Құлпырым - халькопиритте судың бетіндегі тӛгілген бензин түсі тәрізді жұқа  қабықшалар тән.  Түссызығы  -

150 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
-
жетілген (галенит, кальцит, флюорит) 
-
орташа (мүйіз алдамышы) 
-
жетілмеген (апатит, берилл) 
-
аса жетілмеген яғни жіктілігі жоқ (кварц, опал) 
Минералдардың жарылуы, бӛлінуі және қабыршақтануы бетінде жарылып 
омырылуы 
омырылым
 
деп аталады.
Минералдардың қаттылығы 
- минералдарды сызғанда не қысым түскенде қарсы 
тұру қабілеті.
Морттылық
- балғамен соққанда немесе ӛткір пышақпен морт бетін сызғанда 
минералдың шытынап уатылу қасиеті. Кӛптеген минералдар морт болып келеді. 
Майырылғыш 
- минералды балғамен соққанда жұқа пластиналардың оңай 
жалпайғыштығы. Морт минералдарға сомтума металдар: алтын, мыс, күміс, халькзин 
жатады. 
Иілгіш
- деформацияланған күш әсерінен минералдардың ӛз пішінін ӛзгертуі 
деформацияланбаған жағдайы күшейткіш алынып ӛзінің алғашқы орнына қайтып келеді. 
Серпімді минералға мусковит жатады. 
Ерекше 
қасиеттері. 
Минералдардың 
меншікті 
салмағы 
(тығыздығы) 
минералдардың химиялық құрамына әсер ететін қасиет. 
Магниттілік қасиет
-
минералдардың магнитті қабылдауына және ӛткізуімен 
сипатталады. Магниттілікті зерттеу үшін еркін айналатын магнит тілімен минералды 
тексереді. Егер минерал магнит тілін қозғалтса, онда ол минерал магнитті қасиеті бар 
(магнетит, пирротин). Бұл зерттеумен магнитті қабылдауы, магнитті ӛткізгіш, электрлік 
қасиеті анықталмайды. 
Электрлік қасиеті 
- минералдардың кӛпшілігі электр ӛткізгіш және жоғары 
меншікті кедергіге ие болады. Олар кристаллографиялық бағыттарға, температура және 
құрамы кӛбінесе қоспаларына тәуелді болады. 
Дәмі және иісі.
 
Дәмін және иісін сезу органдары кӛмегімен анықтайды. Кейбір 
минералдардың белгілі бір дәмі болады. Мысалы, галиттің дәмі тұзды, сильвин ӛте тұзды. 
Ал, басқа минералдар сындырғанда белгілі дәмі шығады. Мысалы, арсенопирит сарымсақ 
иісін береді.
Минералдардың ерігіштігі
- минералдың ерітіндімен не таза сумен әрекеттесу 
процесі. Ерігіштігі минералдарды анықтағанда үлкен мәнге ие. Мысалы, кварц суда аз 
ериді, ал галит және сильвин тез ерігіш. Суда ерігіштігі минералдағы майлы жылтырлығы 
кӛрінуімен анықталады. Серпімді, иілгіш сияқты қасиеттер лабораториялық жағдайларда 
анықталмайды. 
Минералдардың ыдырауы.
Кӛптеген минералдар қышқылмен ыдырайды және 
олармен ерітіндіге ауысады. Минералдарды анықтау үшін тұз және азот қышқылы сирек 
күкірт қышқылы қолданылады. Минералдың ыдырауы пипетка және әртүрлі қышқыл 
кӛмегімен анықталады, пипеткамен қышқыл тамшысын зерттеп отырған минерал не 
ұнтағына тамызып кӛреміз. Тамшының минералға әсерлесу реакциясын байқаймыз. 
Минерал қышқылмен газ бӛлініп қайнайды, мысалы; кальцит минералы тұз қышқылымен 
реакцияға түскенде қайнайды [4]. 
Минерал қаттылығын анықтау.
 
Салыстырмалы түрде қаттылықты анықтау үшін 
Моос шкаласы қолданылады, яғни, әрбір минерал ӛзінен бұрынғы минералдан қатты 
болады (1-кесте). 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
151
1-кесте
 

жүктеу/скачать 4,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: