80(532). indd Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№80 (532) 13.05.2011 жыл, жұма           

www.alashainasy.kz

3

e-mail: info@alashainasy.kz

 Ал ол кісінің жалпы еңбек өтілі – 40 

жыл, оның 29 жылында мемлекеттік қыз-

метте болған. 1997 жылы ол кісінің жү-

рек ұстамасы ұстап, мүгедектігіне бай ла-

нысты жұмыстан босатылған. Әрине, 

мү гедектігі оның зейнетақы көлеміне 

әсер еткен, сөйтіп, ол кісінің мүгедектігі 

40 жылдық еңбек өтілін жоққа шығар-

ған. Яғни мүгедектікпен зейнетке шық са-

ңыз, зейнетақыңыз басқаша есептеледі, 

онда еңбек өтілі қарастырылмайды. Мі-

не, келтіре берсеңіз, біздің зейнетақы 

жүйесінің кемшілігіне қатысты осындай 

Басы 1-бетте

ОЙ-КӨКПАР

Майра АЙСИНА, 

Мәжіліс депутаты 

Еңбек өтілі жоғары бола тұра, ең төменгі зейнетақы алып 

отырғандардың зейнетақысын есептеу тетігін қайта қарау керек пе?

мы салдар өте көп. Оның әрқайсысын 

Үкі мет ке жолдаған сауалымызда тізбелеп 

көр сетіп, оған өзіміздің екі ұсынысымызды 

енгіздік. 

Біріншіден, зейнетақы көлемін есеп-

теу 

 

де 1995 жылға дейінгі жалақы 

есепке алы нуы тиіс. Көптеген зейнеткер  

кә сіп орындарының  жойылуы  не месе 

қайта құ 

рылуы кезінде жұмыссыз 

қалды. Сол се бепті 1995 жылдан кейін 

жұмыс істе ме ген, ал жұмыс істеген күн-

нің өзінде ал ған жалақылары мар дым-

сыз болған. Осы санатқа жататындар 

бүгіндері 1995 жыл 

ға дейін үлкен 

еңбек өтілі мен жо ғары жалақыға ие 

бо лып келген, бірақ со ған қарамастан, 

бү гін ең төменгі зей нет ақыны қанағат 

ету ге  мәжбүр. 

Екіншіден, 2003 жылдан кейін зейнет-

ке шыққандарға 1995 жылдан бастап 

2002 жылға дейінгі жалақысы туралы 

анық тама көрсету талап етілген. Яғни ал-

дын дағы еңбек өтілі де, жалақысының 

көле мі де есепке алынбаған. Неге бұл 

санаттағы зейнеткерлеге, 2003 жылы 11 

маусымда шығарылған Үкіметтің №564 

жарлығында келтірілгендей, эконо-

микалық қызмет түрлері бойынша 2002 

жылғы орташа айлыққа сәйкестен діру 

тетігі қолданылмайды. Міне, осы екі 

ескертпе тұрғысынан Үкіметтен біздің 

отан дастарымыздың 

зейнетақысын 

есептеу тетігін қайта қарастыруды сұрай-

мыз.

МӘСЕЛЕ

НАРЫҚ

Көксарай құр байбалам ба, 

әлде су үнемдеудің нақты құралы ма? 

Бірақ Қызылорданың диқаншы қауымы 

да, солардың сөзін жоғарыға жеткізетін 

депутаттар да, су мамандары да көктемгі 

жинақталған судың дарияға қайта түсе-

тініне күдікпен қарап келіп еді. Ақ күріштің 

отанын алаңдатқан мәселе де осы болып 

отыр. Қазір сенатордың сөзіне сенсек, сол 

күдік болжам болудан қалып бара жатқанға 

ұқсайды. «Биылғы жылы күдігіміз расқа 

шығып отырғандай... Алдымен Ауыл шар-

уа  шы лығы  министрлігінен  су  тапшылығына 

байланысты Сыр өңіріндегі судың 40 па-

йызға қысқартылатыны жөнінде хабар 

жетті. Бұл егіс алқабын қысқарту дегенді 

білдіреді. Онсыз да азайып кеткен егінді 

одан әрі ықшамдасақ, күн көріп отырған 

шаруамыз не болмақ? Бұл – бір. Екіншіден, 

міне, мамыр айының жүзі ауып барады, 

Көксарайдан дарияға бір тамшы да су 

тамған жоқ. Ұлы өзеннің ұйығы көрініп, 

суға сусаған егінші қауым ұлардай шулап 

жатыр. Қажет уақытында қанып алынбаған 

соң, маусымда жеткен судың күріш алқап-

тарына бір тиын да пайдасы жоқ. «Судың 

да сұрауы бар» екенін министрлік тегілер 

білмесе де, тамшыдан талғажау айырып 

жүрген Сыр диқандары біледі. Үшіншіден, 

Көксарайдағы су қоры дер кезінде дарияға 

жіберілмегендіктен, қазіргі күннің 

ыстықтығы +30 градустан түспей тұрғанда 

буланып, ысырапқа айналып жатыр. Осы-

ны ескерсек, Елбасы «Сыр – Алаштың ана-

сы» деп ардақтаған аймақтағы қолдан 

жа са лған қиындықтар, оның ішінде су тап-

шылығы жұртты қатты алаңдатуда», – дей-

ді Бақберген Досманбетов. 

Тоқтала кететін жайт, азық-түлік қауіп-

сіз дігі әрбір аграрлық бағытты ұстанған 

мем лекеттен егіс алқабын еселеп артты-

руды талап етіп отырғаны анық. Жақында 

ғана  Астана экономикалық форумының 

бір тармағы тұтастай жаһандық азық-түлік 

қауіпсіздігіне арналғаны да осыны 

айғақтайды. Сол форумда БҰҰ өкілдері 

егіс алқабының қысқарып, тәп-тәуір жер-

дің істен шығып жатқанына да үлкен алаң-

дау шылық тудырғаны есте қалыпты. Сон-

дай тәуір жердің тозығын шығарып келген 

елдің қатарында Қазақстан да бар еді. 

Бұған БҰҰ «бұлай болмайды» деп ескерту 

жасағандай болды. Соған қарамастан, 

сенатор Бақберген Сәрсенұлы айтпақшы, 

«қолдан жасалған су тапшылығы» арқа-

сын да күріш алқабын қысқартуға бет бұр-

ғанымыз ақтауға еш келмейтін дүние бо-

ла тыны сөзсіз. Расында, Сыр бойының ақ 

маржаны бүкіл Қазақстанды күрішпен 

қам тып отыр. Кезінде ақ күріштің атасы 

атан ған Ыбырай Жақаевтың салған дәстү-

рі н ің арқасында Қызылорда КСРО-дағы 

бар лық күріштің төрттен бірін өндіріп еді. 

Ал қазіргі таңда азық-түлік қауіпсіздігі күн 

тәр 

тібінен түспей, азықтық тапшылық 

жаға  дан алып тұрған заманда неше түрлі 

се бептің салдарынан Қазақстанның кү-

ріштік белдеуі еселеп қысқарып кеткен. 

Мә селен, облыстағы 1980-1990 жылдар-

да ғы егіс көлемі қазір әлдеқайда азайған. 

Гер бицид пен пестицид тағы басқа орга-

никалық емес тыңайтқыштарды көбірек 

пайдалану салдарынан инженерлік жүйеге 

келтірілген алқаптар азып, сортаңданып, 

ай налымнан шығып жатқаны да баршы-

лық. «Күрішші ауылдың перзенті ретінде 

ай тарымыз, Сыр бойында күрішсіз өмір 

жоқ! Қай бір жылдары Жаңақорған ауда-

нында мақта егісін қолға алып еді, жер сін-

беді ме, әлде «ақ алтынның» кеш пісетіндігі 

мен бұл жақта қыстың ерте түсетіндігі әсер 

етті ме, қозаның қауашағындағы ұлпа қап-

қа толмай қалды. Мұның бәрін айтып 

отыр ғанымыз, Сыр бойының брендіне ай-

 

Жер кодексіне қандай өзгерістер енгізілуі керек деп ойлайсыз?

Берік 

БЕКЖАНОВ, 

Мәжіліс 

депутаты:

Тасбай 

СИМАМБАЕВ, 

Сенат 

депутаты:

Марат 

СӘРСЕНБАЕВ, 

заңгер:

? А Л А Ш Т Ы   А Л А Ѓ Д А Т Ћ А Н   С А У А Л

А Л А Ш Т Ы   А Л А Ѓ Д А Т Ћ А Н   С А У А Л

– Еліміздің аумағы үлкен болғанымен, құнарлы 

жер көп емес. Жер арзан, мүмкіндік мол кезде кей-

бі реулер көп жерге ие болып қалды. Бірақ қазір 

олар дың біразы игерілмей бос жатыр. Жерге қолы 

жет пегендер қалаға кетеді, содан барып «Ша-

ңырақ» сияқты мәселелер туындайды. Сондықтан 

жер гілікті әкімшіліктер, Үкімет тарапынан мони то-

ринг жүргізіліп, игерілмей жатқан жерлер мем ле-

кеттің бе, заңды тұлғаның ба, жекеменшіктің бе, 

әй теуір, біреуінің иелігіне берілуі керек. Өйткені 

жер қоғамға, мемлекетке пайда келтіруі үшін одан 

өнім алынуы қажет қой. «Ал игере алмадың ба, 

қай тар, сол кезде төлеген ақшаңды ал» деген 

мәселе қо йған жөн. Өйткені жерден өнім алынуы 

керек. Сон дықтан Жер кодексіне енетін өзгерістерде 

осы мәсе ле міндетті түрде қамтылуы қажет. 

– Негізі, қазіргі «Жер туралы» заңның 

аясында да бәрін реттеуге болады. Оны 

жергілікті атқару органдары жүзеге асыруы 

тиіс. Қазір көп жердің игерілмей жатқаны 

рас. Сондықтан мемлекет ревизия жасап, 

егістікке, жайылымға, тұрғын үй салуға 

қанша жер берілгенін анықтауы қажет. Егер 

бос жатса, неге бос, неге игерілмей жатқаны 

тексерілсе. Одан кейін заңды орындау 

мәселесіне көп көңіл бөлінсе, жерге қатысты 

түйткілдер болмас еді. Белгілі бір жерге 

қатысты қоғамдық қатынастарды реттеу, 

игерусіз жатқан жерлерді мемлекетке қайтару 

сияқты ұсыныстар бар.

– Расында да, жер мәселесінің төңірегінде шу көбейіп кетті. Он жыл бұрын қа был данған 

Жер кодексінің қазіргі кезге жарамай қалған тұстары бар. Соларды өз гер ту керек. Жерді 

өздігінен басып алу, қала маңындағы жерді таратып жіберу – осы ның бәрі заңның 

шикілігінен. Айталық, жекеменшікке жер бір жылға берілсін, егер оған осы мерзімде 

құрылыс салынбаса, онда қайта алынсын. Қазір Астанада қи сық шарбақтардың ар жағында 

бос жатқан жерлер қаланың архитектурасын бұзып тұр. Екінші мәселе – жердің сапасы 

төмендеуде. Неге десеңіз, жер латифундист бай ларға берілді де, олар бидайдан басқа 

ештеңе екпейтін болды. Тыңайтқыш қол дан байды, «севооборот» деген жоқ. Оқтын-оқтын 

көпжылдық шөп, бұршақ тұқым дас дәнді дақылдар сеуіп, жердің құнарын арттырып отыру 

керек емес пе? Ал топы рақ құнарының азаюы – үлкен апат. Себебі 1 см жерді нәрлендіруге 

табиғат 100 жыл уақыт жұмсайды. Мұнай-газ деген 20-30 жылда таусылады. Жер – мәңгі 

байлық. Үшін шіден, жердің маңайында жемқорлық көбейіп кеткен. Әр облыста, ауданда 

екі бірдей агенттік отырады. Бірі – әкімшілікке, бірі Жер комитетіне қарайды. Алдына бар-

ғандарды бір-біріне сілтейді. Содан жұрт екі арада сабылып жүреді. Бюрократия, сы байлас 

жемқорлық осындайдан туындайды. Сондықтан жер мәселесіне қатысты бір ғана құрылым 

болуы қажет. 

Әзірлеген Гүлнар АХМЕТОВА

налған күріш шаруашылығына қауіп төніп 

тұр. Ол – су тапшылығы. Кеңес дәуірінде 

да рия жағалауларына елді мекендерді 

жос парсыз жақын орналастырып, әр тұ-

сынан буып, бөгет салудың салдарынан 

көктемгі абыржы кезінде Сыр сыртына 

сыймай, қызылордалықтарға біраз қиын-

дық тар туғызды. Бірақ бұл – жаңалық 

емес. Сырдария атам заманнан бері көктем 

айларында осылай тасып, жаз шыға осы-

лай жасып қалатын. Тасу кезеңдерінде мол 

су өңірдің қойын-қолтығындағы көлдер 

мен ойпаттарға жиналып, тақыр жерден 

те легей жасап, шалқып жататын. Іңкәр да-

рия, Қалғандария, Қуаңдария тарамдары 

ар қылы шеткі ауылдарға нәр барып, шө-

лейт ті аймақтың өн бойы жасыл желекке 

ора нушы еді. Ақ маржансыз Сыр бойының 

бү гінін де, келешегін де көзге елестету 

мүм 

кін емес. Қызылордалықтар үшін 

күнкөріс көзінің бірі – күріш өсіру», – дейді 

Б.Досманбетов. 

Расында, Көксарай Қазақстанды күріш-

тен айырмай ма, осы? Әйтсе де дәл Көкса-

рай мәселесін бес саусақтай білетін тағы 

бір сенатор Қуаныш Айтахановтың пікірін 

сұрап білдік. Депутат әріптесінің пікіріне 

үзілді-кесілді қарсы шығып, айтылған 

мәселені түгелімен жоққа шығарды.

ҚАРСЫ ПІКІР

Қуаныш АЙТАХАНОВ, Сенат депутаты:

– «Көксарайдың кесірінен Қызылор-

да өңіріне су жетпей қалды» деген пі-

кірге еш қосылмаймын. Себебі Көк са-

райды салудағы басты мақсаттың бірі 

– Сыр өңіріне суды жинақтап жіберу. 

Мә  селен, биыл Көксарайға 2 млрд тек-

ше   метр су жиналды. Егер осы су рет те-

гіші болмағанда, мұнша суды Арал те-

ңі зіне қарай жібере алмай (Сырдария 

өзе ні қатып жатқандықтан), ол Шар да-

ра суқой масына да сыймай, амалдың 

жоқ  ты ғынан  жылдағыдай  Өзбекстанға 

жалы нып, Арнасайға аударатын едік. 

Соңғы 19 жылдың ішінде біз тура осын-

дай тәртіппен қыс кезінде Шардараға 

сый маған артық суды Арал теңізіне жі-

бере алмай, Өзбекстанға беріп келдік. 

Са нап шығыңыз, осы кезге дейін қазақ-

тың 39 млрд текше метр суы өзбек асып 

кетті. Салыстырып қарасаңыз, бү гінгі 

таңда Аралдағы судың көлемі 27 млрд 

текше метр, ал біз алтынмен ба рабар 

39 млрд текше метр суды өз бекке өзіміз 

жалынып отырып асы рып жібер дік. 

Егер біздің мақсатымыз Арал теңізін 

толтыру болса, Көксарай бұдан да ерте-

рек салынуы шарт еді. Ал биылғы жағ-

дай ға келсек, жоспар бойынша ағым-

да ғы жылы 3 млрд текше метр су жи-

на луы тиіс еді, оның 2 млрд текше  метрі 

ға на жинақталды. Бұл – тіпті де Көкс а-

райға байланысты емес, оның жоғары 

жағынан судың аз келуіне бай ланысты 

дүние. Яғни биыл Көксарайға да, 

Шардараға да Қырғыз елінен ке ле тін, 

басқа да жақтардан құйылатын су мөл-

шері аз болды. Қар мен жауын-ша шын 

тү сімі төмен. Сондықтан да, жалпы, 

Сыр  дария өзенінің бассейнінде су 40 

жүктеу/скачать 3,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: