Теориясы: «ТАЛДАУ» 1. Салыстыр. 2. Айырмашылығы неде? 3. Ұқсастығы неде? 4. Тақырыптың басты идеясын жаз сияқты тапсырмалар болу керек. Немесе, 1-3 тапсырмаларды Венн диаграммасы арқылы қамтуға болады.
Мысалы, жаттығудағы берілген мәтіннен бір шешендік сөзді алып, сөйлемдерін толымсыз сөйлемге айналдыр.
Үлгі: Үргеніш шешені:
- Сөз анасы не?
- Су анасы не?
- Жол анасы не? - деп сұрайды.
Сонда Сырым батыр:
- Сөз анасы – құлақ,
- Су анасы - бұлақ,
- Жол анасы - тұяқ! - деп жауап береді.
Толымсыз сөйлем: Үргеніш шешені: Сөздің, судың, жолдың анасы не? – деп сұрайды.
Сырым батыр: Сөздікі – құлақ, судікі – бұлақ, жолдікі – тұяқ! – деп жауап береді.
1. Шешендік сөздің көркемдігіне нұқсан келе ме, жоқ па? Себебін айт.
Толымды сөйлемді толымсыз сөйлемге айналдырғанда, шешендік сөздің көркемдік нұсқасына нұқсан келеді. Ссбебі: ырғақ, ұйқас өзгереді.
Практикасы:
«ҚОЛДАНУ» Қарапайым тапсырмалардың өзгертілген жағдайдағы нұсқалары орындалады. Оқулықтағы жаттығуды орында (екі толымды, екі толымсыз сөйлемді теріп жаз. Толымды сөйлемде айтылмай қалған сөзді анықта)
Толымды сөйлемдер:
1. Бірақ атайтын кісі бұл жиыныңнан табылмайды дen тe айтпаймын.
2. «Осының бірі лайық қой» - деген қошеметші де бұл жиында жоқ емес.
Толымсыз сөйлемдер:
1) Сендер кімнің төбе би болатынын атамадыңдар ғой.
2) Асыл ағаң болыс та, би де боламын деп өктеген де емес.
Теориясы: «ЖИНАҚТАУ» Қорытынды шығаруға бағытталған: Мазмұнды жүйеле, анықтама бер, кесте, сызба толтыр, сөзжұмбақ, ребус шеш, т.б. сөздер тапсырма шартында болу керек. Сұрақтарға жауап беру арқылы бос торларды толтыр.
Үлгі:
1) ж
а
л
а
ң
2) ж
а
қ
с
ы
з
3) ж
а
қ
т
ы
4) т
о
л
ы
м
с
ы
з
1) Тұрлаусыз мүше қатыспаған сөйлем қалай аталады?
2) Баяндауыштың бір өзі сөйлемге негіз болатын жай сөйлемнің түрі.
3) Құрамында бастауышы бар, жасырын тұрғанда да баяндауышы арқылы тауып алуға болатын сөйлем.
4) Ойға қатысты сөйлем мүшесінің бірі түсіп қалған сөйлемнің түрі.
