Белгілер теориясы. Ахуалдық теория

Лидерлік феноменін оның қоршаушылары мен ізбасарлары арқылы түсіндіреді.

Жетекшілердің бағыныштыларға қатынасы бойынша:

авторитарлық – лидердің төменгілерге жекебастық бағыттаушылық ықпалы;

демократиялық – жетекшінің топтын не ұйымның бүкіл мүшелерінің мүдделері мен пікірерін ескеруі, бұқараның басқаруға қатысуының болуы.

Биліктің легитимдену амалы бойынша (М. Вебер): дәстүрлік; рационалдық-жариялық. Мұнда лидерлер демократиялық жолмен сайланады; харизматикалық.

Лидерлік "масштабы" бойынша: жалпыұлттық; регионалдық өңірлік лидерлер; әлеуметтік топтар, жіктер лидерлері.

Өмір сүріп тұрған саяси жүйеге қатысы бойынша: Функционалдық, қызметтік; Дисфункциональдық, қызметі бұзылған; конформист (бейімделінуші); неконформист.

Лидердің жинақталған кейіп—бейнесін М. Дж. Херманнбөліп шығарды. Олар: Ту ұстаушы, немесе ұлы адам. Лидердің негізгі қызметтері келесілер болып табылады:

Қоғамды біріктіру, бұқараны ұйымдастыру. Тиімді саяси шешімдерді табу және қабылдау. Әлеуметтік арбитраж и патронаж, бұқараны заңсыздықтан және қиянаттан қорғау. Билік пен бұқараны байланыстыру, саяси және эмоционалдық байланыс каналдарын нығайту. Жаңартуға мұрындық болу, оптимизм мен әлеуметтік күш-қуатты туындату, көпшілікті саяси шешгімдерді жүзеге асыруға жұмылдыру. Билікті,сапяси құрылысты легитимдендіру.

Кейінгі жылдары Қазақстанда лидерлікті дамытуда маңызды өзгерістер байқалып отыр. Оны өткен 2011 жылдың және осы 2012 жылдың оқиғалары көрсетп отыр. Олар әлемдегі және еліміздегі тарихи оқиғалар, саяси өзгерістер мен процестер. Қазіргі саяси лидерліктің қалыптасуы процесіндегі басты ерекшелік: бір жағынан - демократиялық мемлекеттердің лидерлеріне тән сипаттардың жүйелі көрінісі болса, екіншіден- номенклатуралық жүйе лидерлеріне тән сарқыншақ белгілердің мұралануы, қабаттасуы болып отыр. Қазіргі Қазақстанда лидерліктің дамуында екі үдеріс ашық байқалуда: институталыну мен кәсіби-мамандандырылу.

Сөйтіп, бүгінгі саяси лидерлер қоғамдағы билік механизмінің нақтылы жүзеге асырылуы болып отыр. Осыған орай, Қазақстан Республикасының президенттік институты мемлекеттік басқарудың тарихи қажетті формасы ретінде қарастырылады. Қазіргі Қазақстанның саяси көшбасшылары.

Сонымен, қоғамды тімді саяси басқарудың маңызды шарты элитаның сапасы, көшбасшыларын таңдау жүйесін жетілдіру және көпшіліктің саяси белсенділігін арттыру болып табылады.

2. Саяси элита және оның мәні. Саяси элита ұғымы. Элитарлық әдіс-амалдың қалыптасуы және дамуы. Саяси элиталар өмір сүруінің факторлары. Саяси элитаның саяси процестегі орны мен ролі. Саяси элитаның құрылымы. Саяси элиталардың негізгі функциялары: стратегиялық, ұйымдық, интегративтік және т.б. Саяси элитаның жіктелуі. Қазіргі элита теориялары. Саяси элитаны қалыптастыру тәсілдері. Бюрократизм саяси феномен ретінде. Меммлекеттік бюрократия саяси элитаның құрамды бөлігі ретінде. Элитаның классикалық теориялары.

"Саяси элита" дегеніміз не? "Элита" француз тілінен аударғанда ең жақсы, таңдалған, таңдамалы дегенді білдіреді. Ежелгі Грекия философтары қоғамды басқаруды ең жақсы, сол үшін арнайы тағайындалған адамдар атқаруы тиіс деп санаған. Платон мен Аристотель демократияны басқарудың ең төмен түрі деп есептеп, мемлекетті басқаруға халықты жіберуге қарсы болған. Саяси элита – бұл өздерінің қолына саяси биліктің едеуір көлемін шоғырландырған, қоғамның бірігуін, субординациясын қамтамасызх етуші және саяси ұстанымдарында қоғамның әр түрлі топтарының мүдделерін бейнелейтін және сяаси пиғылдардың жүзеге асу механизмдерін жасап шығаратын салыстырмалы шағын әлеуметтік топ.

Қазіргі элита концепцияларының негіздері итальянсоциологтары Гаэтано Моска (1858-1941 гг.) мен Вильфремо Парето (1848-1923 гг.) және неміс политологы Роберт Михельстің (1876-1936 гг.) еңбектерінде қаланған. "Саяси ғылым негіздері" (1896 г.) деген еңбегінде Моска кез келген қоғамда: басқарушылар табы және басқарылатындар табы болатыянын дәлелдейді. Біріншісі, әрқашанда азырақ, бүкіл саяси қызметтерді жүзеге асырады, билікті толық иеленеді және оған тән артықшылықтармен пайдаланады, ал екіншісі саны көбірек, біріншімен басқарылады және реттеледі, саяси организмнің тіршілігін қамтамасыз ету үшін материалдық құралдарды жеткізіп отырады. Моска Г. Азшылықтың үстемдігі болмай қоймайды, өйткені ол ұйымдасқан азшылықтың ұйымдаспаған көпшілікке үстемдігі дп санаған считал.

Парето элитаның бір типін екіншімен ауыстыруға, ал Моска – элитаға бұқараның "ең көрнекті" өкілдерінің біртіндеп енуіне басым маңыз берді.

Моска үшін элита – сяаси тап. Паретоның понимание элитаны түсіндіруі кеңірек, ол антропологиялық. Р. Михельстің концепциясының мәні: "демократия, өзін сақтап және белгілі тұрлаулылыққа жетуі үшін ұйым құруға мәжбүр болады деген қағидатта тұр. Ал бұл халық бұқарасы үлкен ұйым үстінентура бақылау мүмкін болмайтындығынан өз тағдырын сеніп тапсыратын элитаны - белсенді азшылықты бөліп шығарумен байланысты

Саяси элитаның сипатты белгілері төмендегідей: Бұл- үлкенемес, жеткілікті дербес әлеуметтік топ; биік әлеуметтік мәртебе; мемлекеттік және ақппараттық биліктің басымырақ көлемі; билікті жүзеге асыруға тікелей қатысу; ұйымдастырушылық қабілет және талант.

Г. Моска, В. Парето, Р. Михельс концепциялары негізінде қазірг бағыттар шықты: элитның макиавеллилік мектебі, элитаның құндылықтық концепциялары, демократиялық элитрлық концепциясы, көптілік концепциясы, элита плюрализмі, концепция элиты как авангардной партии рабочего класса.

Топтық беріктік Элитаның легитимдігі, оның саяси басқаруға құзыретін бұқараның көбірек не азырақ көлемде кеңінен мойындауы.

Элитаның, оның биліктік қатынастарының құрылымдық тұрлаулығы.

Элитаның қалыптасуы мен ауысуы билік үшін күресте жүзеге асады. Элитаның үстем жағдайы бүкіл қоғамның мүддесіне жауап береді.. Элита - мотор, бұқара – тарихтың дөңгелегі, элиталардың шешімдерін өмірде жүзеге асырушылар.

Элитарлық мүмкіндіктер теңдігінен заңды түрде туындайды. Демократия шамалас бірдей старттық жағдайларды қамтаамасыз етуі тиіс. Демократиялық элитизм концепциясының төмендегідей жалпы белгіері бар:

Элитаны тұтас артықшылықты топ ретінде жоққа шығару. Көптеген элиталар өмір сүреді. Элиталарды бұқараның ықпалы астында тежеу мүмкін. Элиталар бәсекесінің өмір сүруі біртұтас үстем элитарлық топтың құрылуына жол бере бермейді.

Сонымен, элита деп түсініледі. Өзінің іс-әрекеті саласында жоғары көрсеткішдерді (нәтижелік) иеленетін тұлға (В. Парето). Харизматикалық тұлға (М. Вебер).

Өзінің мәртебесіне қарамастан бұқарадан интеллектуалдық және моралдық моралдық артықшылықтарды иеленетін тұлға. Саяси жағыныан билікке бағдар ұстаушы ең белсенді адамдар; қоғамның ұйымдасқан азшылығы (Г. Моска).

Өзінің биологиялық және генетикалық шығу тегі арқасында қоғамда жоғары орындарды иеленетін адамдар. Қоғамда жоғары орны бар және соның арқасында әлеуметтк прогреске ықпал ететін тұлғалар (Дюпре).

Қоғамда ең үлкен мансап, мәртебе алған адамдар (Г. Лассуэл).

Материалдық және материалдық емес құндылықтарды ценности в максималдық өлшемде алған адамдар.

Саяси элита – қоғам дамуының қазіргі (және, мүмкін, ертеңгі) кезеңінің нақтылығы және ол келесі негізгі факторлармен шартьтыланған:

Адамдардың психологиялық және әлеуметтік теңсіздігі, олардың саясатқа қатысуға қабілетінің, мүмкіндігінің және құштарығының бірдей болмауы.

Еңбек бөлінісі заңы басқарушылық еңбекпен кәсіби айналысуды талап етеді.

Басқарушылық еңбектің жоғары маңыздылығы және оған сай ынталандыру.

Басқарушылық қызметті пайдаланудың сан алуан түрде әлеуметтік артықшылықтарды алу үшін кең мүмкіндіктері.

Саяси басшыларды барлығынқамтитын бақылаудың практикалық мүмкін еместігі.

Тұрғындардың қалың көпшілігінің саяси.