60х84 1-8 Сарыбаев indd
тарс етті, борс етті, гүр етті, шомп етті, жы-
|
| тарс етті, борс етті, гүр етті, шомп етті, жы-
мың-жымың етті, талтаң-талтаң етті дегендегі тарс, борс, гүр, шомп, жымың- жымың, талтаң-талтаң сияқты көру, есту қабілетінен пайда болған мыңға жуық сөз бар», – дейді [5, 335-б.]. Бұл сөздердің ерекше қасиеттеріне 1. ойды дәл жеткізу; 2. әсемдік, ықшамдылық, көріктік сипат беруін; 3. көркем әдебиетте көп кездесуін жатқызады. Яғни аталмыш сөздер әдеби тілдің әдеби стиліндегі жиі қолданылатын сөздерді құрайды. Еліктеуіш сөздердің юмор, мысқыл, әжуа, күлкі тудыратындықтан, ғылыми стильде, ресми і-қағаздар стилінде кездеспейтіні мәлім. Еліктеуіш сөздерді грамма- тикалық категориялары мен ерекшеліктері болмағандықтан, ғалым оларды семан- тикасына қарай: дыбыстық; бейнелеуіш деп екіге бөледі. Дыбыстық бейнелуіштерді: а) табиғат құбылыстарының дыбыстарына (желдің уілі, жапырақтың, қамыстың сыбдыры, найзағайдың жарқылдауы, күннің күркіреуі, өзеннің сылдырап ағуы, т.б. ), заттардың қозғалысынан пайда болған; ә) адамның сөйлеу аппаратынан шыққан дыбыстары (түшкіру, пысылдау, күлу, қырылдау, т.б. ); б) түрлі хайуан, аң-құстардың дыбыстарына еліктеуден пайда болған дыбыстар деп бөлініс жасайды. Осы бөлініс кейінгі зерттеулерге негіз болғаны рас және тіл білімі тарихындағы еліктеу теориясына қатысты қазақ тіл біліміндегі алғашқы ізде- ніс ретінде бағалауға болатын зерттеуге де жатқызу орынды. Ал бейнелуіш сөздер адамдардың, хайуанаттардың сыртқы көрінісін бейнелеп көрсететін, не олардың қимыл-әрекетін бейнелеп көрсететін еліктеуден пайда бол- ған сөздер екенін айта отырып, мағынасына қарай: а) қимыл процесінің бейне-си- патын білдіретін (алшаң, бүгжең, бортаң т.б. ); ә) қимылмен байланысты емес, адамның, заттың сыртқы көрінісіне байланысты дода-дода, ез-ез, дал-дал деп топ- тап, бөледі. Еліктеуіш сөздердің тағы бір қасиеті ретінде сын есімнен болған бейнелеуіштер- дің екінші компоненттің дыбыстық өзгеріске түсетінін (қараң-құраң), осы топқа етістіктерден жасалған еліктеуіштердің де жататынын, олардың етістіктің бұйрық райына жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|