мәдениеті  мен  әлемнің  мәдени  көптүрлілігін  түсінуге  және  бағалауға

құзырет әлеуметок-қоғамдық жағдайларға нақты талдау жасай білуді, 
шешім  қабыдлай  білуді, түрлі  өмірлік  жағдайларда жеке басына және 
қоғам мүддесіне сәйкес ықпал ете білуді қарастырады.
7. 
Тұлғалык  өзін-өзі  дамыту  құзыреттілік.  Бұл  құзырет 
отбасылык,  еңбек,  экономикалық  және  саяси  қоғамдық  қатынастар 
саласындағы  белсенді  азаматтык-қоғамдық  қызмет  білімі  мен 
тәжірибесінің  болуын  білдіреді.  Құзырет  нақты  әлеуметтік-қоғамдык
жағдайларға  талдау  жасай  білуді,  түрлі  өмірлік  жағдайларда  (өзінің 
мүмкіндігін  нақты  перспективалық  жоспарлаумен  салыстыра  білу 
және  кызметін  өзіндік  қадір-қасиет  сезімімен  ұйымдастыра  білу, 
өзінің  өмірі  мен  ісіне  жауапты  қарау)  жене  және  қоғам  пайдасьгаа 
сәйкес шешім қабылдауды және ықпал етуді қарастырады.
7.3. 
Бастауыш  мектепте информатиканың пропедевтикалык 
курсын  окытудың мақсаты мен міндеттері
Білім  берудің  тиімділігін  қамтамасыз  ететін  бірден-бір  фактор 
оқытудағы  үздіксіздік  пен  бірізділік  болып  табылады.  Мүндағы 
үздіксіздікті  жалпы  білім  беру  барысындағы  бірінен-біріне  жалғасып 
отыратын,  әрбір  уақыт  үзігінде  оқушылардың  түрақты,  объективті 
және  субъективті  алға  басуын  қамтамасыз  ететін  мақсатгар  жүйесі 
деп  түсінген  жөн.  Бірізділік  деп  білім  берудің  әртүрлі  кезеңдері  мен 
үлгілері арасьгадағы үздіксіздікті атайды.
Бастауыш  мектепте  информатиканы  оқытудың  мақсаттары  мен 
міндеттерін  өзара  үйлестіре  отырып,  информатиканы  оқытудың  екі 
аспектісін  бөліп  айтуға  болады,  олар:  технологиялық  жэне  жалпы 
білім беру аспектілері.
Технологиялық  жағдайда  информатика  білім  беру  әлеуетін 
калыптастыру қүралы ретінде каралады.  Оның міндеті -оқушылардың 
заманауи  акпараттык  технологияларды  қолдану  ептіліктері  мен 
дағдыларын  калыптастыру.  Осы  міндетгі  жүзеге  асыру  үшін 
мектептерді  компьютерлермен  және  бағдарламалармен  қамтамасыз 
ету қажет.  Бүған жоғары сыныптарда окытқан жөн.
Жалпы  білім беру жағдайында информатика логикалык ойлауды 
дамыту,  талдай  білу,  негізгісі  мен  қатыстысын  айыра  білу,  әрекет 
жоспарын  сипаттай  алу  жэне  логикалык  корытынды  шығару  қүралы 
ретінде  каралады.  Осы  міндеттерді  жүзеге  асыру  үшін  мектепте 
компьютердің  болуы  міндетті  емес,  сондыктан  мүндай  окыту  курсын 
кез келген  мектепте, кез келген  шалгай  жаткан  қалашықта, кез келген
ауыдда өткізуге болады.
Дамыган  логикалык  жэне  жүйелі  ойлай  білумен  катар,  тапкыр 
әрі нәтижелі ойлай білуді талап ететін саналы шыгармашылык кызмет
185

ретінде,  компьютерде  жұмыс  жасау  туралы  қазіргі  заман  көзқарасы 
бастауыш  сыныпта  информатиканы  логикалык  ойлау  кабілетін  жэне 
шыгармашылык қиялды бір мезгілде дамытуға бағытталған.
Сондыктан 
бастауыш 
мектепте 
информатиканың 
про- 
педевтикалық 
курсын 
оқытудың 
негізгі 
мақсаттары 
мен 
міндепиперін былай тұжырымдауға болады:
•  компьютерлік сауттылықтың бастамаларын калыптастыру;
•  логикалык ойлау қабілеттерін дамыту;
•  алгоритмдік дагдыларын және есептерді жүйелі бірізді  шешу 
әдеттерін дамыту;
•  қарапайым 
компьютерлік 
дағдыларын 
(компьютермен, 
акпараттык  технологиялардың  карапайым  үгымдарымен  танысу) 
калыптастыру.
Информатиканы үйренуді бастаган кезде алгоритмдеу негіздерін 
жогары  сыныптарда  бердік.  Бүгінде  тәжірибе  көрсеткендей,  бұл 
мөселені  бастауыш  сыныптардан  бастаган  жөн.  Бастауыш  сынып 
окушысының  алгоритмдік  ойлау  стилі  өз  жасьша  сай  информатиканы 
үйренуге өте қолайлы. Олардың психологиялық өзгерістері, іске іпггей 
жоспар кұра білуі калыптасып, оқытуга жаксы жагдай тугызады.
Пропедевтикалық  курста  жогарыда  аталган  максаттар  мен
міндеттерді  бүтіндей  іске  асырылса,  онда  осы  курсты  меңгерген
төменгі  сынып  оқушылары  келесі  дагдылар  мен  ептіліктерге  ие
болады:  салыстыра  білу,  сараптау,  жалпылау,  абстракциялау,
қурылымдъщ,  иерархиялық  және  себеп-салдарлық  байланыстарды 
керу. 
| В |  I
IlfflRl  тұргыдан  Караганда,  бұл  ептіліктер  «логикалык  ойлау» 
тобына  жатады.  Психологтар  логикалык  ойлау  кабілетінің  дамуында 
белгілі  бір  жас  ерекшелік  шегі  бар  екендігін  айтады,  олар  бастауыш 
мектептегі  оқу  мерзімімен  шамалас.  Логикалык  ойлаудьщ  дамуы 
кешіксе, ол өмір бойына созылуы мүмкін.
Білім  берудің  жалпы  максаты  мемлекетпен  алдын  ала  беріліп
тұрады,  ол үкім шыгарушы база негізінде өзінің жалпы 
педагогикалык
принциптерін қалыптастырады.  Бірінші орында тұрган принцип:  білім
берудің  ізгілікпліп,  жалпы  адами  күндылықтардың  маңыздысы,
адамның  өмірі  мен  денсаулыгы,  тұлганың  дамуы,  азаматтылык  пен 
Отанга деген махаббатын тәрбиелеу.
Қазақстан  Республикасындагы  білім  беру  салалары  мынадай: 
мәдението,  жеке  дами  алатын,  қогам  алдындагы  міндетін  білетін, 
құқыгын, 
өзге 
адамдардың  бостандығьш 
қадірлейтін  тұлғаны 
қалыптастыру  мақсатын  кояды.  Осы  қагидалар  аясында  жалпы  білім 
беру мектебінің басты міндеттері туындайды:
186

-  коғамдық  және  өндірістік  қажетолік  пен  анықталатын 
оқушылардың білім жүйесін меңгеруді камтамасыз ету;
-  политикалық  және  қүқыктық  мәдениетгің,  адамгершілік 
құндылықты  және  мақсатты,  шығармашылық  ойлауды,  білімді 
өздігінен толықтыруды қалыптастыру;
-  халықты 
үлттық-мәдени 
қажеттілікпен  қанағаттандыру, 
физикалық және өнегелі ұрпақты төрбиелеу;
-  жастарда 
азаматтық 
үстамды, 
азаматтық 
абыройды, 
демократаялық  басқаруға  қатысуға  талаптануды,  өз  кылықтарына 
жауаігш болуды тәрбиелеу.
Жоғарыда 
аталған  1 
информатиканы 
оқытудың 
негізгі 
мақсатгары 
бір-бірінен 
бөлек 
бір 
нәтижеге 
жете 
алмайды. 
Информатика  аймағьгада  окушылардың  жалпы  білім  беру  негіздерін 
меңгермей,  тәжрибелік  нәтижені  алуға  мүмкін  емес  және  керісінше, 
тәжірибелік  нәтижені  меңгергенде  міндетті  түрде  білім  беру 
негіздерін  білу  керек.  Осылайша  информатиканы  оқытудың  әрбір 
мақсаты берік байланыста болып келеді.
Жалпы  орта  білім  беру  мектебінде  информатиканы  оқыту 
курсының  негізгі  максаттарын  ескере  отырып,  бастауыш  сыныпта 
информатика  пәні  бойынша  мақсат  пен  міндеттерін  нақтылайық. 
Информатиканы 
бастауыш 
сыньптга 
оқыту 
курсының 
негізгі 
мақсаттарын мына түрде түжырымдауға болады:
■  оқушының санасында  әлемнің  бірыңғай ақпараттық сипатын
қалыптастыру;
■  компьютерлік  сезгіштікті  қальпггастыру:  іс-әрекет  үшін 
арналған 
ЭЕТ 
күрал 
ретінде 
қолданудың 
мүмкіндігін 
және 
шектеуліктерін білу;
■  оның 
ішінде 
операциялық 
өрнегін 
калыптастыру: 
тапсырманы  қалыптастыра  білу;  оның  ішінде  логикалық  бөліктерді 
айра білу;  осы бөліктердің байланысын анықтау; нәтижені жобалау;
• 
компьютер 
қамтамасыз 
ететін 
жаңа 
технологияларды 
қолданып, 
белсенді 
шығармашылықтың 
зерттеу 
дағдыларын
калыптастыру;
■  компьютерлік сауаттылыктың бастамаларын қалыптастыру;
■  логикалык  ойлауды  дамыту;  тіпті  шешу  кезінде  алгоритмдік 
дағдыларды және жүйелік әдістемені дамыту;
■  қарапайым 
компьютерлік 
дағдыларды 
(компьютермен, 
акпараттык технология аймағындағы  карапайым  үғымдармен танысу) 
қалыптастыру.
1  1-кітаптан  1  5-белімін  және [54]  қараңыз
187

Информатиканы 
бастауыш 
сыныпта 
окыту 
курсының
міндеттерін  келесі  турде  тұжырымдауға  болады:  окушыларды
ақпараттың негізгі  касиеттерімен таныстыру,  койылған  есепті шыгару
кезінде  ақпаратты  ұйымдастыруды  және  іс-әрекетті  жобалауды
үйрету,  компьютер туралы,  казіргі  акпараттык  қоғам туралы  алғашкы 
түсінік беру.
7.4.  Бастауыш 
мектепте  информатиканыц  мазмұндык
кұрамдас бөліктерінің қалыптасу үрдісі
Ал  бастауыш  мектеп  оқушыларына  информатиканы  оқыту 
мазмұны  бойынша  әлі  де  бірыңғай  амал  табылмай  отыр.  Кей 
әдіскерлер  балалардың  жас  ерекшелігі  мен  даму  деңгейін  ескеріп 
информатика негіздерін оқыту қажет дейді.
Енді  біреулері  компьютерді  және  компьютерлік  технологияны 
окыту  жеткілікті  дейді,  сол  арқылы  оқушылар  компьютерді  басқа 
пәндерді  оқу  кұралы  ретінде,  адамзатпен  қарым-қатынас  жасау  және 
акпараттык ресурстарға  қол жеткізу күралы  ретінде  пайдалана  алады. 
А.В.  Горячевтің  [53]  пікірінше,  қай  саласына  болмасын  акпараттык 
технологиялардың  қарқынды  енуіне  көз  жеткізгендіктен,  екінші 
амалды тиімді деп санайды.  Біріншісінің пайдалы тұсын айтар болсақ, 
окушылар  сабақ  кезінде  15  минуттан  асырмай  компьютерде  жұмыс 
жасап, қалған уакытын информатика негіздерін оқуға арнайды.
Бірақ  оқыту  мақсаттары  мен  мазмуны  бойынша  пікірталас 
жалғасуда,  мысалға  кейбір  мұғалімдер  мен  әдіскерлердің  айткан 
пікірлерін келтірейік:
Н.В.  Софронова  [53]  информатиканы  оқытудың  стратегиялык
максаты - баланың ойлау кабілетін дамыту және ол келесі міндетгерді 
орындайды дейді:
баланы  әлемді  саналы  көре  білуге  және  ондағы  өз  орнын 
табуға үйрету;
•  мектеп  оку  бағдарламасьшдағы  пәндерді  оқуында  көмек
беру;
толыкканды 
және 
тиімді 
карым-қатынас 
жасауға 
(адамдармен және техникамен), шешім қабылдауға үйрету.
О.Ф.  Брыскина1 [51]  бірінші  сынаптан-ак  ақпараггық  мәдениет 
сабактарында акпараттык минуттарды  өткізуді  ұсынады.  Ол минутгар 
балаларға дербес  компьютерлердің  кұрылғылары,  магнитгік дискілер, 
компьютерлік  вирустар,  компьютерді  күнделікті  өмірде  пайдалану 
туралы кеңінен түсінік беруге арналады.
1  О .Ф .Б р ы ск и н а  -   п.ғ.к.,  «Бастауыш  мектептегі  информатика  жэне  АКТ»,  т.б.  мамандықты 
жоғарылату курстарынын авторлық бағдарламаларын іске асырады.
188

Л.И. 
Чепёлкина  1 
бастауыш 
сынып 
оқушылары 
үшін 
пропедевтикалык  курс  үйрену  ғана  емес,  дүниетанымдық  мәнге  ие, 
бірақ  сабақ  үстінде  оқушылар  компьютерде  жүмыс  жасаудың 
бастапқы дағдыларын меңгереді деп санайды. Курстың өзі келесілерге 
бағытталуы тиіс:
■  бала мен  қоршаған  орта  арасындағы байланысты түйіндеуге, 
осы байланыстың ақпарагшқ табиғатын түсінуге көмек беру керек;
■  әлемнің  ақпараттық  келбеті  туралы, 
алуан  түрлі  жүйеде 
акпараттык  үрдістер  заңдылығының  жиынтығы  туралы  түсінікті 
дамытуға;
■  өзгермелі  ақпараттык  ортаға  жылдам  бейімделу  қабілетін
дамытуға;
■  акпараттык  технологиялардың  рөлі  мен  орны  туралы 
түсінікті қалыптастырып, олардың табысты игерілуіне дайындауға.
Н.Н.  Ускова2  информатика  курсы  дамытушы  болып,  ал  оның 
күрылуының  негізгі  қағидасы  педагогикалык үрдістің  жүйелі  амалын 
жүзеге  асырумен  бекітілуі  керек  дейді.  Онда  жаңа  ойлау  сапасын 
дамытуға  арналган  тапсырмалар  камтылуы  кажет,  атап  айтқанда, 
күрылымдык, 
операциялық, 
эксперимент 
жасауға 
дайындық, 
бағыттық икемділік,  проблемалық  жағдайдың  негізін түсіну,  дәлелді 
болып  көрінетін  деректерді  жанама  қабылдау,  шешу  жолдарын 
сауатты  табу,  кірмелі  және  шықпалы  акпараттар  арасындағы 
қалыпсыз  байланыстарды  меңгеру.  Бүны  неғұрлым  табысты  жүзеге 
асыру үшін ақпараттық моделдеуді пайдалану үтымды.
Қысқаша 
зерттеуден 
коргеніміздей, 
бастауыш 
сынып 
оқушыларына  арналған  информатика  курсының  мазмүны  бойынша 
пікірталас 
мүғалімдер 
осы 
бағытта 
тәжірибе 
жиналғанша 
жалғасатыны  анық.  Әдіскерлердің  көпшілігі  курстың  маңызды 
міндеті  балалардың  логикалың,  алгоритмдік  және  жүйелі  ойлауын 
дамыту 
және 
соның 
негізінде 
ақпараттық 
мәдениетті
қалыптастыру деп есептейді.
Бастауыш  сыныптарда  информатиканы  окытудың  мазмүны 
барлық  тақырыптарды  камтитын  төрт  негізгі  бағыт  аумағында
калыптасуда:
1) 
Дүниетаньімдық (кілтті сөз -  ақпарат). Мүнда ақпарат және 
акпарат  үрдістері  ұғымдары  қарастырылады  (өңдеу,  сактау  және 
акпаратты  беру).  Нәтижесінде  окушыларда  өмірдің  акпараттык  мәні 
калыптасу керек, ақпараттық үрдісін танып жөне талдай білу керек.
Л .И.Чепёл кина  -  бастауыш мектеп инфориатикасын  зерттеуші.
2  Н.Н.Ускова  -   «Информатика  мүғалімі  үшін  сабақтардын  конспекттері:  бастауыш 
м е к те п »
әдістемелік қүралынын авторы.
189

2)  Тәжірибелік  (кілтті  сөз  -   компьютер).  Мұнда  компьютер
туралы ұғым дербес  компьютерлік машина  ретінде  қалыптасады,  ЭЕТ 
әртүрлі  колдануды  қарастырылады,  балалар  машинамен  жұмыс 
істеуге дағдыланады.
3)  Алгориінмдік (кілттік сөз -  алгоритм, орындалу, бағдарлама). 
Мұнда  алгоритм  ұғымы,  алгоритмді  және  алгоритмдік  есептерді 
сабақка  колдану  қарастырылады.  Нәтижесінде  алгоритм,  оны  жазу 
жэне орындау түрлері туралы түсінік қалыптасады.
4)  Зерпипеу  (кілттік  сөз  —  шығармашылық).  Мазмұны  мен 
әдістемесі  шығармашылық,  зерттеу  сапаларының  қалыптасуына
бағытталған.
Қазақстан 
Республикасы 
мемлекеттік 
жалпыға 
міндетгі 
бастауыш  білім  беру  стандартының  жобысында  «Информатика» 
бойынша оқытылу мазмұны былай айкындалған:
Ақпарапг 
және 
ақпараттық 
моделдеу. 
Ақпараттық 
технологиялар.  Қоршаған  орта  мен  адам  өміріндегі  ақпарат.  Ақпарат 
көздері. 
X
Аңпаратпен  жумыс:  акпаратты  беру,  іздеу,  өзгерту,  сақтау. 
Қарапайым  логикалық  формулалар  құру.  Команда,  команданы 
орындаушы, алгоритм. Қарапайым алгоритмдік мысалдар.
Компьютермен  жумыс.  Компьютер  -  негізгі  қүрал-жабдық. 
Техника кауіпсіздігінің ережесі. Тышқан мен клавиатураны колданып, 
ақпаратгық  нысандармен  жүмыс  жасау  іскерлігі.  Оқу  іс-әрекетінде 
сандық фото және бейнекөрініс. Мәтін теру, көрініс құрау.
7.5. 
Бастауыш 
мектеп 
оқушыларына 
информатиканы 
оқытуды  ұйымдастыру әдістері
Бастауыш 
сынып 
оқушыларының 
ойлау 
қабілетінің 
ерекшеліктері.  Бастауыш  сьшып  оқушыларын  оқыту  әдістемесін 
қарау  үшін  алдымен  олардың  ойлау  қабілеті  ерекшеліктерімен 
танысқан абзал.
Мектепке  алғаш  келген  оқушылардың  ойы  әлі  өресіз  болады. 
Олардың  ой-санасында  қоршаған  орта  туралы  әртүрлі  ақылға 
сыймайтын  түсініктер  байланысьш  жатады.  Мектептегі  оқудың  ең 
маңызды міндеті баланың ойлау қабілетін дамыту болып табылады.
JI.B.  Выготский1  айтқандай,  бала  мектеп  жасына  түйсігі  мен 
жадысы  неғұрлым  жақсы  дамып,  бірақ  интеллект  кызметі  әлдеқайда 
нашар  дамыған  күйінде  келеді.  Бірінші  сынып  оқушылары  ашык 
түсті, 
көңіл-күйді 
көтеретін 
материалды 
жеңіл 
әрі 
жылдам
1  В ы готский  Л е в   С ем енович  (1896  -1934)  -   Кеңес  психологы,  психологияның  тарихи-мәдени 
теориясын  жасаған.
190

қабылдайды.  Дегенмен,  олар  материалды  сол  қалпында  есте  сақтауға 
бейім. 
Біртіндеп 
олардың 
еркін 
әрі 
саналы 
еске 
сақтау 
қабылдағыпггары 
қалыптаса 
бастайды. 
Бастауыш 
сынып 
оқушыларының  ойлау  қабілеті  бейнелі-эмоциялы.  Олар  формамен, 
дыбыспен,  түйсікпен  ойлайды.  Мұндай  ойлау  қабілетінің  ерекшілігін 
информатика бойынша оку жүмысының мазмұнында ескерген жөн.
Аталған  ерекшеліктерге  сәйкес  бастауыш  мектептегі  оқытудың 
негізгі  міндеті  орташа  сыныпта  жалғасып,  жоғарғы  сыныпта 
аяқталатьга  абстрактілі-логикалық  ойлауға  бағытталған  бейнелі- 
эмоциялы  ойлауды  біртіндеп  дамыту  болып  табылады.  Алғашқы 
кезеңде  баланың  ойлау  қызметін  жаңа  сапалы  сатыға,  демек  ойлау 
қабілетін  себеп-салдар  байланысын  түсіну  деңгейіне  дейін  жеткізу 
кажет.  Бастауыш  мектепте  интеллект  карқынды  түрде  дамиды, 
сондықтан  мұғалім  оқуды  ұйымдастыру  кезінде  баланың  ойлау 
қабілетін  дамытуға  неғүрлым  септігін  тигізетін  бағдарламаларды 
камтуы тиіс.  Ойлау  қабілетіндегі  мүндай  өзгеріс түйсік,  жады  сияқты 
басқа да психикалық үрдістердің өзгеруіне әкеледі.
Ойлау  үрдістерінің  жаңа  сапалы  сатыға  ауысуы  бастауыш 
сынып  окушыларының  ойлау қабілеті  бойынша мүғалімдердің  негізгі 
жүмыс мазмүнын  қүрау керек.  Бүл мәселені математика,  физика жэне 
классик алык 
тілдермен 
катар, 
баланың 
ойлау 
қабілетін 
қалыптастыруға эсер ететін информатика сабақтарында шешу керек.
Бастауыш  сынып  окушыларының  көз  қарашығының  көлемі 
кішкентай,  сондыкган  олар  бір  карағанда  компьютер  экранындағы 
акпаратты  бірден  көре  алмайды,  әсіресе  ондаған  командалар  мен 
бірнеше 
ондык 
түймелерден 
түратьш 
мәтіндік 
редактор 
бағдарламасының  ашык  терезесімен  жүмыс  жасаған  кезде  аса  қиын. 
Бұл  түйсік  ерекшелігін  колданбалы  бағдарламаларды  оқыту  кезінде 
ескеріп, оку материалын балалар компьютер экранындағы суреттердің 
маңызды  элементгерін  кажетті  көлемде  көретіндей  етіп  үлестірген 
жөн.
Бастауыш  сыныптарда  бала  үшін  окудың  негізгі  саласы  ойын 
болып  табылады.  Ойын  және  ойын  жағдайлары  баланың  жан-жақты 
ой-өрісінің  дамуына  да,  тәрбиесіне  де  эсер  етеді.  Сонымен  бірге  әр 
түрлі 
педагогикалык 
мәселелерді 
шешуге 
көмектеседі. 
Информатиканы  ойьга  әдістемелері  негізінде  өткізу  өте  пайдалы. 
Себебі 
бүл 
өзіне 
барлык 
жүмыс 
түрлерін 
қосып 
баланың 
шығармашылыкпен  жүмыс  істей  білуіне,  ой-өрісінің  дамуына  кең 
мүмкіндік береді.
Адамның түлғалык калыптасуы -  үздіксіз жөне күрделі процесс. 
Ол  білім  алудың  белгілі  бірі  сатысымен  шектелмейді.  Бүгінгі  таңда,
191

демек  болашақта  да  білім  кажеттілігі  адамның  белсенді  өмірін 
қамтады.  Сондықтан  жастардың  бүгінгі  білімі  -  болашақта  өз  білімін 
жетілдірудің және өз бетімен  білім алуларының тек кана негізі. Мұнан 
шығатын 
корытынды 
-  
оқушыларды 
үздіксіз 
білім 
алуға 
дайындаудың тиімді жолдарын іздестіру.
Информатика  пөнінде  сабақты  уйымдастырудың  басты 
тәсілі  ойын  болып  табылады.  «Ойын»  сөзі  курстың  атауына 
кездейсоқ  енгізілген  жоқ.  Психологтардың  дәлелі  бойынша,  6-10  жас 
шамасындағы балалардың қызметінде ойын бастапқы орында тұрады.
Оқыту -   өте  күрделі  және  жан-жақты  үрдіс.  Оқыту  мүғалімнің 
де,  оқушылардың  да  белсенді  қызмет  етуін  талап  етеді.  «Ұстаздык 
еткен жалықпас» деген қанатты сөз бар.  Бүған дейін мұғалімнің басты 
міндеті  білім  беру  болса,  қазіргі  талап -  оқушыны  оқу үрдісіне тарту, 
өздігінен еңбек ету дағдысын калыптастыру.
Бастауыш  мектепте  бірінші  орында  сабак  беру  техникасы,  оқу 
әрекетін үйымдастыру үлгілерін табысты ұйымдастыру үшін:
-   сабақ  эмоцияға  толы,  оқуға  деген  қызығушылықты  оятып, 
білімге деген түтынушылықты тәрбиелеу қажет;
-   сабақ 
қаркыны 
мен 
ырғағы 
оңтайлы, 
мүғалім 
мен 
оқушылардың әрекеттері аяқталған болуы қажет;
-   мүғалім  мен  оқушылардың  қарым-қатынасында  толық 
байланыс  болып,  сабақта  педагогикалық  ырғақ  пен  педагогикалық 
оптимизм сақталуы тиіс;
-   сабақта  жайлы  жағдай  мен  белсенді  шығармашылық  еңбек 
ету басымдылық етуі керек;
~  мүмкіндігінше  оқушылардың  әрекет  түрлерін  ауыстырып 
отыру  керек,  оқытудың  алуан  түрлі  әдістері  мен  тәсілдерін  оңтайлы 
пайдаланған жөн;
~  сабак  барысында  шаршағандық  пен  қысымды  басатын 
ойындар  оқушыларға  әрекет  ету  үлгілерін  ауыстыруға  мүмкіндік 
береді;
"  әр  ойынның  басты  мақсаты  — сабақта  берілген  мағлүматты 
түсінуге және оны бекітуге көмек беруі қажет
Бастауыш  мектептегі  информатика  сабағында  қолданылатын 
сынып-  сабақ  жүйе  шартында  мұғалімдер  оқытудың  келесі  әдіс  және 
формаларын 
табысты 
колданылады, 
олар 
оқушының 
өзіндік 
спецификалық  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  нәтижелі  оку  үрдісін 
қүруға мүмкіндік береді:
-  диалог;
I   ойын әдістемелері;
-  акпараттық минуттар;  ,
192

-  эвристикалық әдістер.
Халықтық  әлеуметтік  құрамын  және  сәйкесінше  әлеуметтік 
аймакгық  ақпараттану  деңгейін  ескере  отырып  нәтижелі  оқытудың 
құрылу  қажеттілігі  акпараттык  минутка  сияқты  оқыту  формасын 
тудырады.  Психикалық  каынастың  даму  қажеттілігі  сабаққа  диалог 
сиякты 
окыту 
формасын 
енгізеді: 
«оқушы-оқушы», 
«оқушы- 
оқытушы».
Әр  білім  жемісті  қалыптасу,  ең  біріншіден,  оқушылардың  бұл 
білімді  алу  ынтасына  байланысты.  Оқу  үрдісінің  қалыптасуы  оқу 
формасымен тікелей байланысты.
Психологияда 
окыту 
мотиві 
екі 
жолда 
дамитындығы 
дәлелденген:
-  оқушылардың оқудың қоғамдық мәнін меңгеру арқылы;
-  оқушының оқу іс-әрекеті арқылы.
Жүмыстың  топтъщ  формасын  қолдану  өтіліп  жаткан  пәнге 
кызығушылықты 
арттыратыны 
психологиялық 
әдебиеттерде 
көрсетілген.  Бастауыш  сыньш  оқушыларьшда  жүмысты кіші топтарда 
үйымдастыру  лайықты,  демек,  топтың  қалыптасуы  дәлелдік  үрдісте 
қүрылу  керек:  егер  пәнге  бейтарап  қарайтьга  балаларды  пәнді  жаксы 
көретін 
балалармен 
біріктірсе, 
біріккен 
жүмыс 
нәтижесінде 
біріншілер пәнге деген қызығушылығын арттырады.
Бастауыш  сынып  окушыларын  оқытудың негізгі әдістері  болып 
табылатьш дидактикалық ойындарды қысқаша қарастырайық.
Дидактикалық  ойын  -   бүл  оқытылатын  объектіні,  қүбылысты 
және  үрдісті  моделдеуші  оку  әрекетінің  түрі.  Дидактикалык 
ойьшдардың мақсаты  — оқушылардың танымдық қызыгушылығы  мен 
белсенділігін  ынталандыру  болып  табылады.  Әдетте  ойынның 
объектісі  адамның  іс  әрекеті  больш  табылады.  Дидактикалық 
ойындарға деген  қызығушылык  1980 жылы кезекті мектеп реформасы 
басталып,  педагогикалық  ынтымақтастық  пайда  болып,  мектептерге 
дербес компьютерлер әкелінген кезде арта түсті.
К.Д.  Ушинский1  өз  кезінде  атап  өткендей,  ойынды  бала  өзі 
күрастырып  отырған  шынайы  өмір,  болмыс  ретінде  қабылдайды. 
Сондықтан  ол  үшін  қоршаған  болмысқа  Караганда  ойын  анағүрлым 
түсінікті.  Ойъш  оны  алдағы  еңбекке  де,  оқуға  да тәрбиелейді.  Ойын- 
шағын  оқу  және  кішігірім  еңбек.  Баларды  ойынның  нөтижесі  емес, 
ойынның  барысы,  үрдісі  қызыктырады.  Оларды  ойында  берілген 
тапсырма,  төтеп  берілуі  міндетті  қиындықтар,  алынған  нәтиже 
куанышы  жэне  т.б.  кызыктырады.  Ойын  барысында  психологиялық 
жағынан 
босаңсып, 
шаршағандык 
басылады,  сондай-ак  ойын
1  К.Д.У ш ииский 
-  орыс үстазы.
193

балаларға 
адамдардың  күрделі 
әлеміне 
енуіне  көмек 
береді. 
Дидактикалык  ойындардың  осы  ерекшеліктерін  әсіресе  төменгі 
сыныптарда  ескерген  жөн,  дидактикалык  ойындарды  сабақ  барысына 
енгізуді  тиімді  ұйымдастыра  білу  қажет.  Маңыздысы  ойынмен 
мұғалім  де,  окушылар  да  кызығуы  керек,  ойынды  шартты  ойнау 
мүмкін емес. 
. 
f
Дамытушы  ойындар  -   бұл  шығармашылық  ойындар.  Ол 
үж енге  де,  балаға  да  қуаныш  әкелуі  керек,  ол  -  табыс  куанышы, 
таным  куанышы,  компьютер  мен  жаңа  ақпаратшк  те хн о логи яларды 
игеруде  алға  жылжудан  туындаган  куаныш.  Заманауи  компьютерді 
табысты  игерген,  ақылды  машинаға  билік  жүргізіп  отырган  баланың 
еңсесі  өзінің,  коршаган  адамдар  мен  ата-ананың  алдында  биіктей 
түседі,  бұл  оның  окуын  кызыкты,  қаркынды  және  жеңіл  ете  түседі. 
Үлы  ұстаз  В.Ф.  Шаталов1  айткан  «Оку  жеңіспен  тең!»  деген  сөзі 
компьютердің көмегімен  ақикатқа айналды.
Айтып  кететін  жайт,  төменгі  сынып  окушылары  компьютермен 
аткарылатын  жүмыстың  кай-кайсысын  ерекше  досына  айналған 
компьютермен  ойналатын  кызыкты  ойын  ретінде  кабылдайды.  Бұл 
ерекшелікті  кез  келген  ойынның  негізін  күрайтын  жарысқа  үйрету 
кезінде  ескеріп  пайдаланган  жөн.  Оқытушы  жөне  дамытушы 
сипаттағы  алуан  түрлі  ойындарды  да  тиімді  пайдалануга  болады, 
компьютермен  не  компьютерсіз  ойнатылатын  ойындар  информатика 
мұгалімінің коржынында баршылык.
Бастауыш  сыныптарға  информатиканы  окыту  кезінде  екі 
күрамдас 
бөлікті 
атауға 
болады, 
олар: 
компьютерлік 
жөне 
компьютерсіз. 
Бүлай 
ажырату 
бастауыш 
сынып 
окушыларын 
компьютерде 
жүмыс 
жасауға 
үйрету 
уақытының 
шектелуіне 
байланысты. 
Сол 
себепті 
мүғалім 
осы 
ерекшелікті 
ескеріп, 
компьютерлік  және  компьютерсіз  бөліктері  арасында  тепе-теңдік 
орната отырып сабакты үйымдастыруы  шарт.
Информатика  курсының  мазмүнын  информатиканың  жеке 
сабактарында жөне баска  оку сабактарының жеке блоктарында жүзеге 
асыруы.
Компьютером  нусқадагы  жеке  топтарға  бөлінбеген  жеке 
сабактарды  бастауыш  сынып  мүгалімі  де,  информатика  пөнінін 
мүғалімі де өткізе алады.
Компьютерсіз бөлігі келесі жүмыстан күралуы мүмкін:
-  дәптерлерінде;
-  сөздіктермен, энциклопедиялармен;
-  күрастырмалык материалдармен, аспаптармен;
1 В.Ф. Ш аталов - 
жацашыл 
ұстаз
194

-  компьютерге қосулы құрылғылармен.
Компьютерлік  бөлігі  мәтінмен,  графикамен  және  дыбыспен, 
оқытушы бағдарламалармен, ойындармен және жаттықтырғыштармен 
атқарылатын жұмыстан тұруы мүмкін.
Әдіскерлер 
оқытуды 
дәл 
осылай 
үйымдастыру  арқылы 
окушыларды  ақпараттық  технологиялар  мен  ресурстарды  өздігінен 
пайдалануына септігін тигізіп, АКТ (акпараттық-компьютерлік техно­
логиялар)  саласында  ой  өрісін  кеңейтуге  болады  деп  санайды. 
Практикалық тапсырмалар  мен  жобаларды  орындау  тәжірибесі  басқа 
пәндерді  оқу  барысында  ақпараттық  технологиялар  қүралдарын 
пайдалануға  дайьшдап,  ақпараттық  оқу  кеңістігіне  кіруге  мүмкіндік 
береді.
7.5.1. 
Бастауыш 
сынып 
информатикасын 
оқытудағы 
акпараттык технологиялардың рөлі
Адам  түлға  болып  тумайды,  ол  өмір  сүру  барысында  тәрбие 
аркылы  қалыптасады.  Білімді,  шығармашыл,  бәсекелік  қабілеті  мол 
түлға тәрбиелеу  негізінде  жасалған  12  жылдык  мектептегі  білім  беру 
процесінің  моделі,  түрлі  деңгейлі  вариативті  білім  беру  мазмүны 
негізінде  және  оқытудың  репродуктивтілігі  мен  шығармашыльпс 
технологиялары 
үйлесімді 
қабысқан 
мүғалім 
мен 
окушының 
ьппымақтастығы негізінде қалыптастырылуы тиіс.  Демек,  12 жылдық 
мектепте оқытуды үйымдастыру жалпы дидактикалық үстанымдармен 
бірге шешуші мәні бар мынадай принциптерге ие болады:
-  жеке  түлғаның  жас 
жэне  психофизиологиялык  даму
ерекшелігінің ескерілуі;
-  күтілген нәтижеге жетуге бағдарлығы;
-  ашықтығы;
-  интеракти втігі.
Осы  принциптер  негізінде  бағдарланған  білім  беру  моделінде 
окыту,  оқушы  (үйрену)  мен  мугалімнің  (окыту)  өзара  байланыс 
әрекетінде  эр  оку  процесі  компоненттерінің  мақсаттарын  үйлестіре 
үйымдастыру  болып  табылады.  Сабақты  қүрылымдауда  окушының 
өзін-өзі  таныту  мақсаттарына,  оку  материалдарын  модельдеуіне, 
окушының  өнімді  әрекетін  үйымдастыруға  мүмкіндік  туғызатын 
окытудың формалары мен әдістеріне кезек беріледі.
Қазіргі  кезде  әлемде  білім  беру  мөселесі  дамуын  үрдісінің 
негізгі  ерекшеліктерінің  бірі-ол  білімнің  тез  өзгеруі,  өмір  сүру  үшін 
қажетті  мәліметтер  ағыны  жоғарғы  каркынмен  көбеюі  (кейбір  дерек 
көздері  бойынша  адамға  кажетгі  білім  мөлшері  екі  жылда,  ал  кейбір 
деректерге  сүйенсек  он  сегіз  айда  екі  еселенуде).  Сондыктан  да
195

бұрынғыдай 
жеткіншек 
ұрпақты 
энциклопедиялық 
біліммен
қаруландыратын  уакыт  кетті,  оған  мүмкіндік  жоқ,  оны  заман  ағымы 
көтермейді.
Қазіргі  заманғы  ұрпақ  таңдауында  шексіз  мүмкіндік  туган 
заманда  өмір  сүріп  жатыр.  Оқушыны  болашағына  таңдау  жасай 
алатын,  үтымды  шешім  қабылдай  алатын,  сондай-ақ  өзінің  өміріндегі 
өзгерістер  ағымына  икемделе  білетін,  кабілетіне  байланысты  өмір 
сүру тәртібі  күтіп  түр.  Сондықтан  бүгінгі күні  білім  жүйесінде  окыту 
үрдісін  тың  идеяларға  негізделген  жаңа  мазмұнмен  қамтамасыз  ету 
әрбір мүғалімнің міндеті больш отыр.
12  жыддық  білім  берудің  ерекшелігі  ерте  жастан  информатика 
пәнінің  оку  бағдарламасына  енгізілуі.  Онда  жалпы  орта  білім  беру 
педагогикалық  процестің  әрбір  катысушысының  шығармашылық 
потенциалы  мен  психофизиологиялық  ерекшеліктерін  ескере  отырып, 
олардың  дамуына  жағдай 
жасауға, 
сондай-ақ  негізгі 
мектеп 
оқушыларына  кәсіби  бағдар  беруге,  жоғары  сатыдағы  оқушыларды 
бейіндеп оқытуға бағытталған біртүтас жүйе құруды қарастырады.
Мұндай  білім  беру  жүйесі  келешек  үрпақтъщ  білімінің 
толығуьша, 
жан-жақты 
болуына, 
шьшайы 
әлем 
жағдайьшда 
тәрбиленуіне көп септігін тигізеді.  Сонымен қатар,  12 жылдық мектеп 
жоғары  мәдениетті,  терең  адамгершілігі  қалыптасқан  жүйедегі 
қүндылықтарымен,  сенімдерімен  өз  оқушыларының  шығармашылық 
потенциалын 
дамыту дағы 
инновациялық 
қызмет  қабілеттілігін 
өздігінен  жетілдіруге  білікті  маманды  талап  етеді.  Ақпараттық 
технологияның  каулап  өсуі  мен  акпараттык  коғамның  калыптасуы, 
өркениетгі  елдердегі  сиякты  біздің  республикамызда  да  акпараттык 
мәдениетті қалыптастыру талабын туындаггы.
Акпараттык 
технологияны 
ерте 
жастан 
оқыту 
үшін 
пропедевтикалық  кезең  ұсынылады. 
Оның  негізгі  міндеті  — 
окушыларды  компьютермен  алғашкы  таныстыру,  оқулық  ойындык 
бағдарламаларды,  қарапайым  компьютерлік  тренажерды  пайдалану 
процесінде 
ақпараттық 
мәдениеттің 
алғашқы 
элементтерін 
қалыптастыру.  Бүл  міндеттерді  шешу  оқушыларға  алдағы  уақытта 
компьютерді  қолдану  деңгейін  тереңдете,  келесі  табыстарға  кол 
жеткізудің  алғашқы 
әзірлік-дайындықтарын  жаеауға  мүмкіндік 
береді, оларды жаңа акпараттык қоғам өміріне дайындайды.
Бастауыш 
сынып 
оқушыларына 
информатика 
пәнінің
элементтерін  окыту  барысында  жаңа  акпараттык  технологияның
керемет  мүмкіндіктерін  кез  келген  пәнге  қолдануга  болатындығына 
көз жеткізу керек.
196

Информатика  пәніне  стандарт  бойыниіа  бастауыштың  әрбір 
сыныбында  аптасьша  1  рет,  жыл  бойына  34  сағат  арналған.  Қазіргі 
кезде  информатика  пәні  бастауыш  сыныптан  жүретін  кейбір 
мектептерде  Білім  жэне  ғылым  министрі  ұсынған  -   «Ақпараттық 
мәдениет  негіздері»  оқу  әдістемелік  кешені  бойынша  жүргізіліп 
келеді.  Оку  әдістемелік  кешен  төрт  бөлімді  жұмыс  дәптерінен  және 
мұғалімдерге арналған әдістемелік құралдан тұрады.
Әйтсде,  Қазақстанньщ  болашақ  білімді  азаматтарын  даярлауда 
бұл окулыктармен  ғана білім  беру жеткіліксіз.  Сондыкган  12 жылдық 
білім  беру  жүйесіне  көшу,  ғылыми-техникалық  прогрестің  тез  өсу 
қаркыны, оқытудың жаңаша әдістерін дамытуды қажет етеді.
Жаңадан  білім  беру  жүйесі  сапалы  және  терең  білім  үрдісінде 
жаңа  педагогикалык,  акпараттык,  инновациялык  технологиярға 
бағыггалуы  тиіс.  Жаңа  технологиялык  әдіс-тәсілдердің  пайда  болуы 
акпараттардың мазмұнын адамның түрлі сезім мүшелері арқылы және 
аудиториямен  интерактивті  өзара  әрекетке  түсу  арқылы  қабылдауды, 
түрлі  техникалык  қүралдардың  көмегімен  іске  асыруды  қамтамасыз 
етуге  мүмкіндік  береді.  Міне  осыган  байланысты  оқулык,  дәптермен 
салыстырганда  электрондык  күралмен  оқыту  дара  тұлганы  багыттап 
оқыту  мақсаттарын  жүзеге  асыра  отырып,  оку-тәрбие  үрдісінің 
барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатады.
Әртүрлі  зерттеулерге  Караганда  дәстүрлі  оқыту  кезінде  кез 
келген 
жаксы 
оқитын 
окушы 
информатика 
заңдылықтарын 
түжырымдайды,  мысалдар  келтіреді.  Окушылардың  көпшілігі  алган 
білімдерін  практика да  қолдана  алады.  Бүл  окушылардың  оку 
материалын  формальды  жагьшан  да  жаксы  білетінін  көрсетеді.  Кез 
келген  сабакта  электронды  оқулықты  пайдалану  оқушылардың 
танымдык  белсенділігін  арттырып  кана  қоймай,  логикалык  ойлау 
жүйесін  қалыптастыруга,  шыгармашылықпен  еңбек  етуге  жағдай
жасайды.
Окытудың  акпараттык  технологиялары  —  бүл  білім  беру 
саласында  қолданылатын  электрондык  күралдар,  компьютерлік 
желілер, 
компьютерлік 
телекоммуникациялар 
жэне 
баска 
да
қүралдардың жиынтығы.
Электрондык,  окулықпен  оқьітудың  негізгі  мақсаіпы'.  оқыту 
үрдісін  үздіксіз  және  толық  деңгейде  бақылау,  сонымен  қатар
аңпараттық ізденіс қабілетін дамыту.
Электронды  багдарламалармен  окыту  жылдам  оқи  жэне  жаза
алмайтын  окушылар  үшін  суреттеме,  бейнелер  аркылы  көрсетіліп 
түсіндіріледі,  сабақты  кызыкты  жүргізуге  жэне  оларды  сабақтан 
жалыктырып алмауга  мүмкіндік алады.  Осы  максатта, сонымен  катар,
197

сабак  ортасында  сергіту  сәттерін  коса  окыту  әдістері  өте  тиімді 
ұйымдастырылуы 
тиіс. 
Бастауыш 
сыньштарға 
арналған 
бағдарламаларда  окушылар  компьютермен  танысып,  өзара  қатьшаста 
болады,  компьютер  көмегімен  әріп,  буын,  сөздер  мен  шагын 
әңгімелерді 
баспалап, 
қарапайым 
арифметикалық 
есептерді 
іиыгарады,  сурет  салады.  Сонымен  катар,  өз  бетімен  өлең,  әңгіме 
кұрастыруды,  өз  бетінше  жүмыс  жасауды,  жылдам  ойлауды, 
шығармашылықпен айналысуды үйренеді.
Осындай  оқыту  әдістерін  пайдаланғанда  информатика  пәнінің 
басқа  пәндермен  пәнаралық  байланысының  тыгыздыгы  көрінеді. 
Сонымен  катар,  бастауыш  мектеп  кезеңіне  тән  физиологиялык, 
психологиялық  ерекшеліктерін,  әрі  ойлау  қабілеттерін 
дамыту 
компьютердің мүмкіндіктерін пайдалану аркылы жүзеге асырылады.
Электрондык  окулыктарды  пайдаланғанда  окушылар  мынадай 
тапсырмаларды орындай алады:
-   математика 
сабағында 
қарапайым 
арифметикалық 
амалдарды, геометриялық ұғымдарға қатысты амалдарды;
-   ана 
тілі 
сабағында 
мәтіндік 
редактордың 
көмегімен 
тақпақтар,  қүттыктаулар,  өлеңдер,  т.б.  жазу  аркылы  өздерінің  тіл 
байлығьш,  сауаттылығын,  шығармашылык  қабілетін  арттырып,  ойын 
тиянақты жеткізе алуға, еркін сөйлей білуге үйренеді;
-   бейнелеу 
өнері, 
дүниетану 
сабағында 
тышқан 
манипуляторымен  жұмыс  істеуді  ғана  үйреніп  қоймай,  бейнелеу 
өнерінде  пайдаланылатын  саймандармен  (қарындаш,  кылқалам, 
өшіргіш, бояғыш, фигуралар, т.б) жұмыс істеуге дағдыланады.
Заман 
ағымына 
қарай 
сабақты 
жаңа 
педагогикалык 
технологиялар 
негізінде 
акпараттык 
техникалық 
кұралдармен 
үйлестіре  ұйымдастыру,  окушылардың  танымдык  белсенділігін 
арттырып  қана  қоймай,  логикалык  ойлау  жүйесін  калыптастыруға, 
шығармашылықпен еңбек етуіне белсенді жағдай ж а сайды.
7.5.2.  Компьютерлік  оқыту  бағдарламаларын  қолдану
әдістемесі
Мектептерге  компьютерлер  жаппай  әкеліне  басталған  кезде 
мұндай  бағдарламаларды  информатика  мұғалімдері,  программистер, 
әдіскерлер,  тіпті  окушылар  да  кең  көлемде  кұрастыра  бастады.  Қазір 
біршама мектеп пәндері бойынша алуан түрлі компьютерлік окытушы 
бағдарламалар  бар.  Олардың  үздіктері  тарамдалған  сызба  бойынша 
қүрастырылып,  оқу  материалын  игеру  кезінде  түрлі  қиындык деңгейі 
(әдетте  үш)  ұсынылған  осы  бағдарламалар  оқушының  оқу  деңгейіне 
лайыкталған.
198

Оқытушы 
багдарламаларды 
пайдаланудың 
әдістемелік 
ерекиіеліктері
Оқыту  кезінде  компьютерлік  бағдарламалардың  ерекшеліктерін 
қарастыруда  компьютерлік  оқыту  негізінде  оқытушы  бағдарлама 
жатқанын ұмытпаған  жөн,  ол  ойлау әрекетгері мен  операцияларының 
жүйелі түрде оқыту алгоритмін білдіреді. Құрастырылған алгоритмнің 
сапасын  окытушы  бағдарламаның  тиімділігі  аныктайды.  Оқытушы 
бағдарламаларды  құрастыру  біліктілігі  жоғары  ұстаздар,  әдіскерлер 
мен программистердің кыруар еңбегін қажет етеді. Оларды құрастыру 
кезінде  шығармашылық  интеллекті  мен  білім  инженериясының
әдістері пайдаланылады.
Оқытушы  бағдарламалар  сызыкты,  тарамдалған  немесе  аралас
сызба бойынша кұрала алады.  7.1- суретте көрсетілген сызықты сызба 
оқу  материалын  біртіндеп  окытылатын 
ұсақ  бөлшектерге  бөлуді
көздейді.
Бакылау
Мөлшер
Бақылау
Мөлшер
7.1  - сурет.  Сызьщты оқытуиіы багдарламаның сызбасы
Әр  бөлшектен  кейін  сабакты  игеруіне  бақылау  жүргізіліп,  оқу 
материалының  келесі  бөлшегіне  көшеді.  Сызыктық  бағдарламалар 
окуда  еңбек  пен  уақыттың  үлкен  шығыньш  талап  етеді,  бірак  оқу
материалының 95 %-ға меңгерілуін қамтамасыз етеді.
Окушы  бағдарлама  үсынған  жауаптың  біреуін  таңдаған  кезде 
бағдарлама  тарамдалады,  ал  окушы  материалдын  келесі  бөлшегіне 
көшіріледі  немесе  қайта  толык  игерілмеген  бөлшекке  оралады. 
Бағдарламаның  тарамдарында  қателіктерге  қосымша  түсініктер  мен 
түсініктемелер 
берілуі 
мүмкін. 
Нәтижесінде, 
әрбір 
оқушы 
тарамдалған  бағдарламамен  жүмыс  жасау  кезінде  өзінің  жеке 
кабілеттеріне  байланысты  түрлі  жолмен  оқу  мақсатына  жылжиды. 
Жаксы даярланған оқушылар бағдарламаның негізгі бағанасымен алға 
жылжыса,  нашар  даярланғандары  бүйір  тарамдарға  кете  береді. 
Тарамдалған  материалдың  артыкшылығы,  ол  теориялык  материалды 
неғүрлым  жылдам  өтіп,  окытуды  жекешелендіруді  қамтамасыз  етеді. 
Әдетте,  бүл  бағдарламалар  оқу  материалын  өтудің  үш  қиындык 
деңгейін  үсынады,  ол  кез  келген  окушылар  контингентінің  окудағы
мүмкіндіктер өрісін білдірмейді.
Аралас  бағдарламалар  сызыкты  жэне  тарамдалған  алуан  түрлі
комбинацияларды  білдіреді,  ол  оқушыға  қиындық  деңгейі  боиынша
бағдарламаның түрлі бөлшектеріне ауысуына мүмкіндік береді.
199

7.2 - сурет.  Тарамдалган оқытуиіы багдарламаның сызбасы
Компьютерде  оқытушы  бағдарламалармен  жұмыс  жасауды 
жоспарлаған  мұғалім  оқушыларға  оку  материалын  жеткізуге  қажетті 
уақыт көлемін  аныктап  алуы тиіс, бұл жағдайда үлгерімі  орташа емес, 
төмен  оқушыларды ескеруі кажет.  Сондай-ақ мұғалім оқу материальш 
жылдам  игерген  окушыларға  неғұрлым  күрделі  тапсырма  беруді 
немесе олармен дидактикалық ойын ойнаудың алдын алу керек.
Окытушы  бағдарламалардың  мазмұнында  игерген  материалды
Аталмыш
тексеруге  арналған  тестілер  болуы
шарт. 
бар.  Мұғалім
тестілерді
паидаланудың  өзіндік  ерекшеліктері  оар.  мұғалім  оқушылардың 
дәптерлері  мен  жазбаша  тестілік  тапсырмаларын  тексеруден  колы 
босайды,  ал  окушылар  компьютер  олардың  жетістіктерін  тексеруде 
әділ  болатьшдығьш  біледі.  Егер  компьютер  екілік  бағасын  койса, 
багдарламаны тағы бір мәрте косып, жағдайды түзетуге болады.
7.6. 
Бастауыш 
мектепте 
компьютерді 
қолданудын 
санитариялык-гигиеналык талаптары
Бастауыш 
мектепте 
компьютерді 
пайдаланған 
кезде 
санитариялык-гигиеналык  талаптарға  зор  мән  беріп,  компьютерлік 
сынып ережелерін қатаң сақтаган жөн.
Мысалы,  сыныптан  кіріп-шығуға  мүғалім  рұқсат  береді.  Әрбір 
окушы  өз  тобына  тағайындалып  берілген  жүмыс  орнынан  ауыспауы 
керек,  яғни  сынып  белсенділерін  сайлау,  компьютерді  және  оған 
қосылған  басқа  кұрылғыларды  да  іске  қосуға,  өшіруге  рұксат 
етілмейді,  оны  мұғалім  атқарады  және  де  компьютерге  компакт- 
дискілерді салуды, алуды мұғалім жүргізеді.
Сабақ 
жүргізу 
барысында 
қазіргі 
талаптарға  сәйкес  балалардың  жұмыс  ісіне
кездеп 
санитариялык
олардың  денсаулығына 
қауіпсіздігі  туралы  санитариялық-эпидемиологиялық  корытьшдысы 
бар  компьютерлік  техниканы 
ғана 
пайдалануға  болады 
[38]. 
Компьютерлер 
қолданылатын 
бөлмелер 
барлык 
санитариялык- 
гигиеналык талаптарға сай болуы тиіс.
200

Компьютерлік  сыньпта  окушылардың  өздері  және  көздері 
шамадан 
ты с 
шаршамас 
үшін 
1-4-сынып 
оқушыларының 
компьютерде  үздіксіз  жұмыс  істеу  уақыты  10-15  минуттан1  аспауы 
тиіс.  Балалардың  көздері  талмас  үшін  компьютерде  жұмыс  істеп 
болған соң, олармен көзге арналған арнайы жаттығулар жасауы керек, 
жаттығуларды  балалар  экранға  қарамай түрғанда,  калыпты  күйде дем 
алдырып, көз қозғалыстарын  барынша үж ен  етіп орьшдауға тырысуы 
керек.  Балаларға  қызықты  болуы  үшін  жаттығулар  ойын  түрінде 
орындалады.
Пернетақтада  жумыс  жасау.  Әдіскерлер  мен  мұғалімдер 
кейде  бастауыш  мектеп  оқушыларының  нәзік  колының  қимылдарын 
дамытуды  назардан  тыс  қалдырып  кетеді.  Бүл  аспектіге  көбіне  еңбек 
мүғалімі  назар  аударады,  себебі  қолды  дамыту  -  бүл  пәннің  басты
міндеттерінің бірі.
Информатика  сабағында  компьютермен  жүмыс  жасау  кезінде 
а п
дымен 
пернетақтада  және  тышқанмен  жүмыс  істеу  әдістерін 
меңгеру  керек.  Бүл  -  өте  күрделі  үрдіс,  себебі  оқушы  нәзік  қолы мен 
саусакгарының  кимылынан  басқа,  компьютер  экранына  да  назар
аударып отыруы тиіс.
Отандық 
мектептердің 
кабинеттерінде 
жасы 
үж ен
пайдаланушыларға 
арналған 
компьютерлер 
орнатылғандықтан,
оқытуда 
қиындық 
туғызады. 
Олардың 
пернетақталары 
мен
тышкандары  үжендерге  сәйкестеніп  жасалған,  балаларға  ыңғайсыз.
Балалардың пернетақтамен және тышканмен жүмыс жасауды меңгеру
үрдісінде  нәзік  қолдары  мен  саусактардың  дамуына  кедергі  жасайды,
ал  қол  қимылдары  бала  миының  дамуын  ынталандыратынын  бәріміз
білеміз.
Осыған орай, окыту үрдісінде ноутбуктерді пайдалану ыңғайлы, 
олардың  пернетақталарының  көлемі  кішірек,  балалардың  колына 
икемді.  Олар  үстелде  аз  орьшды  альш,  кәдімп  сынып  бөлмелерінде 
пайдалануга болады.  Айтып  кететін  жайт,  ноутбуктердің  қазіргі  қүны 
үстелдік  дербес  компьютерлердің  бағасына  пара-пар.  Соңғы  кезде 
нарыкга көлемі алуан түрлі тышкандар да шығарыла  бастады, оларды 
пайдаланушылардьщ  колына  сәйкестендіріп  сатып  алуға  болады, 
информатика  сабағында  әртүрлі  жас  шамасындағы  оқушыларға
пайдалануға ыңғайлы.
Санитарлык 
нормалар 
мен 
ережелер 
төменп 
сынып
окушыларьшың 
компьютердегі 
жүмысын 
келесідей 
шектейді.
I  сыныпқа -   15  минут,  2-3-сыныптарға  -  20  минут,  4-5-сыныптарға -  
25  минут,  компьютерді  пайдалану  сабактары  аптасына  1  рет  қана
I I -кітаптан 5-тараудын 5.1.4.-белімін қараңыз
201

болуы  тиіс.  Бұлардың  барлығы  оку  үрдісін  үйымдастыруды  барынша 
шектейді.  Балаларға  компьютерде  жүмыс  жасау  уакытының  шектеулі 
екендігін  түсіндіру  киын,  олар  үйде  шектеусіз  теледидардың  және 
компьютердің  алдында  ойын  косымшаларын  қалауынша  ойнауға 
дағдыланып 
қалған. 
Мұндай 
жағдайда 
мүғалім 
окушыларды 
компьютерден дене шынықтыру минуттарымен токтата алады.
7.7. Зертханалық жаттықтыру тапсырмалары
1-зерпіханалық  ж умыс  «Информатканың  пропедевтикалык 
курсын оқытудың жалпы әдістемесі»
Қарастырылатын сурақтар:
1.  Информатиканың  пропедевтикалык  курсын  (ИПК)  оқыту 
әдістемесінің қалыптасуы (ПКИ).
2.  Информатиканың  пропедевтикалык  курсьшың  максаты  мен 
мазмұны.
3.  Информатиканың пропедевтикалык  курсьш  оқытуға  кажетті 
нормативті қүжаттар. 
>
4.  Мектепке  дейінгі  білімді  акпараттандыру.  Психологиялык 
салдары. 
I 
-ч '  '
5.  Бастауыш 
мектептегі 
оқушылардың 
психологиялык, 
физиологиялық ерекшеліктері
6.  Информатика  кабинетінде  бастауыш  сынып  окушыларымен 
жұмысты ұйымдастыру ерекшеліктері.
1-зерпіханалық  жумыс  «Бастауыш  мектептегі  информатика 
сабагы»
Қарастырылатын сурақтар:
1.  Бастауыш 
сыньштардағы 
информатика 
сабағының 
күрылымы.
2.  Бастауыш  мектептегі  әдістемелік  тәсілдер  («пластилин», 
«қатесін тап» т.с.с.)
3.  Дәптермен жүмыс баспа әріптері бойьшша.
4.  Сергіту сәтгерін өткізу.
5.  ДК —
ді колданып сабақ өткізуге нүсқаулар .
6.  Сабақтаға ойын  компоненттері (накты мысал келтіру).
Таңдаган таңдаеан бойынша сабақ жоспарын қурыңыз
Әдебиеттер:
1.  Босова  JI.JI.  Уроки  информатики  в  5-6  классах:  Методиче­
ское пособие / JI.JI.  Босова, А.Ю.  Босова.  -  М.:  БИНОМ.  Лаборатория 
зна-ний, 2004. -  256 с.
2.  Первин Ю.А. Информатика дома и в школе. Книга для учите­
ля. -  Спб.:  БХВ-Петербург, 2003.
202

1-к о с ы м  in  а
1 -сх ем а  [26]. 
Акпарат жэне ацпараттьщ үрдістер багыты
'Щ
ІШ
н
f
t
<
а
ш
<
*
 -
л
I ]
:5г:
&
.©■
«и
в
*
1
'
-Р
SS.
в.
&
Эй.
Ш
V ## 
*
V ’ -*
>*
63
d
5
а
•4
О
а
и.
«t
£
я
U
3
Jjtf
н
S 
ф
 
2 * 
<
3
Б
а   ••
  —
С   н   Е£
g  *§«  cL vo
J 
i   S  rf«
3  5  І   о 
ф
і   *  
S*S**
р
ъ
>г
СО
->>
63
и.
г> ш&яш
V О.
и
с
ю
•
 
W
с*
Ф
*
X
• 
•
 
о ш
СЗ
S І
> *
м
<> ч
э
S 2 -
 
^
м
о
S
СЗ
g
Ш
 
«
н
*
н
з
Is з*
у
5
се
ь<
►с
3  
>\ 
сб
g
S  a
я  к
О  ез
Н  * 
§
D -
еі
D 
X 
<
1  2 
б *
*
I
>v
93
Я  *rj
0
z:  о
1  * 
g   «  
!  §  
S
3
ЗИ&
S"v*l 
1*1* 
# if  .
%
 
* '- 
f! 
f 9
 *
•
"o
. 
*
*
  * 
j 1
ІЗ
k«ff  Ч  ■
*
 
4'
)S
7 f *• 
£z • • 
.
>-
■
 
*
’ з-.:
>4
X
-■>»1
2
о
>•
-Ә"
/• VfeflL
P9
n
:a .
M
br
!>*• — о
Ш
;4SP
s
IM
■Sij
• r -
s
о
w
M
:«  .
И
A -
1
• « -
d
• t t-
Q.
c3
Ш
ш
яЛ
<
в
м
, 
J 
•
аз
*
1 • '  “ 9
1
•  *  1
Ф
 *  •«
3
*•  tl •  • 
%
■ .  *  * a* 
» /  л /   ’ 4 
••
^  * wt
. •
9  * •  « 4
н
“JT
01
H
2
g<
3
g
ex
«4
j
A
а
о
ә
СЗ
к
X
р
се
2
р
Й
си
и
ы
=5
•  W
Н
сЗ
Ц*
о
са
Ш
Ц 1
| *
р
х 'Е 
1? и  - 
5 .5x0
*р  
о*  £
«  О  £
^  ю  =
»■? 
л
F с я
I *
• #
*
#
 # • ^ 
к . a
сЗ
Л
S
См
о
ьО
? ч   О
» ° 5
-5 -я  з
Е-І.І
>> р  3
2  Ъщ
1 1 : §  
«  Я S
• В   5   й
1  | g  
ш  
«   2
*   2  
а .  
«  
>* 
ю
а
№
В4
*=£
3
V
х
к
хс
ез
Н
с?
Р
I
я
2
I ^
я  н
i s
(3  ft
тЛ.
id  .3
0 
Я
1
5
н  S
о   'С
»13
си
о
203

2 -с х е м а   [26]. 
Компьютер багыты
ш
т
о
>а
&
£
о :
►
»
щ
'3
5
м
СЗ
>ч
са
Ч
сз CL
2
й>
сз ч
S 3 4>
сх та
са ><
г
ей
Ш
>*
сЗ
ч
8
ч
4}
ч
с« ч

жүктеу/скачать 10,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: