103. Ди - және полигибридті будандастырудыңерекшеліктері. Гаметалардың түрлері. Гаметалар типтері санының формуласы. Мендель зерттеулерінің мәні. Ди- жəне полигибридті будандастыру
ерекшеліктері
1. Гомозиготалы даралар 1 типті гамета түзеді.
2.Гетерозиготалы даралар аллелді жұп санынабайланысты гаметалардың әртүрлі санын түзеді.
3.Г о м о з и г о т а л ы л а р д ы будандастырғанда жұпқарама-қарсы белгілердің санына тәуелсіз біріншіұрпақ F1 будандары генотипі мен фенотипі бойыншабіркелкілік танытады.
4.F1 будандарын өзара будандастырғанда F2 ұрпақтагомозиготалы ата-аналармен салыстырғанда жаңаүйлесімді белгілері бар түр пайда болады.
Гаметалар немесе жыныстық жасушалар-гаплоидты(жалғыз) хромосомалар жиынтығы бар және жыныстықкөбеюге қатысатын репродуктивті жасушалар. Жұмыртқаның гаплоидты жиынтығында жыныстықхромосома әрқашан тек Х, сперматозоидтыңгаплоидты жиынтығында X немесе Y хромосомасыбірдей болуы мүмкін. Жыныстық процесте екігаметаның бірігуі кезінде гаметалар шығаратын екі ата-аналық организмдердің тұқым қуалайтын белгілері бар жеке адамға (немесе жеке адамдар тобына) дамитынзигота пайда болады.
Гаметалардың түрлері
Изогамия-гаметалардың пішіні, мөлшері, қозғалғыштығы бірдей синтез.
Гетерогамия-бұл бірдей формадағы синтез, ал әйелгаметасы еркектерге қарағанда үлкен және аз қозғалмалы.
Оогамия-үлкен, қозғалмайтын, сфералық әйелгаметасының өте кішкентай және қозғалмалы еркекпенқосылуы.
Зигогамия-мамандандырылмаған жасушалардыңбірігуі Гологамия гаметалар түзусіз бір клеткалывегетативті тұлғалардың қосылуы
Гаметалар түрлерінің санын анықтау
Гаметалар түрлерінің санын анықтау мына формула бойынша жүргізіледі: 2n, мұндағы n — гетерозиготалыкүйдегі гендер жұптарының саны. Мысалы, ааввссгенотипі бар организмде гетерозиготалы күйде гендер жоқ, яғни n = 0, сондықтан 20 = 1, және олгаметалардың бір түрін (АвС) құрайды. АаВВссгенотипі бар организмде гетерозиготалы күйдегі (Аа) бір жұп гендер бар, яғни n = 1, Сондықтан 21 = 2, жәнеол гаметалардың екі түрін құрайды. АаВвСс генотипібар организмде гетерозиготалы күйдегі үш жұп ген бар, яғни n = 3, Сондықтан 23 = 8, және ол гаметалардыңсегіз түрін құрайды.
Мендельдің басты еңбегі мұрагерлік құбылыстардыталдауда гибридологиялық әдісті жасау және қолдануболып табылады.
Мендельдің ашылуына дейін біріктірілген тұқымқуалаушылық теориясы танылды. Мәні бұл теория тұрды деп оплодотворении ер және әйел "начало" перемешивались, "бояулар ретінде в стакане воды", бере начало жаңа көмектеседі. Мендель тұқымқуалайтын заттың дискретті табиғаты және будандардаұрық жасушаларының пайда болуында оның таралуытуралы идеялардың негізін қалады.
Мендель мұрагерлік заңдылықтарын зерттеудегі жетіжылдық эксперименттердің негізгі нәтижелерін 1866 жылы Брунн қаласындағы (Қазіргі Брно, Чехия) жаратылыстанушылар қоғамының бюллетеніндежариялады. Алайда, бұл басылым замандастарыныңназарын аудармады. Тек 35 жылдан кейін, 1900 жылы, мұрагерлік заңдарын бірден үш ботаник ашқан кезде — К.Корренс, Э. Чермак және басқалар) олар жалпығабірдей танылды. Қазіргі уақытта Мендель заңдарыныңдұрыстығы көптеген өсімдіктер мен жануарларорганизмдерінде, соның ішінде адамдарда да расталды. Мендельдің заңдардың ашылуы тұқымқуалайтын ақпаратты беру процесін және дискреттілікпринципін (тұқым қуалайтын белгілерді гендік анықтау) көрсетеді, тұқым қуалаушылықтың нақты материалдыққұбылыс ретінде болуының алғашқы тәжірибелікдәлелі болды.