№6 ДӘріс қазақстанның климаттық жағдайы. Негізгі климаттүзуші факторлар. Климаттық жағдайлар

Климат түзуші 3 негізгі фактор

Күн радиациясы

Жер бедері (жер асты беті)

Радиациялық фактор.

• 
  Радиациялық фактор.
  
• 
  Жер бетінің радиациялық балансының кіріс бөлігінің маңызды элементі-күн радиациясы (түзу + шашыраңқы). Республика аумағында жалпы радиацияның шамаларын бөлуде күн сәулесінің ұзақтығын анықтайтын ендік зоналылық табиғи түрде көрінеді, ол солтүстігінде 2000 сағаттан оңтүстігінде 3000 сағатқа дейін артады. Атап айтқанда, Түркістанда күн сәулесі сағаттарының саны 3072-ді құрайды. Осыған сәйкес жылдық жиынтық радиацияның мәні сол бағытта орманды дала аймағындағы 4200-5000 мДж/м2-ден Қызылқұм шөліндегі 6700-7200 мДж/м2-ге дейін артады. Таулы аудандарда жоталардың беткейлеріндегі жалпы радиацияның өзгеруі бұлттылық жағдайларына байланысты. Сонымен, жел беткейлерінде максималды бұлт түзілу деңгейіне сәйкес келетін биіктікте жалпы радиация ағынының едәуір төмендеуі байқалады (жергілікті климаттық жағдайларға байланысты 1,5-тен 2,5 км-ге дейін), радиацияның жоғары ағымы айтарлықтай артады (гляциалды таулы жерлерде 9000 мДж/м дейін). Елдің көп бөлігіндегі Жалпы радиацияның жылдық барысы маусым максимумымен сипатталады, оңтүстігінде оның мәні 750-800 мДж/м2 жетеді. Жалпы радиацияның ең аз мөлшері желтоқсанға келеді.
  

100%

Күн радиациясының энергиясының белгілі бір бөлігі жер бетіне жетіп, осы бетті және ауаның беткі қабатын жылытуға кетеді. Бұл сіңірілген сәуле. Радиацияның басқа бөлігі Сәулеленген бетінен көрінеді. Жұтылған және шағылысқан радиация шамаларының арақатынасы альбедо шамасымен бағаланады. Альбедо жер бетінің табиғатына байланысты, сондықтан оның мәні жыл бойы кең ауқымда өзгереді. Қыста альбедоның ең жоғары көрсеткіштері елдің солтүстік жартысына және таулы аймақтарға тән, мұнда тұрақты қар жамылғысының болуына байланысты олар 70-80 % (желтоқсан-ақпан) жетеді. Қыста тұрақсыз қар жамылғысы бар шөлейт аймақта альбедо 50-70% дейін төмендейді, ал альбедоның жоғары мәні 1-2 айға дейін қысқарады. Жазда альбедоның ең аз мөлшері елдің қиыр солтүстігінде байқалады, онда олар 16-18% - ға дейін, оңтүстік аудандарда-25% - ға дейін төмендейді. Альбедо жазда шөлді аймақта, әсіресе өсімдіктері жоқ ашық құмды және сазды беттердің кең таралуы бар жерлерде ең жоғары мәндерге жетеді-30-35% дейін.

• 
  Күн радиациясының энергиясының белгілі бір бөлігі жер бетіне жетіп, осы бетті және ауаның беткі қабатын жылытуға кетеді. Бұл сіңірілген сәуле. Радиацияның басқа бөлігі Сәулеленген бетінен көрінеді. Жұтылған және шағылысқан радиация шамаларының арақатынасы альбедо шамасымен бағаланады. Альбедо жер бетінің табиғатына байланысты, сондықтан оның мәні жыл бойы кең ауқымда өзгереді. Қыста альбедоның ең жоғары көрсеткіштері елдің солтүстік жартысына және таулы аймақтарға тән, мұнда тұрақты қар жамылғысының болуына байланысты олар 70-80 % (желтоқсан-ақпан) жетеді. Қыста тұрақсыз қар жамылғысы бар шөлейт аймақта альбедо 50-70% дейін төмендейді, ал альбедоның жоғары мәні 1-2 айға дейін қысқарады. Жазда альбедоның ең аз мөлшері елдің қиыр солтүстігінде байқалады, онда олар 16-18% - ға дейін, оңтүстік аудандарда-25% - ға дейін төмендейді. Альбедо жазда шөлді аймақта, әсіресе өсімдіктері жоқ ашық құмды және сазды беттердің кең таралуы бар жерлерде ең жоғары мәндерге жетеді-30-35% дейін.