Тема: Народные вышивки: композиция, узор, орнамент, раппорт «Изонить».
Продолжительность: 45 минут.
Технологии:
личностно-ориентированные,
здоровьесберегающие,
информационно-коммуникационные.
На уроке были использованы ИКТ: компьютер, обучающий диск «Изонить»,
интерактивная доска, презентация «Прикладное искусство», «Виды орнаментов»,
дефиле «Орнамент в ДПИ».
Аннотация: урок объяснения обобщения и формирования практических
умений и навыков в разделе «ДПИ» по предмету с использованием ИКТ.
Представленный урок содержит сведения по теме «Вышивка». На уроке
учащиеся повторяют знания по видам ДПИ, видам казахского орнамента, узоров. В
ходе практической работы выполняют работу над панно, эстетически его
оформляют, готовят к защите мини проектов. Материал урока позволяет
использовать имеющиеся знания по темам «ДПИ», навыки работы по инструкции,
проявить элементы творчества при оформлении работ, разнообразив варианты.
№№7-12(85-90), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ISSN 2307-017X
– M n čn h ss dov n j – World of scientific research
___________________________________________________________________
52
На всех этапах урока была использована презентация. Применение
информационных технологий на уроке активно вовлекает обучающихся в учебный
процесс, способствуя наиболее широкому раскрытию их способностей, активизации
умственной деятельности, значительно расширяют возможности предъявления
учебной информации. Использование интерактивной доски на уроке позволяет
наглядно и быстро выбрать нужные варианты эскизов работ.
Одновременно на уроке « Народные вышивки: композиция, узор, орнамент,
раппорт. Изонить» решаются задачи воспитания личностных качеств:
толерантность, трудолюбие, аккуратность, терпение, усидчивость; элементов трудовой
культуры: организация труда, строгое соблюдение правил безопасной работы и
гигиены труда; воспитание желания и стремления к творчеству.
Интегрированный урок: Народные вышивки: композиция, узор, орнамент,
раппорт «Изонить».
Предмет: Технология и изобразительное искусство.
Кубыкина Елена Анатольевна – преподаватель изобразительного искусства;
Якушенко Татьяна Викторовна – преподаватель технологии.
Тема урока: Народные вышивки: композиция, узор, орнамент, раппорт
«Изонить».
Цель урока: Развивать творческую увлеченность декоративно-прикладной
деятельностью, индивидуальных способностей. Расширять и углублять знания и
умения, полученные на уроках технологии и изобразительного искусства.
Воспитывать усидчивость, терпение, внимательность, старательность, приучать к
коллективной ответственности за выполненную работу.
Задачи урока:
Образовательные: выявить качество и уровень овладения знаниями и
умениями, по теме изонить.
Воспитательные: воспитывать общую культуру, эстетическое восприятие
окружающей среды.
Развивающие: развивать пространственное мышление.
Оборудование: Интерактивная доска, инструменты и принадлежности для
выполнения вышивки в техники изонить.
План урока:
1. Организационный момент.
2. Повторение.
3. Беседа с демонстрацией.
4. Практическая работа.
5. Закрепление.
6. Анализ и оценка урока.
Ход работы:
1. Организационный момент: Т.В. Приветствие, сообщение темы и цели урока,
проверка посещаемости, готовности к уроку.
2. Повторение.
Слайд-фильм (орнамент):
Е.А.: Прикладное искусство – одно из основных разделов казахской
этнокультуры. Изделия прикладного искусства являются носителями информации о
древней культуре народа. Их образцы хранятся в музейных фондах в качестве
экспонатов археологических раскопок.
Все изделия прикладного искусства, найденные в ходе археологических
раскопок на территории нашей страны, украшены орнаментом.
№№7-12(85-90), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ISSN 2307-017X
– M n čn h ss dov n j – World of scientific research
___________________________________________________________________
53
Е.А.: Какие 4 группы орнаментов вы знаете? (зооморфный, растительный,
космогонный, геометрический).
В чем особенность этих орнаментов?
Какой элемент в казахском орнаменте считается основным?
Беседа на тему ДПИ.
Е.А. (работа по слайду): Существует большое разнообразие казахских
национальных узоров и орнаментов. Создаются они народными умельцами весьма
своеобразно и творчески. В узорах проявляется своеобразный образный мир казахов.
Тут можно встретить и «След верблюда» (Түйе табан), и «Бараний рог» (Қошқар
мүй з), «Кость» (Ж л нш к) и «Позвоночник» (Омыртқа), и «Собачий хвост» (Ит
кұйрық).
Кроме зооморфных узоров попадаются и элементы окружающей природы,
такие как «Зигзаг, Вода» (ирек, су), «Цветок» (гүл) и т.д. Часто встречаются древние
магические символы в виде геометрически правильных фигур, как утверждают,
указывающие иногда на принадлежность к роду или жузу. Прямые линии, круги,
ромбы, чередующиеся треугольники довольно часто встречаются в изделиях
народных мастеров.
Казахские орнаменты весьма красивы и, как говорят, обладают свойствами
отгонять злых степных духов.
Практически все орнаментальные узоры «читались» в свое время совершенно
определенным образом. Ныне смысловое значение многих орнаментальных мотивов
утрачено.
Все элементы казахского орнамента предназначены для украшения предметов
домашнего обихода и быта.
Орнамент традиционен в быту казахов. Его смысловая наполненность
масштабна, вбирает в себя отношение к окружающей действительности, к миру.
Существует большое разнообразие казахских национальных узоров и орнаментов.
Дефиле:
Орнамент мы используем во всех видах ДПИ (показ орнамента в предметах
ДПИ).
Слайд-фильм (ДПИ):
Т.В. С помощью каких видов ДПИ мы можем украсить предметы быта и
одежды давайте наглядно посмотрим?
Т.В.: Сегодня мы с вами остановимся 1 из видов ДПИ – вышивка. Существует
несколько видов вышивки.
В-с: Назовите их?
В-с: Чем вам понравился такой вид вышивки, как изонить?
Слайд-фильм (изонить):
А теперь вспомним и посмотрим, какие инструменты необходимы для работы:
Картон, нити различного цвета, игла, ножницы, циркуль, линейка.
В какой последовательности выполняется вышивка изонитью?
Т.В.: Сегодня на завершающем занятии после усвоения основных упражнений
мы можем перейти к выполнению панно.
Работать будем по следующему плану:
1. Вспомним правила составления эскиза.
2. Выполнение работы.
3. Защита мини-проекта.
Работа с интерактивной доской:
Е.А.: Чтобы создать орнамент для определенного изделия, сначала делается
эскиз.
№№7-12(85-90), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ISSN 2307-017X
– M n čn h ss dov n j – World of scientific research
___________________________________________________________________
54
Слово «Композиция» на латыни означает расположение узоров и орнаментов
на какой-либо вещи. Поэтому, в первую очередь, следует определить
пространственный масштаб изделия, на котором он должен разместить орнамент:
- Для орнамента также важно соблюдение законов симметрии: все его стороны
должны быть равными;
- При создании орнаментов, кроме знаков симметрии необходимо также
соблюдение ритма;
- Повторение в орнаментах одного и того же элемента. Например: повторение
несколько раз элемента бараньего рога – это ритм.
Составление эскиза:
Е.А.: При создании орнамента необходимо знать, что особую красоту ему
придают краски.
Соответствие цветов друг к другу, их гармонное сочетание называют
колоритом. В казахском прикладном искусстве используются традиционные цвета.
Эти цвета имеют определенную символику. Синий цвет – мудрости, белый – символ
истины, желтый – цвет молодости, весны. Сейчас мы с вами вспомнили
последовательность выполнения эскиза. По этому же принципу выполнялось
составление эскиза и других бригад.
Заливка.
Практическая работа.
Повторение правил техники безопасности с иглой, ножницами:
Т.В. Загадки: Я загадываю загадку, если вы ее отгадываете, я достаю из
сундука соответствующий предмет, которым мы будем пользоваться на уроке.
Конь стальной – хвост льняной.
На всем теле только одно ухо (Игла).
Смотрите, мы раскрыли пасть –
В нее бумагу можно класть,
Бумага в нашей пасти разделится на части (Ножницы).
Теперь мы приступаем к завершению работы над панно по бригадам.
Задание: Завершить работу над панно, каждая бригада выполняет один из
видов орнамента, оформляет рамку.
Т.В.: Панно выполнены, работа идет к завершению. Давайте проведем итоги
нашей работы. Устроим мини-выставку. Каждая группа покажет результаты своего
труда.
Защита мини-проектов:
Закрепление. Ребята, что вам больше всего запомнилось и понравилось
сегодня на уроке?
Анализ и оценка урока:
Т.В.: Молодцы, работали дружно, согласованно, каждая бригада получает
оценку.
Е.А.: Вы сегодня показали хорошие результаты, работа выполнена красиво,
точно, в работе участвовали активно.
У Чехова есть такое высказывание «В человеке все должно быть прекрасно!».
А сегодня на уроке мы создали эту красоту своими руками.
Подарки!
Домашнее задание. Выполнить дома самостоятельно творческий проект
«Изготовление закладки в технике вышивки изонить».
Уборка рабочих мест. Учащиеся убирают рабочие места.
№№7-12(85-90), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ISSN 2307-017X
– M n čn h ss dov n j – World of scientific research
___________________________________________________________________
55
Инструкционная карта
№№7-12(85-90), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ISSN 2307-017X
– M n čn h ss dov n j – World of scientific research
___________________________________________________________________
56
Мини-выставка
№№7-12(85-90), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ISSN 2307-017X
– M n čn h ss dov n j – World of scientific research
___________________________________________________________________
57
МУСИН Сабит Баитұлы,
«М. Горький атындағы орта мектеп» КММ
«Тарих» пәнінің мұғалімі, Үржар ауылы, Үржар ауданы,
Шығыс Қазақстан облысы, Қазақстан Республикасы
ТҰҒЫРЫ БИІК ТҰЛҒА
(Алаш қайраткері, саяси қуғын-сүргін құрбаны Сапарғали Атамбековтың
өнегелі өмір жолы мен ұрпақтары туралы деректер)
Өз ұлын, өз ерлерін ескермесе,
Ел, тегі, қайдан алсын кемеңгерді.
Ілияс Жансүгіров
Аңдатпа
Зерттеу жұмысы қоғам қайраткері, саяси қуғын-сүргін құрбаны болған
Атамбеков Сапарғали Атамбекұлының өмірі мен қызметіне, еңбек жолына арналған.
Кілт сөз: Атамбеков Сапарғали Атамбекұлы, өмірі мен қызметі.
Алғысөз. Елбасымыздың бастамасымен мамыр айының 31 жұлдызының
елімізде саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні ретінде белгіленуі – қатпары
қалың қазақ тарихының соны бір серпінмен зерттелуіне, жинақталуына, дамуына
және жаңа көзқарас тұрғысынан сарапталуына жасалып отырған жағдай, ерекше
қамқорлық, тарихқа тағзым.
Міне, сондай тарихи сәттерді мен де қалт жіберместен, өзімнің туған нағашы
атам Атамбеков Сапарғали турасында ақтаңдақ тарихтың бір жаңаша парағын
ашпақпын. Отбасымыздың жеке мұрағатындағы түпнұсқа құжаттарға, сондағы
дәлел-деректерге сүйене отыра, сонау 1893-1938 жылдар аралығында өмір сүрген,
1937 жылдың 23 қыркүйегінде Алматыда тұтқынға алынғанға дейін Қазақ КСР
Жоғарғы Сотында жауапты хатшы (старший секретарь) қызметін атқарған нағашы
№№7-12(85-90), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ISSN 2307-017X
– M n čn h ss dov n j – World of scientific research
___________________________________________________________________
58
атамыз Атамбеков Сапарғалидың өмір жолы, қуғын-сүргін кезеңінде оның артында
қалған жұбайы Ендіғой әжеміздің тағдыры, өз кіндігінен қалған жалғыз қызы,
асылдың сынығы Қаншайым Сапарғалиқызы апамыз және содан тараған ұрпақтары
жайлы мағлұмат беруді өзімнің азаматтық парызым, перзенттік борышым деп
білемін.
Сапарғали Атамбековтың қоғамдағы саяси қызметі өте ауқымды және әлі де
терең зерттеуді қажет етеді. С. Атамбековтың өзінің және өмірде аралас-құралас
болған Сәкен Сейфуллин, Жұмахан Күдерин, Нәзір Төреқұлов сынды алаш
қайраткерлерімен бірге түскен суреттерін іздестіру, ел аузындағы аңыз болып қалған
істерін, мұраларын жинастыру мен жинақтау да алдағы уақыттың еншісінде болып
тұр.
Зерттеу жұмысымның мақсаты мен міндеттері:
- С. Атамбековтың өмірін, қызметін, еңбек жолын, мұрасын зерттеу, жарыққа
шығару;
- Мектеп оқулығына енгізу, қайраткер жайлы оқушыға мәлімет беру;
- Қайраткердің отбасының өмірі, тағдыры мен ұрпақтары жайлы таныстыру.
«ХХ ғасырдағы репрессия жылдары» деген атауға ие болған қазақ
тарихындағы зұлмат жылдар талай боздақты еңіретіп, ғұмырын қиғаны белгілі.
Алайда сол кездегі солақай саясаттың қанша қазақ отбасының шырқын бұзғандығы
туралы нақты сандармен дәйектелген мәліметтер әлі толық зерттеліп, зерделенген
жоқ.
Біздің Үржар өңірінің де көзі ашық, көкірегі ояу, өзіндік салиқалы пікірі мен
қоғамдағы орны бар азаматтардың тағдырына да тоталитарлық жүйенің салқыны
тимей қалмады. Сол бір сұрқай жылдардың, қылышынан қан тамған қызыл
империяның, асыра сілтеудің құрбанына айналған қазақ зиялысы, арыстарымыздың
бірі – Сапарғали Атамбеков, руы – қыржы, Үржар ауданындағы Елтай ауылының
тумасы. Қысқа ғұмырында үлкен бедел мен зор құрметке ие болған атамыз ірі
лауазымдық қызметтерді атқарып, өз ортасында терең білімімен, қарым-қабілетімен,
қажырлы еңбегімен ерекшеленген.
Ұлт көшбасшысы А. Байтұрсынұлының: «Ел – бүгіншіл, менікі – ертеңгі үшін»
деген қанатты сөзі ХХ ғасыр басында ғұмыр кешкен ұлт мақтаныштарының
барлығының дерлік ұстанған қағидаты (принцип) болғанға ұқсайды.
Қазақ КСР Министрлер Кеңесі жанындағы Мемлекеттік Қауіпсіздік
Комитетінің (КГБ) мұрағаттар материал құжаттарында Атамбеков Сапарғали
атамның өмір жолы, қызметі туралы нақты мынадай дерек көздері қолда бар:
1893 жылы туған атам Атамбеков Сапарғали 1922-1924 жылдары Алматы
облысы, Лепсі атқару комитетінде хатшы қызметі, халық соты болып жұмыс істеген.
1925-1931 жылдар аралығында Семей облысы, Үржар ауданындағы Сот
орындарында, 1932 жылдан 1937 жылдың 23 қыркүйегіне, яғни тұтқындалған күніне
дейін Алматы қаласында Қазақ КСР Жоғарғы Сотының аға хатшысы қызметін
атқарған.
Қазақ КСР Министрлер Кеңесі жанындағы Мемлекеттік Қауіпсіздік Комитеті
төрағасының орынбасары, полковник А. Тлеулиев деген мырзаның қолымен және
мекеме мөрімен куәландырылған 1965 жылдың 1 ақпанында берілген анықтамада:
«1937 жылдың 23 қыркүйегінде тұтқындалғаны туралы және 1963 жылдың 5
наурызында қылмыстық іске қатысы жоқ болуына байланысты Мемлекеттік
Қауіпсіздік Комитетінің шешімімен істің тоқтатылған, сондай-ақ Атамбеков
Сапарғали 1938 жылы 25 ақпанда абақтыда сырқаттанып қайтыс болған», - деп
жазылған.
№№7-12(85-90), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ISSN 2307-017X
– M n čn h ss dov n j – World of scientific research
___________________________________________________________________
59
Киелі топырақта дүниеге келген, көзі тірісінде бірқатар лауазымды
қызметтерді атқарған Атамбеков Сапарғали сынды ел ағасының, алаштың айбынды,
ардақты азаматының ғұмыры абақтыда небәрі 45 жасында үзілді.
Елтай ауылының тумасы, атамыз Әйтікен ақсақал да өзінің бала кезінде көрген
зор тұлғалы Атамбеков Сапарғали атамыз жайында тебірене сөз сөйлегенде
Сапарғали Атамбекұлының сол заманда жақсы оқып, Ресейдің қалаларының бірінде
заң саласы бойынша жоғары білім алған деп еске алды. Ең өкініштісі, атамыздың
суретін таба алмадық. Негізде бар жоғалмас дегендей, С. Атамбековтен қалған
жалғыз перзент – қызы Қаншайым Сапарғалиқызы әкесі тұтқындалған уақытта бір
жасар бала болған. Нағашы апамыз Қаншайым Сапарғалиқызына анасы Ендіғой
әжеміз некелескен жан жары Сапарғали Атамбеков турасында көптеген естеліктер
айтқан екен.
Атамыз Алматыда ұсталғаннан кейін Ендіғой әжеміз соңынан іздеп, абақтыға
барғанда атамыз: «Жабылған жаланың түріне қарағанда, енді маған бұл жерден
шығуға үміт жоқ, сондықтан баланы алып, ел ішіне, Үржарға қайт», - деген екен
әкем», - деп Қаншайым апамыз жиі айтып отыратын.
Сол аралықта «халық жауларының» әйелдері мен балалары да қудаланып,
Қазақстанның қай қиырына кетсе де, НКВД жендеттері іздеу салған. Сонымен, жас
баламен елге, Елтайға келген әжемізді бұл жақта да «құрығы ұзын үкімет» тыныш
қоймаған. Ақыры, ел басына қара бұлт үйірілген сол кезеңде әжеміз еріксіз Қытай
еліне бас сауғалауға мәжбүр болған.
1953 жылы Сталин өмірден өтуі қазақ тарихының сәл де болса, жаңаша
парақталуына негіз болды. Сөйтіп, 1955 жылы 8 қыркүйекте КСРО Министрлер
Кеңесінің №1655 қаулысымен Қазақ КСР Жоғарғы Сотының аға хатшысы қызметін
атқарған Атамбеков Сапарғали атамыз ақталды. Осы хабардан кейін ғана Ендіғой
әжеміз 1962 жылы шекарадан өтіп, Елтайға келіп тұрақтаған. Ғұмырының соңына
дейін азаматының атына кір келтірмей ардақтап, жалғыз қызы Қаншайымнан көрген
немере-шөберелерін өсіріп, Елтай ауылында 1985 жылы өмірден өткен шежіре қария
өнегелі әже қалпында жадымызда сақтаулы.
Ендіғой әжеміздің айтқан естелігіне қарағанда, Сапарғали атамыз Сәкен
Сейфуллин, Б. Майлин, Жұмақан Күдерин сынды қазақтың марқасқа ұлдарымен,
алаш арыстарымен араласып тұрған. Сол сөзінің дәлеліндей, қазақтан шыққан
ғалым, алаш арысы Жұмақан Күдериннің қызы, профессор Лариса Жұмақанқызы
Күдерина 1995 жылы 27 қаңтарда Елтай ауылына апамызды іздеп келген. Сол
кездесуге куә болған аға-жеңгелеріміздің айтуынша, Лариса Жұмақанқызы
Қаншайым Сапарғалиқызымен әкелері туралы, олар өмір сүрген кезең жайында,
жалпы қазақ зиялыларының тағдыры жөнінде сұхбат құрған.
Профессор Л. Күдерина сол сапарында «Геноцид в Казахстане» деген кітабын
Қаншайым Сапарғалиқызының балаларына: «Бейсембеку Масалимову – внуку
славного Сапаргали Атамбекова на добрую память о судьбе нашей интеллегенции»
және «Айгуль и Болату Сапаргалиевым на добрую память о нашей казахской
интеллегенции» деген жолдармен қолтаңбасын қалдырып, естелік ретінде сыйлаған.
Қаншайым Сапарғалиқызы 1967 жылы Семейдегі Н. Крупская атындағы
пединституттың филология факультетін аяқтап, зейнет жасына жеткенше, Үржар
ауданы, Елтай ауылындағы қазіргі Қабдығали Игенбайұлы атындағы орта мектепте
ұзақ жылдар ұстаздық еткен білікті маман әрі нағашы атамыз Нәжіп Мұқанұлы екеуі
3 ұл, 4 қыз тәрбиелеп өсірген батыр ана, апамыз 2003 жыл дүниеден өтті. Тектінің
жалғасы Қаншайым Сапарғалиқызы атамыз Нәжіп Мұқанұлының келісімімен,
Сапарғали атамыздың есімінің ұмытылмауын ойлап, қам көңілге аз да болса медеу,
демеу ретінде отбасындағы 7 баланың екеуіне: қызы Гүлнар (осы жолдар авторының
№№7-12(85-90), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ISSN 2307-017X
– M n čn h ss dov n j – World of scientific research
___________________________________________________________________
60
анасы) мен кенже ұлдары Болатбектің тегін (фамилиясын) Сапарғалиев етіп
жаздырады.
КГБ-ның мұрағат материалдарына сілтеме негізде, 1955 жылы 8 қыркүйектегі
№1655 қаулының негізінде Қазақ КСР Жоғарғы Сотының жоғарғы аға хатшысы
болған С. Атамбековтың ақталуына байланысты оның жесірі Ендіғой Атамбековаға
1965 жылы ақпан айында 105 (жүз бес) рубль көлемінде жәрдемақы төленген. Бұл
жайлы сол кездегі Қазақ КСР Жоғарғы Соты төрағасының орынбасары Е. Грабарник
пен бас бухгалтер С. Новоселовтың қолдары қойылған, Қазақ КСР Жоғарғы
Сотының мөрі басылған анықтамада (9 наурыз, 1967 жыл, шығыс №14-52 құжатта)
жазылған.
Алайда, жазықсыз құрбандардың соңында қалған жесірлері мен жетім
балаларына төленген біржолғы жәрдемақы сол шейіт кеткен арыстарымыздың
төгілген қанының төлеуі бола ала ма? Олардың отбасылары мен туған-
туысқандарының көрген қиындығы мен тартқан азабын ақтай ала ма? Бүлінген
тағдырлар мен адамдық болмыстың, азаматтық айбар мен кісілік келбеттің өтеуі
бола ала ма? Әрине, жоқ!
Ал сол азаматтарымыз қуғын-сүргін көрмеген болса, қазақ ұлты үшін талай игі
істің ұйтқысы болар еді-ау деген өкініш өзекті өртейді. «Орнында бар оңалар»
дегендей, бүгінгі күні атамыздың жолын жалғастырған, Қаншайым Сапарғалиқызы
апамыздан тараған ұл-қыздары, немерелері мен шөберелері әр салада еңбек етуде.
Ұрпақтары, туған елі, халқы барда ұлт зиялысы Сапарғали Атамбековтың аты,
өнегелі істері ұмытылмақ емес.
Мемлекетімізде тыныштық пен тұрақтылықтың кепілі болып отырған
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың сарабдал саясатының арқасында биылғы жылы Қазақ
хандығының 550 жылдығын атап өту мәселесі оң шешімін тапты. Талай боздақтың
қаны төгілген кешегі зұлмат жылдарда кеткен есеміз бен «әттеген-ай» дейтін
тұстарымыздың орнын толтыруға, барымызды бағамдауға, жоғымызды түгендеуге,
зерттеу, зерделеу, талдау, сараптау жұмыстарын жандандыруға Елбасымыз барынша
мүмкіндік туғызып отыр. Осындай маңызды сәттерімізді мәнді, мағыналы өткерейік.
Достарыңызбен бөлісу: |