В. М. Захаров бойынша, 1996)

Класс	Асимметрия коэффициенті, ұпайлар
Класс	1 (таза)	2 (салыстырмалы таза)	3 (ластанған)	4 (лас)	5 (өте лас)
Балықтар	< 0,35	0,35–0,40	0,40–0,45	0,45–0,50	> 0,50

Биоиндикация әдістерімен қатар қоршаған орта факторларының (соның ішінде уытты) ағзаға, органның жеке функциясына немесе органдар жүйесіне әсерін анықтау және бағалау үшін биоинфекциялау әдістерін қолдану қажет.

№ 9 зертханалық жұмыс

Мәдени өсімдіктердің өскіндері бойынша топырақтың пестицидтермен ластануын биотестерлеу.
Бұл биоиндикация әдісі қолданылатын пестицидтің ғана емес, сонымен қатар оның ыдырауының барлық өнімдерінің мәдениетіне жалпы әсерін ескеруге мүмкіндік береді, олардың көпшілігі бастапқы препаратқа қарағанда фитоуытты. Бұл әдісті қолдана отырып, сіз қымбат жабдықтар мен реактивтерсіз жеткілікті дәл нәтижелерге қол жеткізе аласыз. Тестілеу үшін Ауыл шаруашылығы дақылдарын жинағаннан кейін "а" учаскесінің тәжірибелік алаңында топырақ үлгілері іріктеледі.
Жұмыстың мақсаты - алдыңғы вегетацияда үшінші буын пестицидтерін, жасырын сабақты зиянкестерге қарсы инсектицидті және жапырақ сабағы инфекцияларына қарсы фунгицидті қолданғаннан кейін бидай өсімдіктері үшін топырақтың фитотоксикалық белсенділігін анықтау.
Жабдықтар, Материалдар және реактивтер:
- топырақ ілу 10 г;
- 90 мл қайнаған суы бар 250 мл колбалар;
- диаметрі 8 см шұңқыр;
- диаметрі бірдей қағаз сүзгісі;
- 7 × 50 және 3 × 50 см қағаз және полиэтилен жолақтары.
Жұмыс барысы
1. Топырақ сынамаларын алу және дайындау. Топырақ сынамаларын күзде егін жинағаннан кейін тәжірибелік және бақылау учаскелерінің 20 нүктесінде диагональ бойынша 30 см тереңдікке дейін іріктеп алу керек. Содан кейін оны ауа құрғағанша құрғатыңыз, диірменде 0,5 мм-ден аспайтын бөлшектерге дейін ұнтақтаңыз және таңбаланған пакеттерде сақтаңыз.
2. Топырақтың су сорғышын дайындау. 10 г топырақ аспасы 3 рет қайталанғанда 90 мл 3 колбаға орналастырылады
су және 10 минут шайқаңыз. Содан кейін колбалар тығындармен жабылып, бөлме температурасында 1 күнге қалдырылады. Бақылау үлгісі негізгі үлгімен бір уақытта салынады. 24 сағаттан кейін қондыру үстіндегі сұйықтық сүзгісі бар шұңқыр арқылы шыны ыдысқа құйылады.
су және 10 минут шайқаңыз. Содан кейін колбалар тығындармен жабылып, бөлме температурасында 1 күнге қалдырылады. Бақылау үлгісі негізгі үлгімен бір уақытта салынады. 24 сағаттан кейін қондыру үстіндегі сұйықтық сүзгісі бар шұңқыр арқылы шыны ыдысқа құйылады.
3. Қағаз орамдарын дайындау. 7 × 50 см қағаз жолағын сумен сулаңыз. Ылғал жолақты жоғарыдан бірдей мөлшердегі полиэтилен жолағына салыңыз. Қағаз жолағының ортасындағы түзу сызық бойымен сумен жуылған 50 жаздық бидай тұқымын жайыңыз. Тұқым эмбрионы бір бағытқа бағытталуы керек. Тағы бір 3 × 50 см қағаз жолағын сулаңыз және тұқымдарды бекіту үшін саусақтарыңызбен дымқыл қағазды басып, жайылған тұқымдардың қатарын жабыңыз. Осыдан кейін "сэндвичті" үстіңгі жағына қолданылатын тар полиэтилен жолағымен толықтырыңыз. Орамды бір шетінен бастап орап, қол қойып, жіппен байлаңыз. Содан кейін орамды 1 күн бойы топырақ сығындысы бар шыны ыдысқа салыңыз.
4. Пестицидтердің қалдық мөлшерінің фитоуыттылығын анықтау. Келесі сабақта орамдарды ашып, әр тұқымның ең үлкен тамырының ұзындығын өлшеңіз, барлық 50 тұқымның орташа тамыр ұзындығын анықтаңыз. Содан кейін әр нұсқа үшін бақылаумен салыстырғанда тамыр жүйесінің өсу депрессиясының пайызын есептеңіз. Пестицидтердің қалдық мөлшерінің фитотоксикалық белсенділігін тежеу пайызымен формула бойынша есептеңіз:

Af = 100 - (DX / DK) x 100,

Af – фитотоксикалық тежелу белсенділігі қайда, %;

Дх-тәжірибелік нұсқадағы тамырлардың орташа ұзындығы, мм; Дк-бақылаудағы тамырлардың орташа ұзындығы, мм.

5. Пестицидтерді қолданғаннан кейін топырақ биотестациясының нәтижелерін салыстырыңыз.

жүктеу/скачать 265,44 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2