материктерінің табиғат зоналары)

Орманды 
дала және 
дала 
қоңыржай
Өте құнарлы 
қара топырақ 
Еуропалық 
бөлікте: жалпақ 
жапырақты емен, 
жөке үйеңкі; 
азиялық бөлікте: 
ұсақ жапырақты 
қайың, көктерек; 
астық тұқымдас 
өсімдіктер – селеу, 
боз, бидайық
Қасқыр, қарсақ, 
түлкі; 
Кемірушулерден 
саршұнақ, дала 
күзені, дала 
тышқандары. 
Шөлейт 
және шөл 
қоңыржай
Күңгірт қара 
қоңыр 
топырақ, тұзы 
бетіне шығып 
жататын 
сортаңдар 
кездеседі. Сұр 
қоңыр 
топырақ 
Жусан, селеу, бетеге, 
бұйырғын.
Құрғақшылыққа 
төзімді өсімдіктер 
ксерофиттер 
таралған, мысалы; 
сексеуіл. Көктемде 
ерте гүлдеп 
тұқымын шашып 
үлгеретін өсімдік- 
тер – эфемерлер; 
Шұрат-оазистер – 
жер асты суы жақын 
жерлерде, өзен 
аңғарларында 
қалыптасады 
Жабайы түйе, құлан, 
ақбөкен, қара-
құйрық, 
кемірушілер, 
кесірткелер, 
жыландар, түлкі, 
қарсақ
Қатты 
жапырақты 
мәңгі жасыл 
ормандар 
мен бұталар 
Субтропик 
Құнарлы 
қоңыр 
топырақ 
Тас емен, зәйтүн 
ағашы, лавр шиесі, 
кипарис, майшетен, 
жүзім, цитрус, 
бүлдірген ағашы, 
мирта, пиния 
қарағайы, грек 
жаңғағы 
Субтропик-
тік дала, 
шөлейт және 
шөл 
Субтропик 
Минералды 
заттарға бай 
сұр топырақ 
Цитрус, анар, жүзім, 
жержаңғақ 
Қарақұйрық, варан, 
бөкендер, қасқыр 
Субтропик-
тік 
ауыспалы- 
ылғалды 
муссондық 
ормандар 
Субтропик 
Құнарлы 
қоңыр-қызыл 
топырақ 
Магнолия, камелия, 
камфора, лавр, 
бамбук; жалпақ 
жапырақтылардан 
емен, шамшат, 
шемірсін. 
Оңтүстіктің 
айрықша қарағайы, 
кипарис. 
Жолбарыс, қабылан, 
Гималай аюы, 
бамбуг аюы – панда, 
маймылдардан -
макакка, гиббон.
Тропиктік 
шөлдер – 
Арабия 
түбегі, Тар 
шөлін алып 
жатыр. 
Тропиктік 
Қараған, шеңгел, 
құрма пальмасы 
Желаяқ бөкендер, 
жабайы есек – онагр, 
жабайы түйе – нар 
(дромедар), қасқыр, 
шиебөрілер.

Ауыспалы 
ылғалды 
ормандар 
мен 
саванналар 
субэкватор-
лық 
Қызыл, 
қоңыр-қызыл 
топырақ 
Пальмира пальмасы, 
сандал ағашы, тик, 
майлы ағаштар 
Маймыл – ірі 
орангутан; қабылан, 
жолбарыс, құстар – 
тауыс
Субэкватор-
лық 
ауыспалы 
ылғалды 
(муссонды)
ормандар 
субэкватор 
Қызыл, 
қоңыр-қызыл 
топырақ 
Жабайы пілдер, 
маймыл 
Ылғалды 
экваторлық 
ормандар
Экватор 
Қызыл сары 
фералитті 
Лианалар, ротанг 
пальмасы ұзындығы 
200-300 м, орхидея, 
бамбук, пальма 
Мүйізтұмсықтар, 
жабайы бұқалар, 
макаккалар, ірі 
орангутангтар, тауыс 
(тауыс – қауырсыны 
әдемі құс). 
Жыртқыштар 
жолбарыс, қабылан. 
Биіктік 
белдеулер 
Тибет, памир 
тауларында қодас, 
ұлар құсы. 
Қодас, қар барысы, 
ұлар, аю, арқар 
 
Солтүстік Америка материгінің табиғат зонасы 
Табиғат 
зонасы 
Географиялық 
орны 
Топырағы 
Өсімдіктері 
Жануарлары 
Арктикалық 
шөл зонасы 
Материктің 
солтүстігі 
Гренландия аралы 
мен 
Канаданың 
Арктикалық 
архипелагын алып 
жатыр. 
Арктикалық 
шөл топырақ 
Мүк, қына 
Қойөгіз – 
мұз басу 
дәуірінен 
сақталып 
қалған; 
дүниежүзілік 
Қызыл кітапқа 
енген. 
Тундра
Материктің 
солтүстік жағалық 
бөлігі мен Гудзон 
шығанағының 
оңтүстігі, Лабрадор 
түбегін алады. 
Мүк, қына 
Карибу 
- 
солтүстік 
бұғыларының 
айрықша түрі 
Тайга 
Кордильераның 
шығыс беткейінен 
басталып, Атлант 
мұхитына 
дейін 
созылып жатыр. 
Күлгін 
Қылқанжапырақты 
ормандар 40
0
с.е. 
оңтүстікке қарай 
субтропиктік 
ормандарға ұласады. 
алып секвойя өседі. 
(4000 жыл өмір 
сүреді)
Барибал, 
гризли аюы, 
канада 
сілеусіні, 
америка қара 
күзені, бұлан, 
вапити бұғысы, 
орман бизоны. 
Аралас және 
жалпақ 
жапырақты,
ауыспалы 
Материктің шығыс 
бөлігін бойлай, оң-
түстікте Мексика 
Флорида 
түбегінде - 
Эверглейдс 
батпағы 
Қарағайдың 
субтропиктік түрлері 
мәңгі жасыл және 

ылғалды 
ормандар 
шығанағының 
жағалауына дейін. 
орналасқан. 
Оны қорғау 
мақсатында 
Редвурд 
саябағы 
құрылған.
жапырағын түсіретін 
ағаштар өседі.
Орманды 
дала, 
дала 
зонасы
(дала-
прерий 
француз 
тілінде 
«шалғын» 
деген 
мағына 
береді) 
Шығыстағы 
ормандардан 
Кордильераға 
жүрген 
сайын 
меридиан 
бағытында 
орналасқан. 
Қара 
және 
күрең 
(каштан) 
топырақ.
Биіктігі 1,5 м жететін 
бозшалғын, бидайық, 
бизон шөбі астық 
тұқымдастар 
өте 
қалың өседі.
Дала қасқыры – 
койот; 
түлкі 
бизон. 
Шөлейт 
және 
шөл 
зонасы 
Кордильер 
ішкі 
аудандары, 
Мексика 
таулы 
қыраты 
Субтропиктік шөлде 
ағаш тәрізді кактус, 
алоэ, 
сүттіген, 
опунция, 
юкка 
(суккулентті 
– 
латын 
тілінен 
«шырынды» 
өсімдіктер) Мексика 
таулы 
қыраты 
кактустың 
(суккуленттердің) 
екінші отаны 
Саванна 
және 
ылғалды 
мәңгі жасыл 
ормандар
Орталық Америка 
мен Кариб теңізі 
аралдарында 
Қызыл 
топырақ 
Орманда 
негізінен 
пальма, 
орхидея, 
ағаш 
тәрізді 
папоротник. 
Кең 
танаулы 
маймылдар, 
ягуар, 
қан 
сорғыш 
жарқанат, 
скунс, қалталы 
егеуқұйрық-
опоссумдар. 
Дүниежүзінде тұңғыш құрылған ұлттық саябақ – 1872 жылы Йеллоустон.
Оңтүстік жартышар материктерінің (Оңтүстік Америка, Африка, 
Аустралия, Антарктида материктерінің табиғат зоналары)
Оңтүстік жартышар материктері (Антарктидадан) басқасы экватор мен тропиктер 
аралығындағы орнына байланысты климаттық жағдайы мен табиғат зоналарының ұқсас 
болуымен ерекшеленеді. Африка жерінің 96%, Оңтүстік Американың 81%, Аустралияның 
75% экватор мен тропик аралығын алып жатыр.
 
Оңтүстік Америка материгінің табиғат зонасы 
Табиғат 
зонасы 
География 
орны 
Топырағы Өсімдіктері 
Жануарлары
Ылғалды 
экваторлық 
орман 
Амазонка 
ойпаты 
Қызыл-
сары 
ферралитті
Ағаш тәрізді папортник 
гевея (каучук 
алынады), бальс ағаш, 
тапир, опоссум, пекари 
шошқасы, ең ірі су 
шошқасы-капибара; 

немесе 
гилея 
«сельвас» 
хина ағашы (дәрілік 
шикізат алынады), 
сейба, қауын ағашы.
Трансамазония тас 
жолы батыстан 
шығысқа 8,5 мың км-ге 
созылып жатыр. 
жыртқыштар – ягуар, 
пума; Құстардан тоты- 
құс, ең кішкентай құс-
колибри, ең ұзын (12 м) 
жылан – анаконда. 
Ауыспалы 
ылғалды 
ормандар. 
Бразилия-
ның шығыс 
жағалауы 
Қылқан 
жапырақты 
араукария 
ағашы 
және 
парагвай 
шайы. 
Саванналар 
мен сирек 
ормандар. 
Ориноко 
саваннасы - 
льянос,
Бразилия 
саваннасы- 
кампос 
Ферралитті 
қызыл 
топырақ, 
қызыл 
қоңыр 
топырақ. 
Льяноста 
пальма, 
акация ағашы. 
Кампоста 
кактус, 
мимоза, 
сүттіген 
бұталары өседі, діңіне 
су жинайтын бөтелке 
ағашы. 
Бразилия 
кактустың 
отаны. 
Бұтағы 
өте 
қатты 
кебрачо (балта сынар) 
ағашы өседі. 
Пекари, 
ергежейлі 
бұғы, тапир, жалды 
қасқыр, 
сауыттылар, 
құмырсқа жегіш, нанду 
түйе құсы. 
Субтропик
тік дала-
пампа 
«жазық 
дала» д.а. 
Ла-Плата 
ойпаты 
Құнарлы 
қызғылт-
қара 
топырақ. 
Пампа шөбі қоңыр бас. Пампа бұғысы, пампа 
мысығы, пампа түлкісі, 
оцелот, кеміргіш; өзен 
жағаларында – теңіз 
шошқасы, саз құндыз 
кездеседі. 
Шөлейтті-
патагония 
деп атайды 
Патагония 
үстірті. 
Сұр және 
қоңыр 
топырақ. 
Аласа кактусты 
тікенекті бұта. 
Сауыттылар, 
кемірушілер, пампа 
бұғысы, пампа мысығы, 
магеллан түлкісі, 
гуанако ламасы, пума. 
Биіктік 
белдеу-Анд 
Жастық тәрізді бұта, 
селеу, бетеге, ерекше 
әсем өсімдік – Раймонд 
пуйясы өседі. 
Оңтүстік Америка 
картоп, тәтті картоп-
батат, мақта, жүгері, 
үрмебұршақ, бұрыш, 
асқабақ, күнбағыс, 
қызанақ, темекі, 
какаоның отаны. 
Түйе тұқымдасына 
жататын жабайы лама – 

жүктеу/скачать 1,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: