A. Б. Абдуллина мифтік фольклор оқу құралы Ақтөбе, 2014 Пікір жазғандар

Миф Суға лақтыру мотивіндегі (итергіш) басты образдың себептілігі

жүктеу/скачать 1,03 Mb. бет 13/45 Дата 14.05.2023 өлшемі 1,03 Mb. #93081

Бұл бет үшін навигация:

• Баланы ағызып жіберу құралы Ерекшелігі

Миф Суға лақтыру мотивіндегі (итергіш) басты образдың себептілігі Қабылдап алушы, асыраушы образ Баланы ағызып жіберу құралы Ерекшелігі Гильгамеш туралы Патша қызының баласы билікті тартып алады деп қорқып, қызынан туған баланы мұнарадан лақтырту Бүркіт – қорғаушы. Бағбан – бағушы. - Сәуегейдің сөзіне сеніп, билік үшін қам жеу мақсатында жеке бастың мүддесін ойлаушылық Шаруккин немесе Саргон туралы Анасы абыз болып, тууға рұқсат етілмегендіктен, суға ағызып жібереді - себет Саргон – тарихи билеуші (б.з.д. ХХІV ғ.). Анасы абыз болған-дықтан, лақтыруға мүдделі болды Библиялық Моисей туралы Мысыр фараоны жаңа туған еврей балаларын суға батыру жөнінде жарлық шығарады - себет Мысыр фараонының жарлығынан баладан амалсыз «бас тарту» Рим мифі Амулий патшаның әмірімен Рея Сильвияның Марс тәңірден болған екі баласы суға лақтырылады Тоқылдақ пен қасқыр – тауып алушы. Фаустул бақташы – бағушы - Өздері билік жасап, қала салу. Ромулдың атымен Рим қаласын тұрғызу Шахнаме-дегі миф Бахман Хума деген қызға үйленіп, билікті Хумаға береді. Хума бала туып, оның билік басына келгенін қаламай, ешкімге айтпай, суға ағызады Кедей қолөнерші себет Хуманың өз баласына билікті бергісі келмегендіктен, яғни қызғаныштан суға ағызып жіберуі Қазақ мифі – Алаш Тұрандағы Абдулла деген хан және Дала елінде Қызыл арыстан деген патшалар өткен. Екеуінен де үсті-басы ала ұл туған. Олар жаман ырымға балап, Сырдарияның суына тастайды шал - Алаш әр рудың батырларын жинап, үлкен «мемлекет» құрады Жоғарыда көріп отырғанымыздай, типологиялық ұқсастық тек белгілі бір сюжеттеріне, мотивтеріне ғана сәйкес келеді. Әр мифтің айтайын деген ойы - әр басқа. Бұл жерден халықтар сюжеттердің «бір-бірінен көшіріп алды» деген ұғым тумауы керек. Егер сюжет көшірілетін болса, онда мифте халықтық таным, қиял, ой-сана айқын көрінбес еді. «Көшпелі сюжеттер» өзінен-өзі көркемдік сипатқа ие болып, белгілі бір жыр-аңыз, эпос, ертегілерде көрініс табады. Қазақ ертегілерінде «тотыдай түрленген» деген тіркес бар. Бұл түсінік қазақ халқыныкі еместігі бірден көрініп тұр. Өйткені қазақ жерінде тоты деген құс өмір сүрмейді. Яғни бұл сюжет шығыстық сарыннан алынғандығын, экзотикалық өмірді халықты іштей аңсауынан, сол аңсауды көркемдік дәрежеде бере білуінен көрінеді. Сол секілді алаш туралы қазақ мифі типологиялық жағынан басқа халықтарға ұқсас болғанымен, онда таза көшпелі өмірдің салты, халықтық таным, ұлттық түсінік бар. Жоғарыда айтқандай, қазақ мифінде күнтекті бала сұлбасы толық сақталған. Қазақ халық түсінігіндегі «алаш» образының ертегілік, тарихи нұсқалары көптеп тараған. Яғни «алаштық инварианттар» алғашқы түсініктен мүлдем алшақтамай, сол көкжиектен өрбиді. Қорыта келгенде, қазақ мифінің генеалогиялық астары – түркілік танымның ортақ жүйелілігінде, бір арнадан өрбу эволюциялық арнасында. Ал қазақ мифі типологиялық жағынан әлем халықтарының барлық мифологиясымен шектеседі. Жоғарыда бір ғана қазақтың «Алаш» мифі арқылы оның басқа халықтар мифологиясымен типологиялық белгі-байланысын түрлі мотивтік позицияда анықтадық. Бұл жердегі типология деген мәселе – халықтар арасындағы қиял, арманның ортақтығынан, олардың жаны ізгілікке ұмтылаудан, жүрегі жақсылықты аңсаудан туындайтын құбылыс. жүктеу/скачать 1,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу: