Патша үкіметінің жер саясаты.
Жыл.
|
Шара.
|
1734 ж.
|
Жайықтың оң жағында көшуге тыйым салынды.
|
1742 ж.
|
Қазақтардың Жайық өзеніне, Жайық қалашығына жақын келуіне, мал жаюына тыйым салынды.
|
1756 ж.
|
Жайық жағасына жақын жерде қазақтардың малын жаюға алғаш рет ресми шек қойылды.
|
1757 ж.
|
Қазақтарға Жайықтан мал айдап өтуіне тыйым салынды.
|
1765 ж.
|
Генерал Шпрингер Ертістегі Ресей бекіністеріне 30 км жақын келуге тыйым салды.
|
1799 ж.
|
Император I Павел Ертістің оң жағасына қоныстануға, мал жаюға рұқсат етті.
|
1801 ж, 11 наурыз.
|
Жайықтың оң жағасына өтуге, мал жаюға рұқсат берілді.
|
Ресей әскери шептерінің салынуы. ХVІІІ ғ 40-50 жылдары мен XIX ғ басы.
Шеп.
|
Сипаттама.
|
Горькая.
|
Ұзындығы 553 верста. Сібір редутынан Омбыға дейін. Көптеген тұзды көлдер болғандықтан солай аталды.
|
Ертіс.
|
Ұзындығы 1684 верста. Омбыдан Кіші Нарынға дейін.
|
Колыван.
|
Ұзындығы 723 верста. Өскемен бекінісінен Колыван арқылы Кузнецк шебіне дейін.
|
Пресногорьковск (Есіл).
|
Звериноголовск редутынан Омбыға дейін. Шептегі бекіністердің ең ірісі: Петропавл (1752 ж).
|
Ой шебі.
|
Ұзындығы 540 верста. Тобыл өзенінен Жаңа Есіл шебіне дейін.
|
Жаңаесіл.
|
1752-55 жж салынды. Үй шекара шебін Ертіс шекара шебімен жалғастырды.
|
Жаңаелек.
|
1810-22 жж салынды. Қазақтардаң (тама мен табын руларынан) 600 мың десятина жері тартып алынды.
|
XVIII ғасырдағы қазақтардың басқа елдермен саудасы.
Жыл.
|
Саудадағы белді оқиға.
|
1745-59 жж.
|
Қазақ даласы арқылы Орынборға жеткізілген малдың жалпы құны 1 млн сом шамасында болды.
|
18 ғ ортасы.
|
Ертіс бойындағы бекіністерде керуен сарайлары салынып, баж салығын жинайтын арнайы мекемелер ашылды.
|
1766 ж.
|
Әбілмәмбет хан II Екатеринаға хат жолдап, Түркістан арқылы өтетін ірі керуендерді Семей, Жәміш бекіністерінде шек қоймай қабылдауға рұқсат алды.
|
18 ғ екінші жартысы.
|
Жәміш, Железинск, Омбы, Семей, Өскемен, Бұқтырма бекіністері қазақ-орыс саудасының белгілі орталықтары болды.
|
18 ғ 60-70 жж.
|
Айырбас сауданың ірі орталығы-Семейде 330 қазақ көпестері сауда жасады.
|
18 ғ.
|
Ташкент, Бұхар, Қоқан, Қашқар копестері жиі келетін сауда орталығы-Қызылжар (Петропавл) қаласы болды. Осы қала Екатеринбург, Түмен, Тара, Курск, Қазаннан келетін көпестердің ірі сауда орталығына айналды.
|
ІІ. Ұлы жүздің Ресейге қосылуы.
Қазақтардың өз еркімен Ресей билігін мойындауы.
Жыл.
|
Қазақтардың әрекеті.
|
1817 ж.
|
Сүйік Абылайханұлы 66 мың жалайыр руымен Ресей билігін мойындады.
|
1825 ж.
|
Жетісудың 50 мың үйсін тайпасы сыртқы округ ашуға келісім берді.
|
1863 ж.
|
4 мың қоңырат, 5 мың бестаңбалы Ресей құрамына кірді.
|
Ресейдің әкімшілік шаралары.
Жыл.
|
Шаралар.
|
ХІХғ 20-30 жж.
|
Азия комитеті құрылды.
|
1848 ж.
|
Ұлы жүзге Ресей приставы тағайындалды.
|
Ұлы жүз жерінде Ресей бекіністерінің салынуы.
Жыл.
|
Бекініс.
|
1831 ж.
|
Аягөз бекінісінің салынуы Орта жүз бен Ұлы жүз аумағы қапсарында
|
1835 ж.
|
Ақтау бекінісінің салынуы Орта жүз бен Ұлы жүз аумағы қапсарында
|
1847 ж.
|
Қапал бекінісінің Орта жүз бен Ұлы жүз аумағы қапсарында салынуы.
|
1854 ж.
|
Верный іргетасы қаланды. Орыс отрядын басқарған-Перемышельский. Тарихы: 1855 ж –Сібірден 400 отбасы келді; пристав Қапалдан Верныйға орын ауыстырды. 1857 ж –су диірмені салынды. Болғандар-Пржевальский, Семенов-Тяньшанский.
|
1859 ж.
|
Ұлы жүз бен қырғыз шекарасында Кәстек бекінісі салынды
|
Ресейдің Ұлы жүз жеріндегі шайқастары.
Жыл.
|
Шайқастар.
|
1851 ж, шілде.
|
Қоқан мен Ресей арасындағы Таушүбек шайқасы. Ресей әскерін басқарған-Карбышев.
|
1853 ж.
|
Перовский басқарған Ресей әскері қоқандықтардың Ақмешіт бекінісін алды.
|
1860 ж, 26 тамыз.
|
Орыстар Тоқмақты алды. Басқарған-Циммерман.
|
1860 ж, 1 қыркүйек.
|
Орыстар бес күндік қоршаудан кейін Пішпекті алды. Басқарған-Циммерман.
|
1860 ж, 19-21 қазан.
|
Ресей мен Қоқан арасындағы Ұзынағаш шайқасы. Орыстарды басқарған-Колпаковский.
|
1864 ж.
|
Ресей әскері Мерке, Әулиеата, Түркістан, Шымкентті алды. Орыстарды Черняев басқарды. Әулиеатаны алуға қатысқан Шоқан Уалиханов.
|
1865 ж.
|
Черняев әскері Ташкентті басып алды.
|
Қорытынды: Бұхар хандығы қосылды-1866 ж, Қоқан хандығы-1868 ж, Хиуа хандығы-1873 ж. Қазақстанның Ресейге қосылуы 150 жылға созылды.
7. Қазақстанға жер аударылғандар.
Саяси жер аударылғандардың шоғырланған өңірі - Шығыс және Орталық Қазақстан. Жер аударудың басты орталықтары-Семей мен Ақмола облыстары. 1881 ж 29 тамызда патша үкіметі саяси жер аударуды Қазақстанның Далалық губернияларына тарату туралы шешім қабылдады. Жер аударылғандар бастамасымен XIX ғ 80-90 жж Верный, Орал, Семей, Омбыда көпшілікке арналған кітапханалар ашылды. XIX ғ 80 жж Қазақстанға «халықшылдар» жаппай жер аударылды. «Халықшылдар» Орынбор (1871-74 жж) мен Оралда астыртын үйірмелер құрды. І. ХІХ ғасырдың І жартысы. Желтоқсаншылар мен петрашевшілер.
Есімі.
|
Еңбегі.
|
Қысқаша сипаттама.
|
Муравьев-Апостол.
|
|
Бұқтырмада емдеумен айналысты. Желтоқсаншы.
|
Семенов.
|
|
Өскеменде қызмет атқарды. Гумбольдт, Эренберг, Розе экспедициясына қатысты. Дәрігер.
|
Вольховский.
|
«Кіші жүз руларының картасы».
|
Бұхара экспедициясына қатысты.
|
Завалишин.
|
«Батыс Сібірді сипаттау».
|
1867 ж Мәскеуде шықты.
|
Коровков.
|
«Іле бекінісіне бару».
|
|
Достоевский.
|
|
«Петрашевский ісі» бойынша Сібірге айдалды. 4 жыл Омбыда болды, кейін Семейге жіберілді. Семейде археологиялық ескерткіштер жинаумен айналысты. Семейде Уәлихановпен кездесті.
|
Макшеев.
|
|
«Петрашевский ісі» бойынша Сібірге айдалды. Аралды зерттеген Бутаков экспедициясына қатысты (1848-49 жж). Шығыс зерттеушісі.
|
Баласогло, Ахшарумов.
|
|
«Петрашевский ісі» бойынша Сібірге айдалды. Ақындар.
|
ІІ. ХІХ ғасырдың ІІ жартысы. Польша өкілдері.
Есімі.
|
Еңбегі.
|
Қысқаша сипаттама.
|
Зелинский.
|
«Қырғыз» («Қазақ») поэмасы.
|
XIX ғ 40 жж жазылды. XIX ғ 60 жж қазақтарды Ресейге танытуда белгілі шығарма болды.
|
Гросс.
|
«Қырғыздардың заң әдет-ғұрыптары үшін материалдар».
|
Қазақ халқының мүліктік құқығының көшпелі қоғам жағдайында ерекшеліктерін көрсететін тұңғыш еңбек. Ерекше көзге түсті. Петербург университетінің заң факультетінің түлегі.Семейге жер аударылды. Абаймен шынайы достық байланыста болды. Ағартушылық қызметі ерекше.
|
Янушкевич.
|
|
XIX ғ 40 жж Орталық Қазақстанға жасалған экспедицияға қатысты. Құнанбаймен жүзбе-жүз кездесті.
|
Бяловский.
|
|
Өскемен уезінің геологиялық картасын жасады.
|
Тэраевич, Домашевич.
|
|
Емдеумен айналысты.
|
Коншин, Чермак, Кочаровский.
|
|
Қазақстанның экономикалық мәселелерін зерттеді.
|
Леонтьев, Блек.
|
|
Заң, әдет-ғұрып саласында зерттеулер жүргізді.
|
Михаэлис.
|
|
Тарбағатай таулары мен Қалба жотасын зерттеді.
|
Бірқатары Сібірге жіберілді. Ақмола мен Семей облысында 10 мың адам болды. 50% - дворяндар.
Басқа жер аударылғандар.
Есімі.
|
Еңбегі.
|
Қысқаша сипаттама.
|
1.Шевченко. «Ақын Тараз».
|
Өлеңдері: 1.«Менің ойларым». 2.«Түрмеден қашқан» («Варнак»). 3.«Егіздер». Суреттері: «Бақташы бала», «Салт атты қырғыз», «Келі түйген келіншек», «Боранда», «Қайыршылар», «Байғұстар», «Қазақ шаңырағы», «Атқа мінген қазақ».
|
|
Достарыңызбен бөлісу: |
