2 _________ 2-ТАРАУ. XVIII - XIX ғасырдың алғашкы жартысындагы казак когамында

2.1. Қазақ қоғамының саяси жэне әлеуметтік жүйесіндегі батыршылық ...
83
басында Қазақ елі Ресейдің қол астына қарап, отарлық өктемдік- 
тің күшеюіне, дала халқын билеп-төстеудің жаңа әкімшілік-құ- 
қықтық тетіктері енгізілуіне орай, көптеген әдет-ғұрып қағидала- 
ры өзінің бастапқы мән-мағынасын жоғалтты. Әсіресе, құн өтеу 
амалы - барымта мал үрлау мен талан-тараж, шапқыншылық ре- 
тінде айыпталды. Мысалы, 1822 ж. 22 маусымдағы «Сібір казак- 
тары туралы жарғының» 202 - бабында: «қазақтарға қатысты тек:
1) мемлекеттік мүддені сату; 2) кісі өлтіру; 3) тонау мен барымта; 
4) өкімет билігіне әдейі бағынбау қылмыстық іс саналсын» деп 
атап көрсеткен. Содан бастап қазақ жерінің эр тарабында билер 
соты барымтаны ұрлыққа жатқызып, барымташыларды қатаң жа- 
залау туралы үкімдер шығара бастады»242.
Сонымен келтірілген түсініктің негізінде қазақ қоғамындағы 
«барымта» ұғымы батырлық пен батылдық көрсеткіші ретінде 
бағаланғандығына көз жеткіземіз. Яғни, барымтаның өзі қоғамда 
орын алған жер дауы, жесір дауы, олжа түсіру, кек алу, талабын 
орындату т.б. осындай қарым-қатынас қызметтеріне қарай туын- 
дап отырған.
Қарастырылып отырған кезеңдегі түсінікте барымта негізінен 
ержүрек жэне білекті жігіттердің, бір сөзбен айтқанда батырлар 
қызметінің бір түрі болған. XVIII-XIX ғасырлардағы Ресей зерт- 
теушілері мен эскери-экімшілік қызметкерлері бұл қүбылыстың 
мазмұнын үғына алмай, қарақшылықтың бір түрі деп сипаттады. 
Мәселен, орыс деректерінде «қазақтар барымтадағы ержүректі- 
лігі арқасында батыр деген қүрметке ие болады», - деп жазса243 
Л. Костенко: «Ештеңеден тайсалмайтын қарақшылар мен ұрылар 
халық арасында құрметке ие болып, батыр деген атқа лайық бола- 
тын», - деп атап өтеді244 Олардың бұлай қорытынды жасаулары- 
ның басты себебі, біріншіден, өзге мәдениет өкілдері болғандық- 
тан, екіншіден, тұрмыс салты отырықшылыкка негізделгендіктен

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: