Научные сообщения
ма. Оралмайтынын мен жақсы білем, тiптi жақсы
бiлем! Бiз, жастар, ӛмiр сүруге асығатын едiк, жастық
шағымыздың iшi-тысы бiрдей мағыналы болсын
деушi едiк қой, солай емес пе құрбыларым? Мiне, сол
қымбат шағымызды фашистер тонап алғысы келедi.
Мен осыған кектенем.
Мен дүниеде жиырма-ақ жыл жасамадым ба?
Бiрақ дәл қазiр ересек адаммын деуге болады. Мен
жиырмадамын, бiрақ мендегi ой ақсақалды, байсалды,
талай белдi артқасалған адамның ойындай…
Мен ӛмiрiмнiң ӛзiм үшiн қымбат екенiн де жақсы
бiлемiн, дүниеге мен келгелi де кӛп болған жоқ қой.
Бiрақ, бұл күресте сол ӛмiрiмдi аямаймын да. Аяуға
қақым жоқ деп бiлемiн. Менде ұран бiреу-ақ, ол – «Не
ӛлiм, не жеңiс!».
Бiр леппен айтылатын жоғары пафосты, ұлтжан-
дылыққа толы, шешен тiлмен тӛгiлген тәлiмi мол ӛш-
пес сӛздер. Екпiндете сӛйлейтiн түрлі мамандық тiл-
марларына қажеттi мол дүние».
Әскери-патриоттық сӛздің ерлікке, бірлікке үн-
дейтін, ел арасында Тӛле би айтты дейтін шешендік
сӛз үлгілерінің бір тӛркіні былай болып келеді. 1740
жылы қалмақ билеушісі Қалдан Цереннің қолшоқпары
Ұлы Жүздің ханы Жолбарысты ӛлтіреді. Тӛле би бас-
таған ел Ташкенттен қуылады. Жау жағы Ташкентке
Қоқым Манапты әкімдікке тағайындайды. Бұл кезде
Сыр бойы қалаларының біразы жоңғарлардың қол
астында қалады. Осы тұста Күлтӛбенің басында үлкен
жиын ашылып аға ел басшылары түгел жиналады.
Сонда Қарабек батыр: «Жауға тізе бүгуден басқа амал
жоқ» – деген пікір айтады. Қарабекке ашуланған Тӛле
би:
Атадан ұл туса игі,
Ата жолын қуса игі.
Ӛзіне келер ұятын
Ӛзі біліп тұрса игі.
Жаудан бұққан немені
Ортасынан қуса игі!, – деп оны қолдағандарды
жиыннан қудырып жібереді. Сонан соң айналасында-
ғыларға қарап:
Уа, кӛсіле шабар жерің бар,
Ту кӛтерген ерің бар,
Қол боларлық елің бар,
Атадан қалған сара жолың бар.
Құлдық ұрсан дұшпанға
Арылмайтын сорың бар.
Құлдық ұрсан дұшпанға,
Еркек болып туды деп,
Мына сені кім айтар?, – деп толғайды.
Тӛленің осы тӛрелік сӛзін ӛзгелер түгел құпалып,
жауға қарсы күш біріктіріпті деседі.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қасабек А., Раев Д. Шешендік ӛнер – Дәстүрлі құбылыс // Ақиқат.
. № 4. 49 б.
Негимов С. Шешендік ӛнер. Алматы, 1997.
М ұсаұлы Ж. Қазақ шешендік ӛнері. Кӛкшетау, 2004. 159 б.
Серімов Е. Сот шешендігі. Қарағанды: Болашақ-баспа, 2006. 218 б.
Научные сообщения
РЕЗЮМЕ
УДК
378.014.24(1-
ПА К
Ю.Н.,
ШИЛЬНИКО ВА
И.О .,
ПА К
Д.Ю.
Компетентностны й под ход в системе
вы сшего образования.
О писаны
ист ория
возникновения
компет ент ност ного подхода в сист еме
высшего образования и основные эт апы его
ст ановления.
Рассмот рены
различные
т ракт овки понят ий «компет ент ност ь» и
«компет енция». О бозначены дескрипт оры
первого и вт орого у ровней, определяющие
резу льт ат ы обу чения в бакалавриат е и
магист рат у ре.
А кт у ализиру ет ся
необходимост ь
у скоренного
ввода
проф ессиональных
ст андарт ов,
у ст анавливающих т ребования к у ровню
квалиф икации работ ников и т ребования к
резу льт атам обу чения. Болонские реф ормы в
сист еме высшего образования конт раст но
обозначили ряд прот иворечий, у силивающих
т енденцию
рост а
ф у нкциональной
некомпет ент ност и.
Компет ент ност ный
подход
предполагает
сист емные
преобразования
многих
сост авляющих
образоват ельного процесса, опереж ающие
нормат ивы
ф инансирования
высшего
образования и повышения ст ат уса вузовского
преподават еля.
ӘО Ж 378.014.24(1-
ПА К Ю.Н., ШИЛЬНИ -
КО ВА И.О., ПА К Д.Ю. Ж оғары біл ім беру
жүйесінд егі біл іктіл ікті тәсіл д еме .
Жоғары білім беру ж ҥйесіндегі білікт ілікт і т ә-
сілдеменің т у ындау т арихы ж әне оның негізгі
қалыпт асу кезеңдері сипат т алған. «Білікт ілік»
ж әне «қҧзірет » т ҥсінігінің әрт ҥрлі т ҥсіндірме-
лері қараст ырылған. Бакалавриат пен магис-
т рат у рада оқыт у нәт иж елерін анықт айт ын
бірінші ж әне екінші дәреж едегі дескрипт ор-
лар белгіленді. Қызмет керлердің білікт ілік
деңгейі мен оқыт у нәт иж елеріне қойылат ын
т алапт арды анықт айт ын кәсіпт ік ст андарт -
т арды ж едел енгізу қаж ет т ілігі акт у альдан-
дырылады. Жоғары білім беру ж ҥйесіндегі
Болон реф ормалары ф у нкционалдық білік-
сіздікт ің ӛсу ҥрдісін кҥшейт ет ін бірқат ар қай-
шылықт арды кӛрсет т і. Білікт ілікт і т әсілдеме
ж оғары білім беру ді қарж ыландыру ж әне
ЖО О оқыт у шыларының мәрт ебесін кӛт еру
нормат ивт ерінен озық кӛпт еген білім беру
процесі қҧрау шыларының ж ҥйелі т ҥрлену ін
шамалайды.
U DC 378.014.24(1-87). PA K Yu.N., SHILNIKOVA
I.O ., PA K D.Yu. Competence A ppr oach in
H igher Education System.
There is described the history of appearing the
competence approach in the sy stem of higher
education and the main stages of its
establishing. There are considered v arious
interpretations of the concepts «competence»
and
«competency ».
There are show n
descriptors of the first and second lev els
defining the results of study ing at the bachelor’s
and master’s programs, actualized the necessity
of the speed introducing of professional
standards establishing requirements to the lev el
of employ ees’ qualification and to the learning
results. The Bologna reforms in the sy stem of
higher education sharply marked the number of
contradictions strengthening the tendency of
grow ing
functional
incompetence.
The
competence
approach
supposes
sy stem
transformations of a lot of components of the
educational process adv ancing the norms of
financing higher education and increasing the
HEI teacher’s status.
УДК 342:813:351:005(045). ПЯС ТОЛОВА И.А.,
ТЛЕУО В
А .Х.,
С УЛЕЙМЕНО ВА
Г.О .
Разработка компетентностной мод ел и
вы пускника
образовател ьной
программы
«Энергетический
менед жмент».
В наст оящее время происходит переход от
предмет но-ориент ированных
рабочих
у чебных
планов
к
компет ент ност но-
ориент ированным.
Переход
обу словлен
т ребованиями Болонской конвенции. В
ст ат ье
приводит ся
опыт
разработ ки
компет ент ност ной
модели
выпу скника
«Э нергет ический менедж мент ». Модель
внедрена в рамках проект а Темпу с в
Казахском агрот ехническом у ниверсит ете им.
С . С ейф у ллина. Рассмот рены рекомендации
Еврокомиссии
к
процессу
пост роения
компет ент ност ных моделей. Ф орму лиру ют ся
сопост авимост и качест венных характ ерист ик
выпу скников высших у чебных заведений.
Приводят ся
резу льт ат ы
анкет ирования
преподават елей ву зов.
ӘО Ж 342:813:351:005(045). ПЯС ТО ЛО ВА
И.А ., ТІЛЕУО В А .Х., С ҤЛЕЙМЕНО ВА Г.О .
«Энергетикал ы қ менед жмент» біл ім
беру бағд арл амасы түл егінің біл іктілікті
үл гісін әзірл еу.
Қазіргі т аңда пәндік-бағдарланған ж ҧмыс оқу
ж оспарларынан білікт ілікт і-бағдарланған ж ҧ-
мыс оқу ж оспарларына ау ысу ж ҥріп ж ат ыр.
А у ысу ға Болон конвенциясының т алапт ары
себеп болып т абылады. Мақалада «Э нерге-
т икалық менедж мент » білім беру бағдарла-
масы т ҥлегінің білікт ілікт і ҥлгісін әзірлеу т ә-
ж ірибелері беріледі. Ҥлгі С . С ейф уллин ат ын-
дағы Қазақ агрот ехникалық у ниверсит ет інде
Темпу с ж обасы аясында енгізілді. Еу рокомис-
сияның білікт ілікт і ҥлгілерді қҧру процесі
ж айындағы ҧсынымдары қаралады. Жоғары
оқу орындары т ҥлект ерінің сапалық сипат т а-
маларының салыст ырымдылығы т ҧж ырымда-
лады. ЖО О оқыт у шылары арасында ж ҥргізіл-
ген сау алнама нәт иж елері беріледі.
U DC 342:813:351:005(045). PYA STOLOVA I.A.,
TLEU O V
A .Kh.,
SU LEIMENO V A
G.О .
Developing Competence Model of «Power
Management» Pr ogr am Gr aduate.
A t present there takes place the transition from
subject-oriented
w orking
curricula
to
competence-oriented ones. The transition is
caused by the requirements of the Bologna
C onv ention. In the article there is presented the
experience of dev eloping a model of «Pow er
management» program graduate. The model is
implemented w ithin the frames of Tempus
project at Kazakh A gro-Technical Univ ersity n.a.
S.
Seifullin.
There
are
considered
recommendations of the European C ommission
to the process of building competence models.
There are formulated the conformities of quality
characteristics of HEI graduates and presented
the results of teachers’ polling.
УДК
=
. ШЕРО В К.Т., С ИКЫМ -
БА ЕВ М.Р., БО ЯРСКИЙ В.Г., С МЫКО ВА А .Д.,
А БИШКЕНО В
М.Ж.
П рактическое
иссл ед ование
метод а
пол учения
отверстия в ц ел ьнол истовом материале
ӘО Ж
=
. ШЕРО В К.Т., С ИҚЫМ-
БА ЕВ М.Р., БО ЯРСКИЙ В.Г., С МЫКО ВА А .Д.,
А БИШКЕНО В М.Ж. Сы ртқы ц ил инд рл ік
беттерд і д омалатуға арналған құры лғы-
ны ң сипаттамал ары н есептеу.
U DC 666.9.05=512.122. SHERO V К.Т.,
SIKHYMBAYEV M.R., BOYARSKI V.G., SMYKOVA
A .D., A BISHKENOV M.Zh. Pr actical Study of
Opening Obtaining Method in Sheet
Mater ial Using T her mal Fr iction Dr illing.
Научные сообщения
при
помощи
термофрикц ионного
сверл ения.
А вт орами разработ ано у ст ройст во для
обкат ки
нару ж ных
цилиндрических
поверхност ей
дет алей
т ел вращения.
Уст ройст во
у ст анавливает ся
на
у ниверсальный
т окарный
ст анок.
Универсальност ь и прост от а у ст ройст ва
заключают ся в т ом, чт о его мож но
изгот овит ь в у словиях машиност роит ельного
производст ва
пу т ем
модернизации
ст андарт ного т рехку лачкового т окарного
пат рона.
С т ат ья
посвящена
расчет у
конст ру кции
у ст ройст ва
для
обкат ки
нару ж ных цилиндрических поверхност ей.
Приводят ся схемы механизма у ст ройст ва, а
т акж е схемы дейст ву ющих сил на ку лачки
у ст ройст ва и в зацеплении конической
передачи.
О пределены
передат очные
от ношения рычаж ного и цент риру ющего
клиноплу нж ерного механизма. Применение
у ст ройст ва для обкат ки дает возмож ност ь
снизит ь микронеровност и поверхност и и
повысит ь т очност ь обработ ки.
А вт орлар қат ысу ымен айналу шы дене т ет ік-
т ерінің сырт қы цилиндрлік бет т ерін дома-
лат у ға арналған қҧрылғы әзірленген. С ырт қы
цилиндрлік бет т ерді домалат у ға арналған
қҧрылғы әмбебап т окарлық ст анокқа орнат ы-
лады. Қҧрылғының қарапайымдылығы мен
әмбебапт ығы – оны машинаж асау ӛндірісі
ж ағдайында қалыпт ы ҥш ж ҧдырықшалы
т окарлық пат ронды ж ет ілдіру арқылы әзір-
леу ге болады. Мақала сырт қы цилиндрлік
бет т ерді домалат у ға арналған қҧрылғының
конст ру кциясын есепт еу ге арналған. Қҧрыл-
ғы механизмінің сҧлбалары, сондай-ақ, қҧ-
рылғының ж ҧдырықшасына ж әне кону ст ық
беріліст егі ілінісу де әсер ет у ші кҥшт ердің сҧл-
балары берілген. О рт алықт андыру шы сына-
лық-плу нж ерлі ж әне иінт ірект і механизмдер-
дің беріліс қат ынаст ары анықт алған. Домала-
т у ға арналған қҧрылғыны қолдану бет микро-
бҧдырлығын азайт у ға ж әне ӛңдеу дәлдігін
арт т ыру ға мҥмкіндік береді.
The authors dev eloped a dev ice for rolling
external cy lindrical surfaces of the rotation
bodies. The dev ice is mounted on the univ ersal
lathe. Univ ersality and simplicity of the dev ice is
in that it can be manufactured in the conditions
of machine building production by means of
modernizing a standard three-jaw lathe chuck.
The article is dev oted to the design of the
dev ice for rolling external cy lindrical surfaces
structure. There are presented the schemes of
the bev el gearing, defined the transfer relations
betw een the lev er and center w edge-and-piston
mechanism. The use of the dev ice for rolling
giv es a possibility to minimize the surface
micro-roughness and to increase the A ccuracy
of machining.
УДК 677.021.122.26=512.122. ШЕРО В К.Т.,
С ИКЫМБАЕВ М.Р., МАЗДУБА Й А .В., М УС А ЕВ
М.М., МУС А ТА ЕВА Н.Б.
Практическое
иссл ед ование
метод а
пол учения
отверстия в ц ел ьнол истовом материале
при
помощи
термофрикц ионного
сверл ения.
Приводят ся
основные
резу льт ат ы
эксперимент ального исследования способа
т ермоф рикционного сверления от верст ий в
лист овых мат ериалах. Для проведения
опыт ов были разработ аны и изгот овлены
специальные
ф рикционные
сверла,
т ехнологическая оснаст ка и образцы для
обработ ки.
Ф рикционные сверла были
изгот овлены из ст алей С т .50 и ШХ15.
О бразцы изгот авливались из ст али 3 и ст али
30. В резу льт ат е проведенных опыт ов было
у ст ановлено,
чт о для осу щест вления
обработ ки ф рикционным сверлением ст али 3
необходимо обеспечит ь n>3000 об/мин, а
для ст али 30 в пределах n≤3000 об/мин. По
резу льт ат ам исследования были полу чены
граф ики зависимост и шероховат ост и и
т вердост и поверхност и от скорост и резания.
С чит аем, чт о для у т очнения механизма
резания
способа
т ермоф рикционного
сверления
в
дальнейшем
необходимо
проведение
следу ющих
исследований:
ст ру кт у рные изменения обрабат ываемого
мат ериала;
закономерност и
изменения
показат елей качест ва в зависимост и от
реж имов
резания
и
геомет рии;
т емперат у рно-деф ормационные
закономерност и
пласт ическо-де-
ф ормационных процессов в зоне конт акт а.
ӘО Ж 677.021.122.26=512.122. ШЕРО В К.Т.,
С ИҚЫМБАЕВ М.Р., МАЗДУБА Й А .В., МҦС А ЕВ
М.М., МҦС АТАЕВА Н.Б.
Т абақ материалдар-
д ы термофрикциялы қ бұрғы л ау арқы -
л ы тесу тәсіл ін эксперименттік зерттеу .
Табақ мат ериалдарды т ермоф рикциялық бҧ-
рғылау арқылы т есу т әсілін эксперимент т ік
зерт т еу дің негізгі нәт иж елері берілген. Тә-
ж ірибелерді ӛт кізу ҥшін арнайы ф рикциялық
бҧрғылар, т ехнологиялық ж арақ әзірленіп,
ӛңдеу ге арналған ҥлгілер дайындалды. Ф рик-
циялық бҧрғылар Бл.50 ж әне ШХ15 болат
мат ериалдардан ж асалған. А л ҥлгілер болат
3 пен болат 30-дан дайындалған. Жҥргізілген
т әж ірибелер нәт иж есінде ф рикциялық бҧр-
ғылау арқылы болат -т і ӛңдеу ді ж ҥзеге асы-
ру ҥшін n>
айн/мин, ал болат -ды ӛң-
деу ҥшін n≤
айн/мин қамт амасыз ет у ке-
рект ігі анықт алды. Зерт т еу нәт иж елері бой-
ынша бет қат т ылығы мен бҧдырлығының ке-
су ж ылдамдығына т әу елділік граф икт ері
алынды. Термоф рикциялық бҧрғылау т әсілі-
нің кесу механизмін нақт ылау ҥшін алдағы
у ақыт т а келесі зерт т еу лерді ж ҥргізу керек
деп есепт ейміз: ӛңделет ін мат ериалдағы қҧ-
рылымдық ӛзгеріст ер; геомет рия ж әне кесу
реж имдеріне байланыст ы сапа кӛрсет кішт -
ерінің ӛзгеру заңдылықт ары; т ҥйісу аймағын-
дағы пласт икалық-деф ормациялық процест ің
т емперат у ралық-деф ормациялық заңдылық-
т ары.
U DC 677.021.122.26=512.122. SHERO V К.Т.,
SIKHYMBA YEV M.R., MA ZDU BA I A .V .,
MU SSA YEV М.М., М U SSA TA YEV A N.B.
Pr actical Study of Opening Obtaining
Method in Sheet Mater ial Using T her mal
Fr iction Dr illing.
There are presented the main results of
experimental studies of the method of thermal
friction drilling openings in sheet materials. In
order to carry out experiments there w ere
dev eloped and manufactured special frictions
drills, technological equipment and prepared
specimens for machining. F riction drills w ere
made of steels St.50 and ShKh15. The
specimens w ere made of steels 3 and 30. A s a
result of the experiments carried out there w as
established that for performing machining by
friction drilling w ith steel3 it is necessary to
prov ide n>3000 rot/min, and for steel 30 w ithin
the range of n≤3000 rot/min. By the results of
the study there w ere obtained the roughness
and hardness dependences on the cutting
speed. It is considered that for v erify ing the
cutting mechanism in friction drilling it is
necessary to carry out the follow ing studies:
structural changes of the machined material,
law s of changing the quality indicators
depending on cutting modes and geometry ,
temperature-deformation
law s of plastic-
deforming processes in the contact zone.
УДК 550.83. ПА К Ю.Н., ПО НО МА РЕВА М.В.,
ПА К Д.Ю., ЕЛЬШИН А . Возможности
импул ьсной нейтронной гаммаметрии
при геофизических иссл ед ованиях
скважин.
Дан
крат кий
анализ
применимост и
нейт ронных мет одов для решения задач
неф т яной геоф изики. Выявлены т ребования
к
характ ерист икам
горных
пород
(порист ост ь,
ст епень
минерализации
пласт овых вод) с т очки зрения оценки их
неф т енасыщенност и.
Уст ановлены
особенност и
инт егрального
и
спект ромет рического вариант ов импу льсного
нейт ронного
гамма-мет ода.
В
основу
у глеродно-кислородного карот аж а полож ено
различие содерж ания у глерода и кислорода
в неф т и и воде, а т акж е различие энергий
гамма-излу чения,
сопровож дающего
неу пру гое рассеяние быст рых нейт ронов на
ядрах у глерода и кислорода. Лит ология
пласт ов у чит ывает ся измерением от ношения
C a/Si. О писана мет одика оценки характ ера
ӘО Ж 550.83. ПА К Ю.Н., ПОНОМА РЕВА М.В.,
ПА К Д.Ю., ЕЛЬШИН А . Ұңғы мал ард ы гео-
физикал ы қ зерттеудегі импульстік ней-
тронд ы қ гаммаметрия мүмкінд іктері.
Мҧнай геоф изикасының мәселелерін шешу ге
арналған нейт рондық әдіст ер ж арамдылығы-
ның қысқаша т алдау ы берілген. Тау -кен ж ы-
ныст арының мҧнай қанықт ылығын бағалау
т ҧрғысынан олардың сипат т амаларына қойы-
лат ын т алапт ар (кеу ект ілік, қаттық су лардың
минералдану деңгейі) ат алған. Импу льст ік
нейт рондық гамма-әдіст ің инт егралдық ж әне
спект ромет рлік нҧсқаларының ерекшелікт ері
анықт алған. Кӛмірт ект і-от т ект і карот аж не-
гізіне мҧнай мен су дағы кӛмірт ек пен от т ек
мӛлшерінің айырмашылығы, сондай-ақ, кӛ-
мірт ек пен от т ек ядроларындағы шапшаң
нейт рондардың серпінсіз шашырау ымен қоса
ж ҥрет ін
гамма-сәу лелену
энергиясының
айрмашылығы алынған. Қат лит ологиясы
C a/Si арақат ынасын ӛлшеу арқылы есепке
алынады. С у мен қаныққан т ірек қабат ын
қосымша пайдалану ж әне ж ылу нейт рондар-
U DC 550.83. PA K Yu.N., PONOMARYOVA M.V .,
PA K D.Yu., YELSHIN А. Possibilities of Pulse
Neutr on Gammametr y in Bor eholes
Geophysical Studies.
There is giv en a brief analy sis of using neutron
methods for solv ing the problems of oil
geophy sics.
There
are
rev ealed
the
requirements to mining rocks characteristics
(porosity , extent of edge w ater mineralization)
from the point of v iew of estimating their oil-
saturation. There are established characteristic
features of integral and spectrometric v ariants
of pulse neutron gamma-method. The carbon-
and-oxy gen logging is based on the difference
betw een the carbon and oxy gen content in oil
and w ater and the difference betw een gamma-
radiation energies accompany ing inelastic
scattering of fast neutrons on carbon and
oxy gen nuclei. The seam lithology is accounted
w ith measuring the C a/Si ratio. There is
described the methodology of estimating the
saturation character (defining w ater-and-oil
contact) based on additional use of the
Научные сообщения
насыщения (определение водонеф т яного
конт акт а)
на основе дополнит ельного
использования опорного водонасыщенного
пласт а и определения времени ж изни
т епловых
нейт ронов.
Доказано,
чт о
диф ф еренцированное нормирование вре-
мени
ж изни
т епловых
нейт ронов
и
измеренных от ношений инт енсивност ей С /О ,
C a/Si позволяет повысит ь дост оверност ь
оценки.
ының ӛмір у ақыт ын анықт ау негізінде қанығу
сипат т амасына (су -мҧнай байланысын анық-
т ау ) баға беру әдіст емесі сипат т алған. Жылу
нейт рондарының ӛмір у ақыт ын ж әне С /О ,
C a/Si қарқындылығының ӛлшенген қат ына-
сын саралап нормалау бағалау нақт ылығын
арт т ыру ға мҥмкіндік береді.
supporting w ater-saturated seam and defining
the time of thermal neutrons life. It is prov ed
that differentiated norming of thermal neutrons
life and measured ratios of С /О , C a/Si
intensities permits to increase the v alidity of
estimation.
УДК 621.74. ИС А ГУЛОВ А .З., КУЛИКО В В.Ю.,
КИПНИС
Л.С .,
КО НУННИКО ВА С .Г.,
ЩЕРБА КО ВА
Е.П.
Достарыңызбен бөлісу: |