А. Әшімбаев Әбілхан қастеев шығармашылығы арқылы білімгерлердің

 
 
146 
 
Саммит  Астана-2010  стал  катализатором  процессов  по  продвижению  базовых  принципов  и 
стандартов Организации в Евразии. Эксперты расценили это событие как начало качественно нового 
этапа развития ОБСЕ.  
1. Последние одиннадцать лет подобных съездов вообще не проводилось, это решение является 
беспрецедентным  по  целому  ряду  причин:  впервые  в  истории  ОБСЕ  ее  возглавило  азиатское 
государство  с  преимущественно  мусульманским  населением  -  притом,  что  среди  председателей 
ОБСЕ всегда преобладали страны Западной Европы, члены или кандидаты на вступление в Евросоюз. 
Ни  одно  государство  СНГ  не  претендовало  и  не  могло  претендовать  ранее  на  этот  высокий  пост, 
поэтому объективным достижением Назарбаева, председательствующего в ОБСЕ в 2010 г., является 
факт, что ему удалось собрать за один стол переговоров лидеров многих стран мира. Данное решение 
о  председательстве  Казахстана  подтвердило  подлинное  равноправие  всех  государств-участников 
Организации.  
2. Фактически предотвращен развал ОБСЕ, как международной организации, хотя еще 4 года 
назад, 5 декабря 2006 г., на заседании СМИД ОБСЕ министр иностранных дел России Сергей Лавров 
официально предупредил страны ОБСЕ о возможности выхода Российской Федерации из ОБСЕ, если 
"она  не  перенесѐт  акцент  своей  деятельности  с  мониторинга  соблюдения  прав  человека  на  военно-
политическое сотрудничество и экономику";  
3. Сейчас в ОБСЕ председательствует Казахстан, руководство которого высказывало довольно 
амбициозные намерения в сфере решения многих животрепещущих конфликтов на территории СНГ 
(нагорно-карабахского, грузино-югоосетинского и др.);  
4. Председательство Казахстана в ОБСЕ многими в Европе рассматривалось как своеобразный 
аванс и знак доверия к стране «со своеобразной моделью демократии»;  
5.  Сама  Организация  по  Безопасности  и  Сотрудничеству  в  Европе  последнее  время  все  чаще 
подвергается  жесткой  критике  как  неэффективная,  устаревшая  и  давно  себя  исчерпавшая 
международная структура. 
Декабрьский саммит ОБСЕ в Астане дал исчерпывающие ответы на все эти вопросы и вызвал 
дополнительный  всплеск  интереса  к  Казахстану.  Это  очень  важно  для  развития  сотрудничества  с 
другими  странами.  Казахстан  все  больше  рассматривается  мировым  сообществом  не  только  как 
динамично  развивающееся  государство,  но  и  как  важный  форпост  демократических  завоеваний.  А 
это  -  надежная    основа  для  привлечения  дополнительных  инвестиций  в  растущую  экономику,  для 
укрепления стратегического партнерства с государствами - членами Организации. 
Взяв  на  себя  ответственность  председательства  в  Организации,  олицетворяющей  желание  ее 
участников создать эффективную  систему безопасности и сотрудничества, Казахстан по воле своего 
руководителя очень высоко поднял планку собственных устремлений. Образно говоря, у Казахстана 
нет теперь обратного пути. Саммит ОБСЕ в этом смысле стал для нас точкой отсчета нового времени, 
чем и обусловлен высокий уровень наших ожиданий как граждан и патриотов своей страны. 
Впервые  за  11  лет  принята  декларация  Саммита  ОБСЕ.  Руководители  делегаций  пытались 
прийти к компромиссу, но абсолютного согласия между всеми 56-ю странами-участниками, удалось 
достичь  далеко  не  сразу.  Все  происходило  за  закрытыми  дверями,  откуда  до  окончательного 
согласования  текста  не  поступало  абсолютно  никакой  информации.  И  только  около  часа  ночи, 
Президент  нашей  страны  сообщил  о  результатах  работы  на  специальной  пресс-конференции.  За 
документ,  предложенный  Президентом  Казахстана  Нурсултаном  Назарбаевым,  проголосовали  все 
члены ОБСЕ. Это историческое событие. Оно открывает новый этап в жизни Организации, который 
отвечает надеждам наших народов на более безопасный, лучший мир. 
Участники  подтвердили  единство  разделяемых  ценностей  и  общего  видения  решения 
актуальных проблем, все 10 принципов Хельсинского заключительного акта: суверенное равенство, 
неприменение  силы  или  угрозы  силы,  нерушимость  границ  и  территориальную  целостность 
государств, мирное урегулирование споров, невмешательство во внутренние дела. А также уважение 
прав  человека,  равноправие  и  право  народов  распоряжаться  своей  судьбой,  сотрудничество  между 
государствами, и наконец, добросовестное выполнение обязательств по международному праву. 
Подводя  итоги  2-дневной  работы,  глава  нашего  государства  поздравил  всех  граждан 
Казахстана:  «Хотел  бы  поздравить  всех  граждан  нашей  страны  с  успешной  организацией  и 
проведением саммита ОБСЕ. Практически он завершился сегодня ночью с принятием Астанинской 
декларации ОБСЕ. Я признателен всем казахстанцам, астанчанам за огромную работу по подготовке  
 

 
 
147 
саммита. Весь мир другими глазами посмотрел на Казахстан, увидел все достоинства нашего народа. 
Проведение  саммита  стало  триумфом  всего  казахстанского  народа,  свидетельством  его  единства, 
устремленности в будущее».  
Об окончательных итогах саммита говорить пока рано. Но, как говорят дипломаты, одно уже 
известно  наверняка  –  2010  год  войдет  в  историю  нашей  республики,  как  год  триумфа  Астаны  на 
мировой арене. 
В  следующем  году  председательство  в  ОБСЕ  переходит  от  Казахстана  к  Литовской 
Республике. Именно ей предстоит продолжить работу по реализации Астанинской декларации.  
Обращаясь  к  участникам  Саммита  ОБСЕ  с  итоговым  выступлением,  президент  Казахстана 
Нурсултан Назарбаев подчеркнул, что успех в дальнейшей деятельности организации зависит как раз 
от  способности  воплотить  в  жизнь  решения  Астанинской  декларации.  Это  и  станет  главной 
проверкой ОБСЕ на прочность. 
В  дни  Саммита  ОБСЕ  в  декабре  2010  года    родившийся  казахский  мальчик  получил  имя 
Саммитхан.  С  годами  многие казахстанцы  могут  забыть  яркость  и  значимость  этого  исторического 
факта в жизни страны. Но мальчуган и его родители будут помнить этот день как самый радостный в 
их жизни! Это был их момент истины в жизни страны и семьи! 
______________________ 
 
1.
 
http://inform.kz 
2.
 
Чеботарев  А.    выступление  директора  Центра  актуальных  исследований  «Альтернатива»  на  круглом  столе 
«Председательство Казахстана в ОБСЕ и региональные вызовы» (г. Астана, 24.11.2010 г.) 
3.
 
Кульшманов  К.  Президент  РК  выразил  надежду  на  достижение  консенсуса  по  несогласованным  моментам 
Астанинской декларации Астана, 2 декабря. КАЗИНФОРМ  
 
 
 
Н.Ж. Әбдікерімова 
 
ТӘУЕЛСІЗДІК – ТАРИХИ ҚҦНДЫЛЫҚ 
 
ӘОЖ: 951 (5Қаз) 
       Ә-14 
 
Бүгінгі  таңда  егеменді  ел  болып,  нарықтық  экономикаға  сүйенген,  ғылыми-техникалық 
жаңалықтарға еркін аяқ басқан еліміз ҿзге жұртпен тең болып, ата-бабаларының ертеден бергі арман-
тілегі  іске  асып  қалыптасқан  елдік  дҽстүрі  қабылданған,  Ата  заңы  бар,  тҽуелсіз  мемлекет  құрған 
ҽлемдік  ҿркенниетті  дамытуға  сүбелі  үлес  қосқан  түбі  бір  түркі  тектес  халықтардың  ішіндегі  ең 
іргелісі қазақ халқының аса бай тағылымы, мол тамаша тарихы бар. 
ХХІ ғасыр табалдырығын аттай отырып, білім беру ісі мен қоғамды ізгілендіру, демократиялық 
ұлттық  мҽдени  руханиятты,  мҽдениет  пен  тілді  түлетуге,  ұлттық  тарихты жандандыруға  баса  кҿңіл 
бҿлініп  отыр.    Осыған  байланысты  жаңарған  қоғамның  жастарын  ұлттық,  патриоттық  рухта 
тҽрбиелеуде  біздің  ата-бабаларымыздың  тҽуелсіздік  жолында  кескілескен  шайқастарының  алатын 
орны ерекше. 
Ерте  кезеңде  қазақ  елінің  қалыптасуына  негіз  болған  сақ  дҽуірінің  ҿзінде  тҽуелсіздік  үшін 
күрестің  алғышарттары  орын  алғандығы  тарих  сахнасынан  белгілі.  Сақ  жауынгері  Шырақтың 
қайталанбас  ерлігін  ҿз  елін  жау  семсерінен  құтқару  жолындағы  күресі  екендігін  аңыздар  арқылы 
білеміз.  
Сондай  шайқастардың  бірі  Қазақ  халқының  ҿз  бостандығы  мен  тҽуелсіздік  жолындағы  сан 
ғасырлық  күресінің  ішінде  жоңғар  басқыншыларына  қарсы  соғысының  маңызы  зор.  Осындай 
шайқастардың  бірі  қазақ  тарихындағы  200  -  жылдай  уақытқа  созылған  қазақ-жоңғар  соғысының 
тағдырын шешкен алапат Аңырақай шайқасы да ел жадынан, тарих сахнасынан еш ҿшпейді.  
Осы  Аңырақай  шайқасы туралы  елбасы  Н.Ҽ.Назарбаев  «…Отан  қорғаудағы  мҽні  жағынан  ол 
ҽйгілі Нева шайқасынан кем деп кім айта алады?», - деген болатын [1]. 
Ал,  тҿл  тарихымыздың  тұңғиық  сырларын  тереңінен  қозғай  білетін  қайраткер  жазушы 
Ҽ.Кекілбаев, академик М.Қозыбаев, ғалымдар К.Мамырұлы мен Қ.Мұқанов осы шайқасты дүние  
 
 

 
 
148 
жүзілік  тарихында  аталып  жүрген  ―Канны‖,  ―Полтава‖,  ―Бородино‖,  ―Ватерлоо‖  сияқты  сұрапыл 
шайқастарға теңейді [2,3,4]. 
Қазақ халқының ұзына тарихы, түптеп келгенде ел болып бірігу жолындағы, ұлт болып ұйысу 
жолындағы  тарихы  күреске  толы.  Егемендікке  қол  жеткізу  жолындағы  тарихи  маңызы  жоғары, 
елімізге  тҽуелсіздік  нұрын  шашқан  «Желтоқсан»  оқиғасының  орны  ерекше.    Жастарымыздың  ерен 
ерліктері, асқақ армандары, жігерлі рухының арқасында қазақ халқына бостандық ҽкелген тҽуелсіздік 
– біздің ең басты құндылығымыз. Сондықтан да тҽуелсіздік еліміз үшін ең мерейлі мереке.  
Тҽуелсіздігіміздің арқасында ҿсу мен ҿркендеудің ҿр белесін бағындырған елімізде күні бүгінге 
дейін еркіндік лебімен, азаттық рухымен астасқан кҿптеген телегей тірліктер атқарылды. Қарыштаған 
қарқынымыз тура тартып бҽсекелестік биігіне бастап бара жатқандай. Иҽ, тҽуелсіздік тарихының ҽр 
парағы  жылжыған  жылдарымыз  бен  алмасқан  айларымыздың,  атқан  таңдарымыз  бен  батқан 
күндеріміздің еншісінде қалған елеулі оқиғаларға толы. Ал, еркіндік туы кҿгімізде желбіреп елімізді 
шуақты  нұрымен  тербеткелі  де  аттай  19  жыл  толды.  Сол  сырғыған  жылдар  ағысымен  халқымыз 
тҽуелсіздік деп аталатын тҽтті ұғымның жеңістері мен жетістігін, жемісін кҿріп келеді. Игі істердің 
ұшар  басында  Астана  тұр.  Уақытпен  санаспай  асқақтаған  Астанамыз  шын  мҽнінде  азаттықтың 
жарқыраған  айнасына  айналды.  Сарыарқа  тҿсінде  сҽн-салтанатымен  бой  түзеген  Астананы  алғаш 
кҿрген жанның жүрегін ҿз Отанына деген   айрықша сезімнің ҽлдилейтіні сҿзсіз... 
Бүгінгі  күнде  жас  егемен    мемлекетіміздің  ЕҚЫҰ-ға    тҿрағалық  етіп,  он  бір  жылдан  кейін 
Астана  тҿрінде  САММИТ  ҿткізіп  отырғандығы  еліміздің  ҽлемдік  аренада  беделін  арттырып, 
тҽуелсіздігіміздің тұғыры берік, егемендігіміздің ертеңінің жарқын екендігін дүние жүзі елдеріне ҿзін 
таныта білді. Бұл біздің еліміз үшін үлкен абырой, тарихи жеміс.  
___________________ 
1.
 
«Егемен Қазақстан», 18-наурыз, 1998 ж. 
2.
 
«Егемен Қазақстан», 25-тамыз, 1999 ж. 
3.
 
«Қазақ батырлары»,  №2 1998 ж. 
4.
 
«Егемен Қазақстан», 10-қыркүйек, 1997 ж. 
 
             
 
Е.Т. Байболов 
 
ТӘУЕЛСІЗДІК ЖОЛЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН 
 
ӘОЖ: 951 (5Қаз) 
        Б-18 
 
Қазақ  халқы-еліміздің  ежелгі  ұлттарының  бірі.  Қазақ  халқының  ертедегі  тарихы  туралы 
еліміздің  тарихында  мол  мҽлімет  бар.  Мұндай  деректер  ежелгі  парсы  жҽне  грек  тарихында  да 
ұшырайды. 
Қазақ  халқы  ерте  заманда  еліміздің  батыс  ҿңірін,  Алтай,  Тянь-Шань  таулары  мен  Жоңғар 
ойпатын, Жетісу ҿңірі мен Сырдария алабын жҽне дешті-қыпшақ даласын мекен еткен. Ежелгі түркі 
тілдес  тайпалардың,  атап  айтқанда,  сақ,  үйсін,  қаңлы,  алан,  қимақ-қыпшақ,  дулат,  түркеш,  қарлық, 
оғыз,  арғын,  найман,  керей,  уақ,  қоңырат,  жалайыр,  алшын,  т.б.  тайпалардың  түрліше  тарихи  даму 
дҽуірлерін  басынан  кешіре  отырып,  бірте-бірте  этникалық  бірігуі,  жҽне  этногенездің  жалпы 
заңдылықтары бойынша табиғи түрде дамуы арқылы халық болып қалыптасты. 
1456-жылы  Керей  мен  Жҽнібек  ханның  Ҽбілхайыр  хан  үстемдігіне  қарсы  күрескен  қазақ 
тайпаларын бастап шығыс Дешті-Қыпшақтан батыс Жетісу жеріне қоныс аударуы қазақ хандығының 
құрылуына мұрындық болған маңызды тарихи оқиға болған еді [1]. 
Тарихтың күрделі сынағына бірнеше рет түскен қазақ халқы тарих толқынында ҿз тҽуелсіздігі 
үшін  талай  дүрбелең  оқиғалар  мен  кезеңдерден  ҿткені  тарихтан  белгілі.  Қазіргі  тҽуесіздіктің 
құндылықтарын сол тарихи кезеңдерде-ақ білдіре бастаған еді [2]. 
 
 
 
 

 
 
149 
ХVIII ғ. бірінші жартысында Жоңғар билеушілері Қазақстанның кең - байтақ аумағын ҿздеріне 
бағындыру  мақсатын  ұстанды.  Сондықтан  да  қазақтарға  Жоңғар  хандығы  тарапынан  ерекше  қауіп 
тҿнді.  Жоңғар  қонтайшысы  Цеван-Рабтан  тұсында  (ХVII-  ХVIIIғғ.)  Жоңғарлардың  қазақ  жеріне 
шапқыншылығы тұрақты түрде болып отырған. 
Жоңғар  шапқыншылығы  нҽтижесінде  Кіші  жүз  қазақтарының  1731  жылдан  бастап  Ресей 
бодандығына ҿтуі басталды [3]. 
Сонымен бір жарым ғасырға дерлік созылған Қазақстанның Ресеймен бірігу процесі, негізінен, 
аяқталды.  Бірақ,  оның  кҿптеген  ҿзіндік  ерекшеліктері  бар  еді.  Ол  ерекшелік  ҿте  күрделі,  ҽрі  кҿп 
жағынан ҽр түрлі қайшылықтармен сипатталады. 
ХVIII ғасырдың 30-жылдарында Кіші жүз Ресейге қосылғаннан кейін патша ҿкіметі қазақ жерін 
игеру үшін зерттеу жұмыстарын жүргізу, қазақ даласы арқылы Орта Азияға ҿтетін сауда жолдарын 
ашу, бұл жолдардың жҽне қазақ жерін басып ҿтетін балығы, шабындығы, егіске қолайлы жерлері мол 
ҿзендер бойынан бекіністер салу сияқты шараларды іске асыра бастады. 1744 жылы Орынбор қаласы 
салынды.  Ол  орыс  патшасының  отарлау  саясатын  жүргізу  үшін  қазақ  жерінде  құрылған  ҽкімшілік 
орындар  орналасқан  орталықтар  болды.  Жайық,  Ертіс  ҿзендерінің  жағалауларында  кҿптеген  ірі 
ҽскери  бекіністер  бой  кҿтерді.  Оларда  патша  ҿкіметінің  отар  елдердегі  қол  шоқпарлары  казак-
орыстар  орналастырылды.  Оның  үстіне,  патша  ҿкіметінің  шенеуніктері  мал  ҿсіріп  отырған 
шаруалардың  шұрайлы  жерлерін  тартып  алып,  қысым  кҿрсетті  жҽне  елдегі  шаруларды  алым-
салықпен зар илетті. Осының бҽрі халықтың наразылығын күшейтіп, жаппай кҿтерілуге ҽкеліп соқты.  
Бұл тҽуелсіздікке ұмтылған кҿрнекті батырларымыз 1783-1797 ж.ж. Сырым Датұлы, 1836-1838 
ж.ж.Исатай  Тайманұлы  мен  Махамбет  Ҿтемісұлы,  1837-1847  ж.ж.  Кенесары  Қасымұлы  бастаған 
кҿтерілістердің қазақ халқының азаттық идеясын шыңдауда үлкен ҽсері мен ықпалы тиді [4]. 
ХІХ  ғасырдың  екінші  жартысында  Қазақстанға  капиталистік  қатынастардың  ену  процестері 
Қазақстан  ҿмірінің  барлық  салаларына  терең  ықпалын  тигізді.  Нақтылы  ҿзгерістер  шикізат  ҿңдеу 
жҽне  тау-кен  қазу  ҿнеркҽсіптерінің  алғашқы  ірі    ошақтарының  құрылуына,  сауда  жүйесіне 
ҿсімқорлық  элементтерінің,  жеке  меншіктік  кҽсіпкерліктің  енгізілуіне,  отарлы  Қазақстанның 
құрамды  бҿлігі  саналған  Ресейдің  империялизм  стадиясына  ҿту  жағдайына  тереңдеуіне  себепші 
болды.  Қазақстан  тек  қана  Ресей  емес,  Англияның,  Францияның  жҽне  басқа  мемлекеттердің 
мүдделері  түйіскен  жерінде  қалған.  Еңбектің  қоғамдық  бҿлінуінің  тереңдей  түсуі  халықтың 
мҽдениеті мен рухани ҿміріне шынайы ҽсер етті. 
ХІХ ғасырдың екінші жартысында Қазақстан мҽдениетінің дамуына осы ҿлкеге жер аударылған 
мерзімдерін  ҿтеп  жүрген  революцияшыл  ҽртектілер  елеулі  үлес  қосты.  Ҿлкеде  кҿп  мҽселелелерді, 
соның ішінде ұлт мҽселесін талқылайтын бірқатар халықшылдар үйірмелері пайда болды. Ҽйтсе де 
олардың  негізгі  бағыты  халық  ағартушылық  мақсатқа  құрылды.  Жылдар  ҿткен  сайын 
халықшылдардың революцияшылдығы ұсақ-буржуазиялық идеологияға ауыса берді, ал мұның ҿзі екі 
халық ҿкілдерінің ҿзара кҿптеген байланыстармен жақындасуына мүмкіндік берді. Нҽтижесінде ХХ 
ғасырдың  бірінші  кезеңіндегі  1905-1907  жылы  ҿлке  халқы  ресейлік  революцияға  қатысуға  ат 
салысты.  Ресейдегі  тұңғыш  буржуазиялық-демократиялық  революция  Қазақстан  еңбекшілерінің 
саяси оянуына, ҿлкеде езгінің отаршылдық, ҽлеуметтік жҽне басқа қозғалыстардың дамуына серпін 
берді. 
Ұлттық-отарлық  езгінің  күшеюі,  царизмнің  аграрлық  саясаты  ҿлкенің  ҽлеуметтік-
экономикалық  ҿміріне  капиталистік  қатынастардың  енуі  қазақ  халқының  ұлттық  сана-сезімінің 
ҿсуіне алып келді [5]. 
ХХ ғасырдың басында ұлт зиялыларының қалыптасуынмен қатар 30-жылдары сауатсыздықты 
жою,  жалпы  білім  беретін  мектептерді  кҿбейту  ісі  ілгері  басты.  Қазақстанда  оқыған  зиялылардың 
жаңа  тобы  қалыптасты.  Алайда,  1937  жылғы  сталиндік  қанды  тырнақтың,  жазықсыз  елім  деп 
еңіреген,  елі  үшін  түн  ұйқысын  тҿрт  бҿлген  саңлақтарымызды  С.Сейфуллин.  І.Жансүгіров.  Б. 
Майлин.  М.Жұмабаев.  Ж.Аймауытов  сияқты  қазақ  ұлтының  тұлғалы  ұлдарын  «халық  жауы»  деген 
айыппен қасіретті қудалаудың құрбаны етті [6]. 
ХХ  ғасырдың  екіші  жартысындағы  Комунистік  партия  мен  Кеңес  үкіметінің  ҽлеуметтік-
экономикалық саясаттағы қателері мен кемшіліктері ұлттық қатынасқа да ҽсерін тигізбей қойған жоқ. 
Одақтас  республикалардың  құқықтары  шектеліп,  нақты  егемендігі  жоқ  автономия  ретінде  дамыды. 
Ұлттардың ҿзін-ҿзі билеуі ҿмірлік тҽжірибеде ұмыт болды. Бұл жылдары интернационализм түсінігі 
жаттанды идеологиялық құрсауда болатын. Интернационализмді дұрыс  
 

 
 
150 
түсінбеу Қазақстанда тіл саясатында тек ұлтаралық қатынас тілін ғана қолдап, ал ұлт туралы үндемей 
қалуға ҽкеп соқтырды. 
Ұлт  саясатындағы  бұрмалаулар,  саяси  ахуалдың  қаталдандырылуы,  еркін  ой-пікір  айтуға 
ҿкіметтің  тҿзбеушілігі  республикада  ҿзінің  кҿлеңкелік  жақтарын  кҿрсете  бастады.  Мұндай  жағдай 
1986  жылғы  16  желтоқсан  күні  Қазақстан  Компартиясы  Орталық  Комитетінің  бірінші  хатшысы 
Д.А.Қонаев  қызметінен  алынып,  оның  орнына  Мҽскеу  жіберген  Г.В.  Колбин  сайланды.  Пленум 
мҽжілісі  небҽрі  18  минутқа  созылды.  Мұның  ҿзі  қайта  құру  мен  демократиядан  үлкен  үміт  күтіп 
отырған  республика  халқының,  соның  ішінде  қазақ  жастарының  наразылығын  тудырып,  ҿз 
ұрандарымен  алаңға  шығуымен  бірге  қанды  оқиғамен  кҿрініс  тапты.  1986  жылғы  желтоқсандағы 
оқиға  Қазақстандағы  ұлтшылдықтың  кҿрінісі  деп  бағаланды.  Бірақ  кейіннен  бұл  шешім  қате  деп 
табылды [7]. 
1990  жылы  25-қазанда  республика  Жоғарғы  Кеңесі  Қазақ  КСР-нің  мемлекеттік  егемендігі 
туралы  Декларация  қабылдады.  Қазақстан  Комунистік  партиясы  1991  жылы  7-қыркүйегінде 
тарқатылды.1991жылы  1-желтоқсандағы  бүкілхалықтық  сайлауда  Н.Ҽ.  Назарбаев  Президент  болып 
сайланды. Қазақстан тҽуелсіздігі 1991 жылы 16-желтоқсанда жарияланды [8]. 
Тҽуелсіздік  жылдары  азаматтық  қоғамның  жҽне  нарықтық  экономиканың  құрылуымен  ғана 
емес,  сондай-ақ  діни  серпілістің  жүруімен  де  сипатталады:  дҽстүрлі  діни  бірлестіктер 
ұстанымдарының  күшеюімен  бірге  қазіргі  Қазақстан  үшін  беймҽлім,  жаңа  ―дҽстүрлі  емес‖  діни 
ұйымдар  пайда  болды.  Қазақстандағы  қазіргі  діни  ахуал  күрделі  ҽрі  сан-салалы.  Кейбір  деректер 
бойынша, 1989 жылғы 1 қаңтарда 30 конфессияға тиесілі 700-ге жуық діни бірлестіктер болса, 2003 
жылдың  1  қаңтарында  3206  діни  бірлестіктер  жұмыс  істеген.  Олардың  арасында  1652  исламдық, 
соның  ішінде  1642  суниттік,  2  шииттік,  2  сопылық,  4  ахмадия  ағымдары  бар.  Бұған  қоса 
Қазақстанның аумағында православиелік шіркеуге жататын 241 діни бірлестік (олардың 230-ы Орыс 
православие  шіркеуіне  қарайды),  7  старообрядтық  шіркеу,  римдік-католиктік  шіркеуінің  77 
бірлестігі, бірқатар протестанттық бірлестік жұмыс істейді. Қазіргі Қазақстандағы дҽстүрлі емес діни 
қауымдарға  тҿмендегілер  ене-ді:  5  буддистік  қауым,  24  индуистік,  12  кришнаиттік,  23  бахаи,  2 
трансценденталдық  медитация  қауымы,  ұлы  ақ  бауырластықтың  2  қауымы,  6  саентология  шіркеуі 
қауымы жҽне т.б.[9]. 
Осындай жағдайдың ҿзінде қоғам дамуының жолдарын, адамзат ҿркениетінің болашақ кескінін 
белгілейтін  біздің  ғасырымыздың  кемеңгер  ақыл-ой  иелері  ҿз  пікірталастарында  ҽлемдік 
құндылықтар ұстанымынан алшақтап, жаһандану ұстанымының жетегінде кете барады. 
Қазақстан ҽралуандылық ҽлемнің қаупі емес, оның қазынасы екенін жҽне жаһандану заманында 
бейбіт  ҿмір  сүру  ортақ  құндылықтарға  негізделген  тұрақты  жҽне  конструктивтік  тұрғыдағы 
мҽдениетаралық  жҽне  конфессияаралық  үнқатысуды  білдіретінін  түсіне  отырып,  ҿзінің  ұлтаралық 
келісімді сақтау мен нығайту үлгісін пайдалану арқылы осы салада нақты іс-шаралар жүргізіп жатыр. 
Мысалы,  ҽлемдік  конфессиялардың  басшылары  мен  халықаралық  ұйымдар  Қазақстанның  2003 
жылдан  бастап  ҿткізіп  келе  жатқан  Ҽлемдік  жҽне  дҽстүрлі  діндер  кҿшбасшыларының  съезін 
мойындап,  оны  қолдай  бастады.  Бұл  бастаманың  маңыздылығы  2008  жылдың  13  қарашасындағы 
БҰҰ Бас Ассамблеясының қарарында айтылды [10]. 
Қазақстанның осы бағыттағы тҽжірибесі елдің 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға жҽне 2011 жылы ИКҰ-ға 
тҿрағалық  ету  барысында  қолданылатыны  атап  кҿрсетілді.  Қазіргі  жағдайда  ҽралуандылық  пен 
тҿзімділікке негізделген ҿркениеттер мен діндер арасындағы үнқатысу орнатудан басқа жол жоқ. Бұл 
–  қазір  ҽлемде  болып  жатқан  оқиғаларды  түсінудің  жҽне  оған  тҿтеп  беретін  тиімді  шаралар 
қабылдаудың алғышарты. Осы мақсатта Қазақстанның ұсынысымен БҰҰ Бас Ассамблеясының 62-ші 
сессиясында 2010 жылды Мҽдениеттерді жақындату жылы етіп жариялау туралы қарар қабылданды. 
1992  жылы  Президентіміз  Н.Ҽ.Назарбаев  Біріккен  Ұлттар  Ұйымы  Бас  Ассамблеясының  47 
сессиясында сҿйлеген сҿзінде жас мемлекетіміздің дүниежүзі елдерімен гуманизм жҽне ымыраластық 
принциптері негізінде байланыс құруға дайын екендігін мҽлімдеген болатын. 
 Осы  кҿкейтесті  мҽселеге  жауап  ретінде  жҽне  де  аймақтағы  тұрақтылық  пен  қауіпсіздікті 
қамтамасыз  ету  мақсатында  Елбасымыз  Астанада  ҽлемдік  жҽне  дҽстүрлі  діндер  жетекшілерінің 
съездерін  ҿткізді,  Азиядағы  қауіпсіздікті  қамтамасыз  етуге  бағытталған  ҿзара  ықпалдастық  жҽне 
сенім шаралары жҿніндегі Кеңес, Шаңхай Ынтымақтастық Ұйымы сияқты аймақтық құрылымдарды,  
 
 
 

 
 
151 
Қазақстан  халқы  Ассамблеясын  құру  идеясын  ұсынды.  Мұның  барлығы  адамзат  қоғамының 
бейбітшілігі  мен  дамуы  жолындағы  татулықты  сақтауға  қосқан  еліміздің  үлесі  десек  артық 
айтпаймыз.  
Елбасының  қатысуымен  ҿтетін  Ассамблеяның  жыл  сайынғы  сессияларында  150-ге  жуық 
ұлттық  мҽдени  бірлестіктердің  барлық  маңызды  жұмыстары  талқыланып  келеді.  13  жыл  ішінде 
Ассамблея  консультативтік-мҽжілістен  конституциялық  органга  дейінгі  ҿсу  эволюциясын  бастан 
кешіріп,  ұлттар  мен  халықтардың  шын  мҽніндегі  мінберіне,  халықтық  дипломатияның  орталығына 
айналды. Бұл ҽсіресе, Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға тҿрағалыққа дайындығы тұсында  ерекше маңызға ие 
болып  отыр.Ҽлемдік  жҽне  дҽстүрлі  діндер  басшылары  съездері  жер  бетінде  бейбітшілік  пен 
тұрақтылықты  нығайтуға  орнықты  үлес  қосып  отыр.Қазақстандағы  қазіргі  заманғы  діни 
қатынастардың жағдайы полиэтникалық жҽне поликонфессионалдық құрылымға байланысты. Мұнда 
ондаған  ғасырлардан  бері  түрлі  діни  сенімдегі  130-дан  астам  ұлт  ҿкілдері  тату-тҽтті  ҿмр  сүруде. 
Бүгінде  Қазақстанда  40-тан  астам  діни  конфессиялардың  4  мыңнан  астам  бірлестіктері  жұмыс 
істеуде. Сҿз жоқ ұлтаралық, конфессияаралық тҿзімділікті нығайту ұдайы кҿңіл бҿліп отыруды қажет 
ететін мҽселе.Ішкі тұрақтылық пен қауіпсіздік сияқты мемлекеттің дамуы үшін аса маңызды болып 
табылатын  шарттардың  болуы  тап  осы  дінаралық,  ұлтаралық  қатынастарға  байланысты.  Ал 
Қазақстан  бүгінде  елде  тек  тұрақтылықты  қамтамасыз  етіп  қана  қоймай,  ҽлемнің  барлық  елдерінің 
дін ҿкілдерінің басын қосып, оларды ортақ міндеттерді бірлесіп талқылауға ұмтылуда. 
Осының  бҽрі  Қазақстан  Республикасы  Президентінің,  Қазақстан  халқы  Ассамблеясының 
тҿрағасы Н. Назарбаевтың саясатының, мемлекеттің, азаматтық қоғам институттарының жҽне барлық 
кҿп  ұлтты  халықтың  тҽуелсіздіктің  алғашқы  күндерінен  бастап  республикада  дҽйекті  жүргізіліп 
жатқан күнделікті жҽне қажырлы жұмысының нҽтижесі [11]. 
__________________ 
1.Нығмет Мыңжан. «Қазақтың қысқаша тарихы» Алматы, Жалын, 1994 9-10 бб. 
2. «Егемен Қазақстан», 18 сҽуір, 2006 ж. 4 - бет. 
3.Қошали Сосанов «Қазақстан тарихы» анықтамалық кҿмекші құрал. Алматы, 2006 ж. 61- 62 бб. 
4. Мусин Чапай «Қазақстан тарихы». Алматы, 2000 ж. 98-100 бб.  
5. «Қазақстан тарихы очерктері» Алматы, Дҽуір, 1994 ж. 279-281бб. 
6. «Қазақ тарихы», 2008 ж.№1, 116 б. 
7. «Қазақстан тарихы» анықтамалық кҿмекші құрал. Алматы, 2006 ж. 61-62 бб. 
8.«Егемен Қазақстан» № 243-244. (23543), 19 – қыркүйек, 2003 жыл, 2-бет. 
9.«Кҿзқарас КZ» № 2. 15 -31 қаңтар,  2004 жыл, 3 – бет. 
10.«Иман», № 7 (26) 2006 жыл. 24-бет. 
11.«Ислам жҽне ҿркениет»  № 13 (97) 1-15 шілде.2007 жыл. 4-бет. 
 
 
 

жүктеу/скачать 6,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: