Ғылымдардың классификациясы: Аристотель, Аль-Фараби, Ф. Гегель,О. Конт тұжырымдамалары

Ғылымдардың жіктелуі-әлеуметтік қажеттілікті жүзеге асыру негізінде ғылымдардың өзара байланысы мен жүйелі тұтастығын табу. Ғылымның кез келген жіктеуінде өзін-өзі анықтау түсінігі олардың мәні болып табылады. Қазіргі заманда ғылымдарды үш үлкен топқа жіктейді: табиғи, техникалық және қоғамдық. Ғылымдардың дамуы мен салаларының көбеюі жылдам қарқынмен жүргендіктен, ғылымды жіктеу мәселесі антикалық дәуірден бастап-ақ пайда болды және ғылыми білімнің бірінші классификаторы Аристотель болды.

Ең алғаш ғылымдарды жіктеуді Аристотель бастап, философиямен сәйкес келетін барлық білімді үш топқа бөлген: теориялық (философия, физика, математика), практикалық (этика, саясат) және шығармашылық (поэзия). Аристотельдің теориялық білімін үш топқа бөлді: Бірінші философия - болмыстың шектелген негіздері туралы ілім; математика;табиғаттағы денелердің жағдайын зерттейтін физика. Аристотель логика ғылымының негізін салушы болғаны белгілі, бірақ ол оны ғылымның аталған саласына енгізбеді, ал «Органон» ретінде жеке пәнге, басқа ғылымдарды танымның жалпы әдісі ретінде кірді.

Аль-Фараби өзінің «Ғылымдар классификациясы» атты трактатын жарыққа шығарған. Ол осы еңбегінде заманындағы белгілі ғылымдарға шолу жасады. Бұл логика, математика, физика, математика ғылымдарын, лингвистика мен тіл туралы ғылымды, азаматтық ғылым, юриспруденция және дін ілімдерін қамтыды. Ол ғылымды жіктеуде 4 бөлімге бөлді. Әл-Фарабидың ғылым классификациясының бірінші бөлімі "тіл туралы ғылым"болды. Фарабидың түсінігі бойынша тіл сөздерін басқаратын заңдардың әмбебап сипатын мойындаудан тұратын теориялықтың маңызды деңгейімен ерекшеленеді. Философиялық тұрғыдан логика мәселелерін түсіндіретін жіктеудің екінші бөлімінің рөлі де өте маңызды. Фараби үшін логика -грамматикалыққа жақын "өнер" , себебі логиканың интеллект пен интеллекцияның ақылды объектілеріне қатынасы грамматиканың тіл мен сөздерге қатынасы сияқты". Логика, осы тұрғыдан, — аристотельдік "Органонның" заңдары мен формалары негіз болған дұрыс ойлау туралы ғылым болып табылады. Әл-Фараби классификациясының үшінші бөлімі-математика. Оның алғашқы бөлігі қолданбалы арифметика, яғни күнделікті өмірде қолданатын және екінші бөлігі теориялық арифметиканы құрайды, яғни ол сандарды тек абсолюттік қатынаста ғана зерттейді. Осыған ұқсас бөлу барлық ғылымның құрамдас бөлігі болып табылатын геометрияда да орын алады. Геометрияға оптика жатады, ал одан кейін "жұлдыздар туралы ғылым" да кіреді. Әл-Фараби бұл бөлуде 3 аспектті ерекшелейді : 1) астрологиялық аспект, ол "жұлдызды үкімдер туралы ғылым"деп аталады; 2) астрономиялық аспект, ол "жұлдыздар туралы математикалық ғылым"деп аталады. Сол "жұлдыздар туралы ғылымның" үшінші аспектісін біз қазіргі күні физикалық география деп атаймыз (Жердің мекендейтін және тіршілік етпейтін бөліктері туралы ілімді қосқанда). Музыка туралы ғылым және ауырлықтар туралы ғылым әл-Фарабидың ғылым жіктемесінің келесі бөлімшелерін құрайды. Әл-Фараби классификациясының төртінші бөлімі екі ғылымды қамтиды. Олардың біріншісі - "табиғи ғылым" немесе физика. Ол табиғи және жасанды денелерді қарастырады. Сол бөлімнің басқа ғылымы — метафизика. Оны түсіндіре отырып,Фараби өзінің талдауымен бұл шешуші философиялық проблеманы түсіндіреді.

Гегельдің ғылыми білімінің жіктелуі. Өзінің диалектикалық әдісіне сәйкес идеалистік негізде Гегель ғылымның жіктелуін әзірлейді. Оның жіктелуі абсолютті идеяның дамуына, Гегель жүйесінің басталуына сәйкес келеді. Гегельде абсолютті идеяның, әлемдік рухтың қалыптасуы Триада принципі бойынша жүреді. Әлемдік рух инкарнациясының бірінші кезеңі үш бөлімнен тұратын логика болып табылады: болмыс туралы, мәні мен түсінігі туралы ілім. Содан кейін триаданы қамтитын табиғат философиясы да бар: механикалық құбылыстар туралы, химиялық құбылыстар мен органикалық құбылыстар туралы ілім. Рух философиясы — Гегель жүйесінің үшінші бөлімі, сондай — ақ Триада принципі бойынша құрылған: субъективті рух (антропология, феноменология, психология), объективті рух - адамның әлеуметтік — тарихи өмірі және абсолюттік рух - өнер, дін, философия. Гегель әрбір ғылымның пайда болуы ұзақ эволюциялық процестің нәтижесі болып табылғанын көрсетті, оның шыңы — философияның ғылым ретінде пайда болуы.

О. Конттың ғылымдардың жіктелуі. Әлеуметтанудың негізін қалаған француз философы Огюст Конт әлеуметтануды ғылымның шыны деп санаған. Ол өзінің жіктелуінде ең негізгі етіп математиканы қойды, ал қалған ғылымдарды күрделену реті бойынша қойды, яғни астрономия, физика, химия, биология, әлеуметтануды орналастырды. Бұл схемаға теология, метафизика және мораль кірмейді, себебі мораль социология іліміне кіреді, ал теология мен метафизика позитивті емес. Конт психологияны ішінара биологияға, ішінара социологияға қосты. Математика схемаға салынбады, бірақ Конттың негізгі жұмысы "Позитивті философия курсының" бірінші томы - математикаға арналған, себебі Конт жазғандай "Картезия мен Ньютон арқылы математика табиғи философияның нағыз іргетасы болды". Конттың ғылымды жіктеуде ғылымнан басқа логикалық, тарихи және педагогикалық әдістер де бар. Контта өте күрделі ғылымдар азырақ күрделі ғылымдарға негізделген, бірақ әрқайсысының дербес заңдары бар. Конттың классиикациясында философия аталмаған, бірақ оның міндеті көрсетілген, яңни оның міндеті әрбір ғылымның мәнін нақты анықтау, олардың байланыстары мен қатынастарын ашу болып табылады. Философияға, осылайша, әдіснамалық функция беріледі.