А. Амангелді, С. Симбаева
ІІІ. Синтаксистік қызметі
жүктеу/скачать 53,4 Mb. Pdf көрінісі
|
Снимок экрана 2023—02—02 в 12.33.47
- Бұл бет үшін навигация:
- ТУЫНДЫ ЕТІСТІКТЕРДІҢ ЖАСАЛУЫ (Образование производных глаголов)
| ІІІ. Синтаксистік қызметі
Синтаксические функции 1. Етістік шақ, рай тұлғаларында жіктеліп келіп, сөйлемде баяндауыштың қызметін атқарады. Глагол, принимая формы времени, наклонения и личные окончания в предложении, выполняет функцию сказуемого. Мен кеше Омарды көргенмін. – Я вчера видел Омара. 2. Етістік есімдерше түрленіп, бастауыш, толықтауыш, кейде анықтауыш та болады. Глагол в предложении выполняет функцию подлежащего, дополнения и определения. Оқығаныңды айт. – Расскажи то, что ты читал. Айтарын айттым, келер-келмесін білмеймін. – Сказать-то сказал, но не знаю, придет или нет. Мен саған көрсеткен кітап. – Книга, которую я показал тебе. 3. Етістіктің көсемше түрі пысықтауыш қызметін атқарады. Деепричастие выполняет функцию обстоятельства. Бала үйден асыға 157 шықты. – Мальчик вышел из дома, торопясь. Ол бізге күлімсірей қарады. – Он посмотрел на нас, улыбаясь. ТУЫНДЫ ЕТІСТІКТЕРДІҢ ЖАСАЛУЫ (Образование производных глаголов) 1. Зат есімнен етістік тудыратын жұрнақтар (Словообразующие суффиксы глагола от существительных) А) -ла/-ле, -да/-де, -та/-те ойла, хабарла, шегеле, бейнеле тұзда, арқанда, көзде, емде баста, аяқта, суретте, есепте Ә) -а, -е аса, ата, сына, түне, тіле, өрте Б) -лас/-лес, -дас/-дес, -тас/-тес саудалас, сырлас, қателес, күбірлес ақылдас, ұйымдас, тілдес, күңкілдес достас, қоштас, көмектес, өштес В) -қар/-кер, -ғар/-гер басқар, атқар, ескер суғар, аңғар, теңгер Г) -лан/-лен пайдалан, ашулан, үйлен, иелен 2. Сын есім, сан есімдерден етістік тудыратын жұрнақтар (Словообра- зующие суффиксы глагола от прилагательных, от числительных) Сын есім (имя прилагательное) 1. -ла/-ле, -да/-де, -та/-те жұқала, сұлула, әдеміле, іріле жаманда, жуанда, қалыңда, жеңілде ақта, ұсақта, арықта, уақта, тікте 2. -ар/-ер/-р жасар, ағар, қызар, көгер, тазар 3. -ай/-ей/-й молай, күшей, көбей, қарай Сан есім (Имя числительное) 1. -ла/-ле, -да/-де алтаула, екеуле онда, жүзде 2. лес/-дес бірлес, жүздес 3. Басқа сөз таптарынан етістік тудыратын жұрнақтар (Словообразующие суффиксы глагола от других частей речи) Үстеу (Наречие) 1. -ла/-ле, -да/-де, -та/-те жоғарыла, қазақшала, орысшала, ілгеріле шында, жылдамда, төменде, кейінде, шақта, қыста Одағай (Междометие) 1. -ла/-ле ойбайла, құраула, көкеле, уһле Еліктеу сөздер (Подражательные слова) 1. -ла/-ле, -да/-де, -та/-те зула, сылдырла, гуле, уле тарсылда, жылтыңда, ирелеңде, желпілде салпақта, елпекте 2. -ыра/-іре жарқыра, бұрқыра, дүркіре, желбіре |