Уран  ш ы ғаты н  аудандарм ен  оны ң  п ай ы зд ы қ  қоры

ВАЛЕОЛОГИЯ

2 -д и а г р ам м а

Р а д и о акти в тік  б ы л ғаны ш   түрл ері  ж эн е  %  үлесі

70  -  

6 0   -  

50  -  

40  -  

30 —

%  үлесі

Щ

  Радиоактивті 

тұрлері  жауын- 

ш аш ы н д ар

Атом  энергетикасы 

былғаныш ы

Ш

  Халық

шаруашылығындағы,

м е д и ц и н а д а

қо л д ан ы л аты н

қ ұ р а л д а р

Я   Табиғи  көздер

Д а м ы ғ а н   е л д е р д е   а т о м   э л е к т р   с т а н ц и я с ы н  

п а й д а л а н у   арқы л ы   э л е к т р   қуатын  өндіру  кеңінен 

таралған,  м ы салы   Жапон  елінд е  85%,  Ф ранцияда 

80%  ш а м а с ы н д а   атом   электр  қуатыменен  электр 

тоғы  өндіріледі.

Уранның  к о н ц ен т р ат ы н   кукіртқышқылы  ертін- 

дісімен  не  б о л м а с а   Ыа2С 0 3-мен  әрекет теу  арқылы 

құрамындағы  урәнды  уранил  т ұ зд ар ы н а  ау д ар ад ы . 

С о р ы л ға н   е р т ін д ід ен   у р а н д ы   ион  а л м а с т ы р у ш ы  

шайыр  арқылы  экстракциялап  реагенттен  бөледі, 

с о н а н   с о ң   NH j  -   қ о л д а н у   а р қ ы л ы   а м м о н и д і ң  

диуранатын  тұмбаға  түсірсді,  а р ы   қарата  отпенен 

қар у   а р қ ы л ы   U 30 8  ( х и м и я л ы қ   к о н ц е н т р а т )  

қосылысын  а л а м ы з .  U3O g -   қосылысын  кептеп  бөлу 

үшін  а р а л ы қ   тұндыру  ІЮ 4  *  2Н20  қосы л ы сы н а  не 

б о л м а с а   U 0 2C 20 4  *ЗН20   т ұ з ы н   а л а д ы ,   б ұ л  

т ү з і н д і л ө р д і   о т п е н е н   қ а р и д ы ,   с о л   к е з д е   U 30 8 

т ү з іл е д і,  б у л   түзіндіні  а з о т   қ ы ш қ ы л ы н д а   еріту 

а р қ ы л ы   а ф с Ь и н а ж д а у   ә р е к е т і н   ж ү р г із е д і,  б ұ л  

п р о ц е с с  

з к с т р а к ц и я л ы қ  

д е п  

а т а л а д ы ,  

ү ш б у т и л ф о с ф а т   қосу  арқылы  жүреді.  Осы  жолмен 

алынған  ертіндіні  уранның т а з а   я д рол ы қ тотығына 

а й л а н д ы р а д ы ,  сонан  соң  оны  сутегін  қолданумен 

U 0 2  дейінгі  қалы пқа  келтіріп  НҒ  қы ш қы лы м ен ен  

ө ң д е у   а р қ ы л ы   U F 4  қ о с ы л ы с ы н   а л а д ы   д а   оны  

м е т а л л о м е т р л і к   к а л ь ц и м е н   б о л м а с а   м а г н и м е н  

қалпына  келтіреді.

Ж о г а р ы д а   к е л т і р і л г е н   ө н д і р і с   с а т ы с ы н ы ң  

барлығы жоғарғы улағыштық ради ациялы қ қауіптілік 

көзі  болып  т а б ы л ад ы .

Б із д ің  

л а б о р а т о р и я л ы қ  

з е р т т е у м е н е н  

д ә л е л д е н г е н д е й   [7-10],  у р а н н ы ң   өнімдік  сүйық 

ертіндісінің  бір  литрінің  құрамында  уранның жалпы 

к о н центраци ясы   34,7  грамм  б о л г а н д а   р г д и а ц и я - 

ның деңгейі  қалыпты  ж ағд айдан  б ірнеш е  е с е   асты,

ал  осы  а й т ы л ға н   ертінді  у л ы л ы ғы   б о й ы н ш а  е т е  

жоғарғы  д ә р е ж е д е   болды.

Р а д и а ц и я   т у р а л ы   сөз  қозғағанд а  бүгінгі  күнге 

дейінгі  болған  ап а т та р   менен  былғаныш тар  туралы 

сөз  айт п ауға  б о л м а й д ы .  Б а р л ы қ   ж ерд іц  үстінде 

ашық кеңістікте б олған ж ары лы стан  ст р ат о с ф е р ағ а  

9,1  х  1 0 17 

E

k

C

s

-  

1 3 7 т а р ал д ы ,  бұл дегеніміз жауын- 

ш аш ынмен  50  жыл  бойы  түсетін  күтілетін  нәтижелі 

эвивалентті  м е л ш е р  болып  т а б ы л а д ы ,  бұған  д ә л е п  

1945  ж ы л д ы ң   1 6 - ш іл д е с ін е и   19 9 5   ж ы л д ы ң   18- 

қ а з а н ы н а   д ейінгі  б о л ғ а н   с ы н а қ   ж а р ы л ы с т а р д ы  

айтпай  кетуге  болм ай ды .

Табиғаттан,  ж ер д ен   біздің  д ен ем ізг е  80  пайыз 

р а д и а ц и я   е н е д і ,  а л   қ а л ғ а н ы   к о с м о с т а н   е н е д і, 

Т а б и ғ а т т а   р а д и о б е л с е н д і   и з о т о п т а р   к е п т е п  

кездеседі,  сөйтсе  д е   о л а р   граниттерде,  вулкандық 

қ а л д ы қ т а р д а   ж ән е  с а з д а   көп  м е л ш е р д е   б олад ы . 

Ж е р д е г і  кез  к е л г е н   д е н е   р а д и а ц и я н ы ң   ә с е р і н е  

д уш ар  б о лад ы ,  бірақ о л а р   белгілі,  оның  мелшерін 

алуы  тіршілігіне  ж әне  өмір  сүру  о р тасы н а  тікелей 

б а й л а н ы с т ы .   М ы с а л ы   т а у л ы   а й м а қ т а   ө м ір  

с ү р е т ін д е р   ж азы қ та  м е к е н д е й т ін д е р г е   қараған д а 

р ади ация ны ң  мелш ерін  кептеп  ал ад ы ,  сол  сияқты 

а том   э л е т р о с т а н ц и я н ы ң   о п е р а т о р ы н а   қ ар ағ ан д а 

ш ах т ер л ар   р ад и ац и я н ы   көп  алад ы .

Уран  өндірісінде,  я д р о л ы қ   сы н ақ  кезінде  өте 

қауіпті  р а д и о н у к л и д т е р д ің   т а р а л у   б о л а д ы ,  о л а р  

улылығы  (қауіптілік  д ә р е ж е с і)  б ой ы н ш а  негізінен, 

төрт топқа  бөлінеді: 

/

1.  Өте  жоғарғы  р а д и о б е л с е н д і  токсикологиясық 

дәрежедегі радионуклидтер (210Ро,  226Ra,  232U, 

2у Р

U, 

239P u   т.б.)  м ин им ал ды қ  белсенділік  к оэф ф итоенті

0,1  тең. 

Г

2.  Ж о ғар ғы   р а д и о б е л с е н д і   токсикогиэгиялық 

дәрежедегі радионуклидтер (“ Sr,  126l , 1311,2>*Ra, 

233U,

26

Ь/2010

ВАЛЕОЛОГИЯ

т.б.) м ин ималды қ белсөнділік коэф ф иц иенті  1,0 тең.

3.  О р т а   р а д и о б е л с е н д і   т о к с и к о л о г и я л ы қ  

дәреж едегі  ради онукли дтер  (137C s ,  32Р,  45С а ,  8SSr, 

т.б.)  м ин им алды қ  б ел сенд ілік  к о э ф ф и ц и е н т   10-ға 

дейін.

4.  Т е м е н г і  р а д и о б е л с е н д і   т о к с и к о л о г и я л ы қ  

дәрежедегі радионуклидтер (3Н,  14С,  55Fe, 65Zn, ы Мп, 

т.б.)  минималдық белсенділік  коэфф ициент!  10-нан 

жоғары.

У р а н д ы  

ж е р а с т ы  

с к в а ж и н а л ы қ  

с іл т іл ік  

жолм енен  ендіру  кезіндегі  экологиялық қауіпсіздікті 

қ а м т а м а с ы з д а н д ы р у д ы ң   к е й б і р   м ә с е л е р і н і ң  

езектісі  б о л ы п   т а б ы л а т ы н   ф а к т о р л а р д ы ң   бірі  -  

с к в а ж и н а д а ғ ы   т ү т ік т е р д ің   ж а л ғ а н у ы н д а   б о л ғ а н  

а қ а у л а р д ы ң   с а л д а р ы н а н   ертіндіні  copy,  ерітетін 

сұйықты  ұңғымаға  құю,  түтікпенен  өңдеу  жүйесіне 

т а с ы м а л д а у   кезіндегі  ш аш ы р а п   б е й - б е р е к е т   ағуы 

с а л д а р ы н а н   с ы р т қ ы   о р т а н ы ң   л а с т а н у ы .   Біз 

ж о ғ а р ы д а   к е л т ір г е н д е й   у р а н н ы ң   ж а л п ы   к о н ц ен ­

т р а ц и я с ы   3 4 , 7   г р а м м   б о л ғ а н д а   р а д и а ц и я н ы ң  

д е ң г е й і  

қ а л ы п т ы  

ж а ғ д а й д а н  

б і р н е ш е  

е с е  

ж о ғ а р ы л а с а ,   а л   осы   а й т ы л ғ а н   ертінді  у л ы л ы ғы  

б о й ы н ш а  ө т е  жоғарғьі  д ә р е ж е д е   екендігі  белгілі, 

о сы нд ай  сұйық  ш аш ы р ап   б ы лғ аған д а  оның  қасіреті 

үлкен  екендігін  екінің  бірі  түсінетіндігі  анық.

О сы   ж о ғ а р ы д а   а й т ы л ғ а н д а р д ы   т ұ ж ы р ы м д а й  

к е л іп ,  у р а н д ы   ж е р а с т ы   с к в а ж и н а л ы қ   с іл т іл ік  

ж олменен  ендіру  кезіндегі  экологиялық қауіпсіздікті 

қ а м т а м а с ы з д а н д ы р у   үшін  с к в а ж и н а л а р д ы ң   ішінің 

саздануын,  ф и л ь т р  сүзгіштердің жұмысын  бақылап, 

т а з а л а п ,  ө р д ай ы м   т ө т е н ш е   ж а г д а й л а р д ы ң   а л д ы н  

а л у   м аң ы зд ы   м ә с е л е л е р   б олы п   т а б ы л а д ы .  Егер 

у р а н н ы ң   ә н ім д ік   е р т і н д і с і   т о п ы р а қ қ а   т е г і л г е н  

ж а ғ д а й д а   о н д а ғ ы   у р а н   т о п ы р а қ қ а   ш а қ қ а н д а  

миллионный б е с  белігін қураса сыртқы ортаның өте 

жоғарғы  д ә р е ж е д е   л а с т а н ғ а н ы   б олы п   т а б ы л а д ы . 

М үнд ай  о р т а д а   тіршілік  көзі  ішкі  ж ә н е   сы р т қ ы  

сә у л елен у ге  ш алд ы ғады ,  сондықтан  ол  жерлердегі 

сы ртқы   о р т а н ы ң   д а ғ д а р ы с ы   к ө р ш іл е с   ж е р л е р г е  

дәрігерлік,  б иологиялық  ж әне  экологиялық  апатты 

тудырады.

Пайдаланы.пган  әдебиеттер  тізімі

1.  С в а м б а е в  Е.А.,  С в а м б а е в  Ж.А.,

Султанбеков  Г.А.,  С в а м б а е в  А., Дж улам анов Т.Д.

П р о м ы ш л е н н о - т о к с и к о л о г и ч е с к а я   о п а с н о с т ь

д о б ы ч и   у р а н а   м е т о д о м  

п о д з е м н о г о   в ы щ е л а ­

чивания.  -   М ат ер и ал ы   VI  Конгресса  обогатителей 

стран  СНГ,  Московский  государственный  институт 

стали  и сплавов.  Москва,  2007  г.

2.  С в а м б а е в   Е.А.,  С в а м б а е в  Ж.А.,

С ултанбеков  Г.А.,  С в а м б а е в  А.

Р а д и а ц и о н н а я   и  т о к с и к о л о ги ч е с к ая   б е з о п а с ­

н о с т ь   при  п о л у ч е н и и   х и м и ч е с к о г о   к о н ц е н т р а т а  

урана.  -   М ат ери алы   VII  Конгресса  о б о гат и т ел ей  

стран  СНГ,  Московский  государственный  институт 

стали  и  спл авов.  Москва,  20 0 9   г,

3.  С в а м б а е в   Е.А.,  С в а м б а е в  Ж.А.,

Султанбеков  Г.А.,  С в а м б а е в   А.

Р а д и а ц и о н н о - т о к с и к о л о г и ч е с к а я   о п а с н о с т ь  

а к т и в н о г о   и л а ,  п о л у ч е н н о г о   из  о т х о д о в   н е ф т и  

микроби ологи чески м   с и н тезо м .

-   М ат ери ал ы   ІІІ  М еждународной  конференции 

Радиоактивность и радиоактивные элементы в среде 

обитания  человека,  г.  Томск.  23-27  июня,  2009  г.

4. С в а м б а е в  Е.А.,  С в а м б а е в  Ж.А.,

С у л т а н б е к о в  

Г. А., 

С в а м б а е в   А. 

и 

д р .

Ф а р м а к о л о г и ч е с к а я   а к т и в н о с т ь   э л е м е н т а р н о г о  

й о д а  

при 

э к с п е р и м е н т а л ь н о м  

о т р а в л е н и и  

п р о д у к т и в н ы м   р а с т в о р о м   у р а н а ,  -   М а т е р и а л ы  

I  М е ж д у н а р о д н о г о   С ъ е з д а   Р о с с и й с к и х   в е т е р и ­

нарных  ф а р м а к о л о го в  

и  токсикологов.

5. 

« Э Ф Ф Е К Т И В Н Ы Е  

И 

Б Е З О П А С Н Ы Е  

ЛЕКАРСТВЕННЫЕ  СРЕДСТВА  В  ВЕТЕРИНАРИИ» 

МСХ  РФ  ФГЩУ  ВП О   « С а н к т - П е т е р б у р г с к а я  

Г о с у д а р с т в е н н а я  

А к а д е м и я  

в е т е р и н а р н о й  

медицины».  Санкт-Петербург.  19-22  мая,  2009  г.

6.  С в а м б а е в   Е.А.,  С в а м б а е в  Ж.А.,

С ултанбеков  Г.А.,  С в а м б а е в  А.

Оценка  п о след ствий  чрезвычайн ых  ситуации  в 

пр ои зводстве  урана.

-   М а т е р и а л ы  

V  М е ж д у н а р о д н о й   н а у ч н о - 

практической  к о н ф е р е н ц и и   по  п р о б л е м ам   горной 

промыш ленности,  ст р о и т ел ь с т в а   и  энергетики.  28- 

30  октября  Тульский  государственный  университет. 

2009  год.  г.  Тула.  Том-2  стр.  398-401

7.  К ауаш ев  С.К.,  Шитый  А.Г.,  С в а м б а е в   Ж.А., 

Тусупбекова  С.Т.,  С в а м б а е в   Е.А.,  Султанбеков  Г.А., 

Бахм агам б ет ова  Г.Б.,  С в а м б а е в   А.С.

Т о к с и ч е с к о е   в о з д е й с т в и е   с п е ц и ф и ч е с к и х  

ф а к т о р о в   о к р у ж а ю щ е й   с р е д ы   н а   з д о р о в ь е  

на с е л е н и я   в  Респуб лике  Казахстан.

-  

М а т е р и а л ы  

М е ж д у н а р о д н о й  

н а у ч н о - 

практической  ко н ф ер ен ц и и   «Актуальные проблемы 

и  п е р с п е к т и в ы   р а з в и т и я   а г р о п р о м ы ш л е н н о г о  

комплекса».  3-4  марта,  2 0 0 9   год.  г.  Иваново.

8.  Тусупбекова  С  Т.,  С в а м б а е в   Е.А.,

С в а м б а е в  Ж.А,,  С ултан беков Г.А.,  С в а м б а е в  А.  и

др.  О б е с п е ч е н и е   б ез о п асн о г о   уровня  токсических 

и  радиоактивных  э л е м е н т о в   в  рац и он е  животных,

-   М а т ер и а л ы   VI  М еж дународной  научно-прак­

тической  к о н ф е р е н ц и и   «ТЯЖЕЛЫЕ  МЕТАЛЛЫ  И 

РАДИОНУКЛИДЫ  В  ОКРУЖАЮЩЕЙ  СРЕДЕ» Том-2 

стр.  57

9.  С в а м б а е в   А.  Основы  токсикологии.  Учебник 

д л я   вузов.  Алматы,  2004  г.

10.  С в а м б а е в   Е.А.,  С в а м б а е в  Ж.А.,

Султанбеков  ГА.,  С в а м б а е в   А.  Экономический

эф ф е к т и в н о с т ь   п р о в е д е н и я   экотоксикологичесгййх 

р а б о т   по  о б е с п е ч е н и ю   п р е д е л ь н о   д оп усти м ы х 

вы б росов в хвостхранилищ е.

М а т е р и а л ы  

м е ж д у н а р о д н о й  

ыаучно- 

п р а к т и ч е с к о й   к о н ф е р е н ц и и   ч а с т ь - 2 ,  ?>40иН  РК, 

КазНТУ  им.  К.И.  С а т п а е в а ,  институт  элбномикй  и 

бизнеса.  Алматы,  2007  г.

Р е з ю м е

А в т о р ы  

о п и с ы в а е т   в а ж н о с т ь   н е к о т о р ы х  

в о п р о с о в   о б е с п е ч е н и е   э к о л о г и ч е с к о й   б е з ­

опасности  при  д о б ы ч е   урана  подземным  способом 

с  и сп о льзо ван и ем   кислоты.

______________________ L__________________

Валеология. Денсаулық жэне өмірлік дағдылар

21

ВАЛЕОЛОГИЯ

А р н а у л ы  

и м м у н и т е т т і  

к ү ш е й т е   а л а т ы н  

т ә с і л д е р   б а р .  О л   үшін  ж ұ қ п а л ы   а у р у   қ о з д ы р а т ы н  

м икроб  н е м е с е   в и р у с т а р д ы ң  е т е  а з   ә л с ір е т іл г е н  

н е м е с е   ө лтірілген   түрін  а д а м ғ а   егеді.  М ундай 

т әсілд і  в а к ц и н а ц и я   д е п ,  а л   егетін  м а т е р и а л д ы  

в ак ц и н а  д ей д і.  ХҮІМ  ғ а с ы р д а   а ғ ы л ш ы н   ғалы м ьі 

Д ж е н н е р д ің   ш е ш е к к е   қ а р с ы   ұ с ы н ғ а н   в а к ц и н а с ы  

ө т е   тиімді  б о л ы п  ш ықты.  А т а л м ы ш   а у р у ға  қар сы  

ж о с п а р л ы ,  

ү з і л і с с і з  

ж а с а л ғ а н  

в а к ц и н а  

н ә т и ж е с ін д е   о с ы   з а м а н д а   ш е ш е к   а у р у ы   ж е р  

б е т і н д е   к е з д е с п е й д і .  

1 9 2 1   ж ы л ы  

ф р а н ц у з  

ғ а л ы м д а р ы   К а л м е т   п ен   Геренн ің  т у б е р к у л е з г е  

қар сы   д а й ы н д а ғ а н   в а к ц и н а с ы   а у р у д ы ң   а л д ы н  

а л у д ы ,  кей бір  е л д е р д е   о н ы   ж о ю ға   ү л к е н   р а л  

а т қ а р д ы .  Б ұ л   а т а л м ы ш   в а к ц и н а   ә л с ір е т іл г е н  

м икроб  б о л а т ы н .  О л   ж а қ с ы   э с е р   еті  үшін  а д а м  

д е н с а у л ы ғ ы   ж ақ сы   б о л ы п   т у ы л у ы   керек.  Біздің 

Қ а з а қ с т а н д а  

э к о л о г и я л ы қ  

с и п а т т а р д ы ң  

с а л д а р ы н а н   ( С е м е й   полигоны,  А р а л   еңірі,  т.б.) 

кеп  б а л а   ә л с із,  у а қ ы т ы н а н   б у р ы н   ш а л а   т у ы л а д ы . 

С о н д ы қ т а н   в а к ц и н а н ы ң   о л а р   үшін  п а й д а с ы   е т е  

т е м е н .  

О с ы  

з а м а н д а  

в а к ц и н а л а р д ы  

б и о т е х н и к а л ы қ   ж о л м е н   д а й ы н д а й д ы .   А т а л м ы ш  

ж о л м е н   б а к т е р и я   к л е т к а с ы  

н е м е с е  

в и р у с  

д е н е с і н д е г і  

в а к ц и н а л ы қ  

қ а с и е т і   б а р   ж е к е  

м о л е к у л а н ы   б өліп а л ы п   кеб е й т е д і.  М о л е к у л а н ы ң  

қ у р ам ы   б ел г іл і  б о л с а ,   о н ы   х и м и я л ы қ   ә д іс п е н  

с и н т е з д е й д і.  М унд ай  в а к ц и н а н ы ң   ерекш елігі  е т е  

тиімді,  әрі  ңауіпсіз,  б е г д е   р е а к ц и я   б е р м е й д і . 

А т а л м ы ш   ж о л м е н  

8 0 - ж ы л д а р ы  

ф р а н ц у з  

ғ а л ы м д а р ы   В  г е п а т и т   в и р у с ы н ә   қ а р с ы   в а к ц и н а  

д а й ы н д а п   ш ы ға р д ы .  А р н а у л ы   емі  жоқ,  қауіпті 

а у р у   -   г е п а т и т   ( б а у ы р д ы ң  

қ а б ы н у ы )   е к е н і н  

көпшілік  білуге  тиіс.

Ж ы л қ ы   етінің  п а й д а с ы   б а р ,  м а й ы   қатпай ты н, 

ж ү р е к   т а м ы р ы н а   з и я н ы   ж о қ   т а м а қ .  А л  қ ы м ы з  

в и т а м и н г е   б а й ,  о н ы ң   іш ін д е   С  в и т а м и н і  кеп. 

Т у б ер к у л е з  а у р у ы н а   б ей ім   кісілер  міндетті  т ү р д е  

о н ы  

т у р а қ т ы   қ а б ы л д а ғ а н  

ж ө н . 

Ө с і м д і к  

м а й ы н д а ғ ы   в и т а м и н   Ё, 

с ә б і з д е г і   А,  ә р   т үрлі 

кекөніс  пен   ж е м іс т е р д е г і  в и т а м и н   С  а д а м н ы ң  

б а р л ы қ  д е н е   м ү ш е л е р ін ің   қуатты  ж у м ы с   істеуіне, 

с ы р қ а т т а н ғ а н   ж а ғ д а й д а ,   ә с і р е с е   қ а т е р л і  ісікпен 

а у ы р ғ а н д а ,   н а у қ а с т а р ғ а   ә л - қ у а т   б е р іп ,  а у р у д ы  

ж ең ілд ет у ге,  тіпті  ж а з ы л ы п   ш ы ғу ы н а  ү л к ен   с е б е л  

б о л а д ы ,   С ә р ы м с а қ   п е н   л и м о н   т у м а у   а у р у ы н  

б о л д ы р м а у ғ а ,   а л   н а у қ а с т а н ғ а н   ж а ғ д а й д а   жеңіл 

етуіне  көп  к ө м е к т е с е д і,  о ған  қоса  с а р ы м с а қ   қан 

т а м ы р л а р ы н д а   а т е р о с к л е р о з   д а м у ы н а   б ө г е т  

б о л ы п ,  о н ы ң   ж о й ы л у ы н а   к ө м е к т е с е д і .   Ш п и н ат  

е с і м д і г і н д е г і   к о э н з и м   Ку  1 0   ( К О Э   0 1 0 )   қ а н  

т а м ы р л а р ы н   ш и р а т а д ы .   Ж ү з і м   с ү й е г і н д е   қан 

т а м ы р л а р ы н   ш и р а т а т ы н   б а с қ а   д а   з а т т а р  

т а б ы л ғ а н .  

А л м у р т  

і ш е к - қ а р ы н д а  

б е г д е  

б а к т е р и я л а р д ы ң   ө с і п - е н у і н е   б е г е т   ж а с а й д ы .  

А й р а н ,   ә с і р е с е   б и ф и д о к   і ш е к т е г і   з и я н д ы

б а к т е р и я л а р д ы   ж о я д ы .   Ж а й с ы з   т а м а қ т а н   іш 

б ұ з ы л ғ а н   ж а ғ д а й д а   б и ф и д о к   о н ы   түзейд і.  Қызыл 

п о м и д о р д ы ң   с ы р т қ ы   қ а б ы ғ ы н д а   р а к   а у р у ы н ы ң  

а л д ы н   а л а т ы н   з а т   б а р   Қ ы м ы з  н е с е п   түтіктерінің 

қ а л ы п т ы   ж у м ы с   ж а с а у ы н а   о ң д ы   э с е р   е т е д і .  

Т о қт ал ы п   ет уге  т ү р а р л ы қ   т а м а қ   -   картоп.  О н ы ң  

б і р н е ш е   т ү с ін ік с із   қ а с и е т і   б а р   б о л ы п   ш ы қ т ы . 

М ы с а л ы ,  күйген  ж е р г е   к а р т о п   кесін дісін  қ о й са 

ау ы р ғ а н ь і  л е з д е   б а с ы л а д ы .   Қ ы зғы лт  ка р т о п т ы ң  

с е л і  қары н  м ен   он  екі  елі  ішектің  ойы қ  ж а р а с ы н  

е м д е у д е   ж а қ с ы   н ә т и ж е   б е р е д і .   Қ ы ст ан   шыққан 

картопты п а й д а л а н б а й д ы ,  өйткені о н д а  улы з а т т а р  

б о л у ы   мүмкін.

Д е н е   б ел с е н д іл ігі  д е   с а л а у а т т ы   өмір  сүрудің 

м а ң ы з д ы   к ө р ін іс і.  К е й б і р е у л е р д і ң   қ ы з м е т т е  

қ о з ғ а л м а й   ж у м ы с   і с т е у г е   м ә ж б ү р   б о л а т ы н ы  

белгілі  Қ ы зм е т к е   тек  көлікпен  б а р ы п   келу,  ү й д е  

у а қ ы т т ы   қ о з ғ а л ы с с ы з   ө т к і з у   -   д е н с а у л ы қ қ а

Т¥МАУ ДД 

Ж¥ҚПАЛЫ КҮИН

Иммунитеті 

жогары  адам  көп  жасайды

ж а й с ы з   э с е р   ет ет ін   ф а к т о р л а р д ы ң   бірі,  М ундай 

ж а ғ д а й д а   д е н е н і ң   ішкі  м ү ш е л е р і   т е м е н   тү сед і, 

тік ішек сьіртқа а й н а л а д ы . О м ы р т қ а л а р д ы ң  а р а с ы  

ж а с  

ұ л ғ а й ғ а н  

с а й ы н  

қ а т а й ы п ,  

ж у л ы н  

т а л ш ы қ т а р ы н ы ң   ш ы ға т ы н   с а ң ы л а у л а р ы   т а р ы л а  

б е р у і   м ү м к і н .   С о н д ы қ т а н   о м ы р т қ а   а р а с ы н  

қ о з ғ а л т а т ы н   ж а т т ы ғ у л а р   ж а с а ғ а н   д у р ы с .  

Ә с і р е с е ,   т у р н и к к е   қ о л м е н   а с ы л ы п ,   т а р т ы л у д ы  

ә д е т к е   а й л а н д ы р ғ а н   д ұ р ы с .

Қ о р ш а ғ а н   о р т а н ы ң   д е н с а у л ы қ қ а   қ а н д а й  

м а ң ы з д ы   е к е н і   б ә р і м і з г е   б е л г і л і .   А у а ,  су, 

т о п ы р а қ т ы ң   т ү р л і   х и м и к а т т а р м е н   у л а н ғ а н ы  

ж а с ы р ы н  е м е с .  О р г а н и к а л ы қ х и м и к а т т а р д ы ң у л ы  

әс е р ін   ж о ю д а   б а у ы р д ы ң   рөлі  е р е к ш е .  Б а у ы р д ы ң  

о р г а н и к а л ы қ   з а т т а р д ы   з а л а л с ы з д а н д ы р а т ы н  

б елік тері  б а р .  А т а л м ы ш   б е л ік т е р д ің   келем і  улы 

з а т т а р  ұ з а қ  э с е р   е т к е н д е   1  п а й ы з д а н   16  п ай ы зға 

д е й ін   а р т а д ы .   Б а у ы р д ы ң   о с ы   қаси ет і  б о л м а с а  

қазіргі  а д а м з а т т ы ң   а м а н - е с е н   журуі  н е ғ а й б ы л  

б о л а р  еді.  Сондыи^ан б а у ы р  қабілетін а р тты раты н 

т а м а қ т а р д ы   т у р а қ т ы   п а й д а л а н ғ а н   жен.  Б а у ы р  

үшін  е ң   қажетті  т а м а қ  -   с ү з б е .  О н ы ң   қ ұ р а м ы н д а  

б а у ы р д ы ң  кур ы л ы сы н  қ а л л ы н а  келтіретін з а т  бар. 

Ішімдіктегі  сп и р т  н ә з і к б а у ы р ғ а   э с е р  етіп,  о н д а ғ у ' 

м а ң ы з д ы   б і р қ а т а р   р е а к ц и я л а р д ы ң   ж ү р у н  

т о қ т а т а д ы . 

/

жүктеу/скачать 1,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: