3
2015
115
их в своих нуждах. Знание нескольких язы-
ков является важнейшим инструментом
межличностного и межкультурного отноше-
ния, дающее возможность развитию между-
народных связей государства.
тардың аса маңызды қҧралы болып табылады.
personal and cross-cultural relation, giving the
chance to development of international relations
of the state.
УДК 81-13.512.122. САГАТОВА Г.К.
Методы
обучения профессиональному казах-
скому языку в техническом высшем
учебном заведении.
Рассматриваются
методы обучения професси-
ональному казахскому языку, направленные
по специальности. В настоящее время поли-
тика государственного языка создает все
условия для его развития. В высшем учебном
заведении с русским языком обучения пред-
мет казахского языка тесно связан с будущей
специальностью студентов, которая развива-
ет у студентов знания и профессионализм,
вместе с этим, развивает норму речевой
деятельности и культуру речи. С текстами по
специальности студенты осваивают профес-
сиональные термины. Далее в статье рас-
сматривается, как студенты работают с
текстами по специальности, знакомятся с
профессиональными терминами, составляют
словосочетания, отвечая на вопросы, показы-
вают освоение текста. В освоении професси-
онального языка особое внимание студентов
уделяется 5 видам говорения (чтение, напи-
сание, слушание, говорение, общение).
ӘОЖ 81-13.512.122. САҒАТОВА Г.Қ.
Техни-
калық оқу орнында кәсіби қазақ тілін
оқытудың тәсілдері.
Техникалық жоғары оқу орындарында кәсіби
қазақ тілін мамандыққа бағдарлап оқытудың
әдіс-тәсілдері қарастырылған. Қазіргі уақытта
мемлекеттік тіл саясаты қазақ тілін дамытуға
барлық жағдай туғызуда. Жоғары оқу орын-
дарының орыс тілді бӛлімдерінде қазақ тілі
пәнін студенттердің болашақ мамандығымен
тығыз байланыстыра оқыту студенттердің
білімі мен біліктілігін арттырады, сонымен
қатар тілдік норма мен сӛйлеу мәдениетін де
меңгереді. Ӛз саласына байланысты студент-
тер кәсіби мәтіндермен жҧмыс істеп, кәсіби
терминдермен танысып, сӛз тіркестерін қҧ-
растырып, сҧрақ-жауап арқылы мәтінді мең-
геретіні айтылған. Студенттердің мамандыққа
қатысты тілді жоғары деңгейде меңгеруі
ҥшін, сӛйлесім әрекетінің бес тҥріне (оқылым,
жазылым, тыңдалым, айтылым, тілдесім) бас-
ты назар аудару туралы айтылған.
UDC 81-13.512.122. SAGATOVA G.K.
Methods
of Teaching Kazakh Language at Profes-
sional Technical Universities.
The article discusses the specialty-orinted
teaching methods in professional kazakh lan-
guage. current policy of the state language
establishes all conditions for its development. in
higher education institutions with Russian as a
language of teaching, Kazakh language learning
is closely related to students' future profession,
which develops students' knowledge and pro-
fessionalism and, along with this, develops
norm of speech and speech culture. familiarizing
with specialty-related texts, students master
words of art. moreover, the article examines
how students work with specialty-related texts,
get acquainted with the words of art, form
phrases, and demonstrate understanding of the
text answering questions. in mastering the of
professional language, special attention is paid
to five types of speaking (reading, writing,
listening, speaking, communication).
УДК 621.7.09. ЖЕТЕСОВА Г.С., НИКОНОВА
Т.Ю., УАЛИЕВ Д.Ш., БИЙЖАНОВ С.К., УТКИНА
Д.В.
Обзор методов получения и отде-
лочной обработки поверхностей при
пластическом деформировании деталей.
Методы упрочнения поверхностным пласти-
ческим деформированием подразделяются
на несколько способов: динамический,
статистический и вибрационный (статико-
импульсный). Каждый из этих способов
применяется для обработки различных
поверхностей. В статье авторами был прове-
ден анализ существующих методов упрочне-
ния поверхностного слоя деталей. Описаны
методы проведения обработки. Выделены
способы отделочной обработки поверхностей
пластическим деформированием. Выявлены
положительные и отрицательные стороны
каждого метода. Определены возможности
применения методов.
ӘОЖ 621.7.09. ЖЕТЕСОВА Г.С., НИКОНОВА
Т.Ю., УАЛИЕВ Д.Ш., БИЙЖАНОВ С.К., УТКИ-
НА Д.В.
Тетіктердің беттерін иілімді
деформациялануы кезінде алу және
әрлеп өңдеу әдістеріне шолу.
Беттік иілімді деформациялау арқылы берік-
тендіру әдістері бірнеше тәсілдерге бӛлінеді:
динамикалық, статистикалық және дірілдік
(статика-импульстік). Осы тәсілдердің әрқай-
сысы тҥрлі беттерді ӛңдеу ҥшін қолданылады.
Мақалада авторлар тетіктердің беттік қаба-
тын беріктендірудің қолданыстағы әдістеріне
талдау жҥргізді. Ӛңдеу жҥргізу әдістері сипат-
талды. Беттерді иілімді деформациялау арқы-
лы ӛңдеп әрлеу тәсілдері бӛлінді. Әрбір әдіс-
тің оң және теріс жақтары анықталды. Әдіс-
терді қолдану мҥмкіндіктері анықталды.
UDC 621.7.09. ZHETESOVA G.S., NIKONOVA
T.Yu., UALIYEV D.Sh., BIYZHANOV S.K., UTKI-
NA D.V.
Overview of Methods for Obtaining
and Finishing Surfaces during Plastic
Deformation of Parts.
Methods of surface plastic strain hardening are
divided into dynamic, statistical and vibration,
i.e. static-pulse hardening. Each of these meth-
ods is used for treatment of various surfaces.
The authors conducted an analysis of existing
methods of hardening the surface layer of parts
and described the methods of finishing surfaces
by plastic deformation. The authors also elabo-
rated on positive and negative aspects of each
method and determined possible application of
these methods.
УДК 53.096. КУЛИКОВ В.Ю., МЕЛЬНИКОВ
А.Г., ЛОБАНКОВА О.В., ЗЫКОВ И.Ю., КВОН
Св.С., ФИЛИППОВА Т.С.
Влияние лазерно-
го излучения на микроструктуру и
микротвердость стали с разным содер-
жанием углерода.
Для получения высокой поверхностной
твердости сталь подвергают различным
методам упрочняющей обработки. Однако
традиционные способы обработки поверхно-
сти обладают рядом недостатков. Использо-
вание лазерного воздействия на металлы
позволяет избежать эти недостатки. Изучено
влияние лазерного излучения на структуру и
свойства стали с различным содержанием
углерода. Для поверхностного упрочнения
использовался лазерный комплекс, оборудо-
ванный Nd:YAG импульсным лазером с плот-
ностью мощности до 30 кВт/см
2
. В результате
проведенных исследований изучены микро-
структура и механические свойства стали.
Установлена зависимость между характери-
стиками лазера, глубиной обрабатываемого
слоя и содержанием углерода в стали.
ӘОЖ 53.096. КУЛИКОВ В.Ю., МЕЛЬНИКОВ А.Г.,
ЛОБАНКОВА О.В., ЗЫКОВ И.Ю., КВОН Св.С.,
ФИЛИППОВА Т.С.
Лазерлік сәулеленудің
көміртегі мөлшері әр түрлі болаттың
микроқұрылымына және микроқатты-
лығына әсері.
Жоғары беттік қаттылығын алу ҥшін болатты
беріктендіргіш ӛңдеудің тҥрлі әдістеріне сала-
ды. Алайда бетті ӛңдеудің дәстҥрлі тәсілдері
бірқатар кемшілікке ие болады. Металға
лазерлік әсерді пайдалану осы кемшіліктерді
болдырмауға мҥмкіндік береді. Лазерлік сәу-
леленудің кӛміртегі мӛлшері әр тҥрлі болаттың
қҧрылымы мен қасиеттеріне әсері зерттелді.
Беттік беріктендіру ҥшін қуаты 30 кВт/см
2
дейін тығыздығы бар Nd:YAG импульстік ла-
зермен жабдықталған лазерлік кешен пайда-
ланылды. Жҥргізілген зерттеулердің нәтиже-
сінде болаттың микроқҧрылымы мен механи-
калық қасиеттері зерделенді. Лазер сипат-
тамалары, ӛңделетін қабат тереңдігі және
болаттағы кӛміртегі мӛлшері арасында тәуел-
ділік бекітілді.
UDC 53.096. KULIKOV V.Yu., MELNIKOV A.G.,
LOBANKOVA О.V., ZYKOV I.Yu., KVON Sv.S.,
FILIPPOVA T.S.
Effect of Laser Radiation on
Microstructure and Microhardness of Steel
with Different Carbon Content.
To obtain intense surface hardness, steel is
subjected to various methods of hardening
treatment. However, conventional surface
treatment methods have several drawbacks.
Using the laser action on metal prevents these
drawbacks. The article examines the effect of
laser radiation on the structure and properties
of steel with different carbon content. For
surface hardening, we used laser system
equipped with Nd:YAG pulsed laser with a
power density of up to 30 kW/cm2. In the
framework of research, we have studied the
microstructure and mechanical properties of
steel as well as established dependence be-
tween the characteristics of the laser, the depth
of the treated layer and the carbon content in
steel.
УДК 620.09. ИСАГУЛОВ А.З., КУЛИКОВ В.Ю.,
КВОН Св.С., ЩЕРБАКОВА Е.П., КОВАЛЁВА
Т.В., ИСАГУЛОВА Д.А.
Определение фрак-
ционного состава галлуазита на фото-
седиментометре ФСХ-6К.
В статье определѐн фракционный состав
галлуазита на фотоседиментометре ФСХ-6К.
ӘОЖ 620.09. ИСАҒҦЛОВ А.З., КУЛИКОВ В.Ю.,
КВОН Св.С., ЩЕРБАКОВА Е.П., КОВАЛЁВА Т.В.,
ИСАҒҦЛОВА
Д.А.
ФСХ-6К
фотоседиментометрде
галлуазиттің
фракциялық құрамын анықтау.
Мақалада ФСХ-6К фотоседиментометрде гал-
луазиттің фракциялық қҧрамы анықталады.
UDC 620.09. ISAGULOV A.Z., KULIKOV V.Yu.,
KVON Sv.S., SHCHERBAKOVA Ye.P., KOVALYE-
VA T.V., ISAGULOVA D.A.
Determining Frac-
tional Composition of Halloysite Using
FSH-6K Photosedimentometer.
The article defined fractional composition of
halloysite using FSH-6K photosedimentometer.
116
Труды университета
После промышленных испытаний на ТОО
«КМЗ им. Пархоменко» оптимальным признан
состав покрытия: 100% антикоррозионного
вещества + 42,5% ацетона + 10% галлуази-
та, который наиболее полно обеспечивает
антикоррозионную защиту для деталей
гидронасосов. Рабочие колѐса циркуляцион-
ных насосов для подачи воды на отопление
выходят из строя через 5-6 месяцев, из-за
стирания рабочих канавок, т.к. вода не
проходит химическую водоочистку. В пада-
ющих трубах содержатся металлические
примеси в виде ржавчин, что является
причиной износа рабочих лопаток. После
антикоррозионного покрытия с галлуазитом
рабочих колѐс срок эксплуатации увеличива-
ется в 1,8 раза и составляет примерно 9
месяцев. Суть его состоит в окунании колеса
в соляную кислоту с выдержкой около 24
часов, после в просушивании в сушильной
печи около 4 часов. Это более дешѐвый
способ для увеличения срока службы цирку-
ляционных насосов.
«Пархоменко атындағы ҚМЗ» ЖШС-да ӛнер-
кәсіптік сынақтардан кейін мына жабын қҧра-
мы оңтайлы болып мойындалды: 100% анти-
коррозиялық зат + 42,5% ацетон + 10% гал-
луазит, ол гидросорғылардың тетіктері ҥшін
антикоррозиялық қорғанышты анағҧрлым
толық қамтамасыз етеді. Жылытуға су жібе-
руге арналған циркуляциялық сорғылардың
жҧмыстық доңғалақтары жҧмыс жырашықта-
рының ҥйкелуіне байланысты 5-6 айдан кейін
қатардан шығады, себебі су химиялық тазар-
тудан ӛтпейді. Ӛткізгіш қҧбырларда тат тҥр-
інде металл қоспалар болады, бҧл жҧмыс
кҥрекшелерінің тозу себебі болады. Жҧмыс
доңғалақтарын галлуазитпен антикоррозия-
лық жапқаннан кейін пайдалану мерзімі 1,8
есе артады және шамамен 9 айды қҧрайды.
Оның мәні доңғалақтарды тҧз қышқылында
24 сағатқа жуық, сосын кептіргіш пеште 4 са-
ғатқа жуық кептіруге ҧстаумен қатар баты-
рып алудан тҧрады. Бҧл циркуляциялық сор-
ғылардың қызмет ету мерзімін ҧлғайту ҥшін
анағҧрлым арзан тәсіл.
After industrial testing at Parkhomenko KMZ,
LLP, the following coating composition was
recognized the best: 100% anti-corrosion agent
+ 42.5% acetone + 10% halloysite that pro-
vides corrosion protection for parts of hydraulic
pumps to maximum possible extent. Impellers
of circulation pumps for supplying water for
heating usually fail in 5-6 months due to abra-
sive wear of working grooves as the water
undergoes no chemical water purification. The
falling tubes contain metal impurities in the
form of rust, causing the wear of rotor blades.
After halloysite-containing anti-corrosive coating
of impellers, service life is 1.8 times increased
and amounts to approximately 9 months. The
method is about dipping the impellers into
hydrochloric acid with about 24 hour exposure,
then drying in an oven dries for about 4 hours.
It is a cheaper way to extend the service life of
circulating pumps.
УДК 621.311.21. ИВАНОВ В.М., БАХТИНА И.А.,
ИВАНОВА Т.Ю.
Разработка и исследова-
ния микроГЭС для автономных сельско-
хозяйственных потребителей.
Для решения
проблемы электроснабжения и
энергосбережения автономных потребителей
децентрализованных и удаленных районов
авторами разработаны микроГЭС с осевой
гидротурбиной. В работе приведена разрабо-
танная авторами осевая гидротурбина новой
оригинальной конструкции. Новая конструкция
осевой гидротурбины сочетает в себе следу-
ющие преимущества: простоту конструкции
пропеллерной турбины и возможность настра-
ивать лопатки турбины на необходимую
мощность и имеющийся на натурном водотоке
напор, расход и геодезические параметры
русла реки. Авторами разработан гидравличе-
ский стенд для комплексного моделирования
проточных частей гидротурбин. Выполнены
исследования микроГЭС с осевой гидротурби-
ной, замерены основные параметры. Экспери-
ментальная рабочая модель микроГЭС с
осевой гидротурбиной в ходе испытаний
подтвердила все заявленные расчетные
параметры в пределах точности эксперимен-
тов (5-10%). Основные характеристики мик-
роГЭС с осевой гидротурбиной: мощность – 4
кВт, расход – 80 л/с, максимальный общий
КПД – 56% при напоре 9-10 метров.
ӘОЖ 621.311.21. ИВАНОВ В.М., БАХТИНА И.А.,
ИВАНОВА Т.Ю.
Автономды ауылшаруа-
шылық тұтынушылары үшін микроГЭС
әзірлеу және зерттеу.
Орталықсыздандырылған
және
шалғай
аудандардың автономды тҧтынушылары ҥшін
электрмен қамту және энергия сақтау проб-
лемаларын шешу ҥшін авторлар осьтік гидро-
турбинасы бар микроГЭС әзірледі. Жҧмыста
авторлар әзірлеген жаңа тҥпнҧсқалық конст-
рукциядағы осьтік турбина келтірілген. Осьтік
гидротурбинаның жаңа конструкциясында ке-
лесі басымдықтар ҥйлесім тапқан: пропеллер-
лік турбина конструкциясының қарапайымды-
ғы және турбина кҥрекшесін қажетті қуатқа
келтіру мҥмкіндігі және натуралық су ағысын-
да болатын арын, ӛзен арнасының шығыны
және геодезиялық параметрлері. Авторлар
гидротурбинаның ағынды бӛліктерін кешенді
модельдеуге арналған гидравликалық стенд
әзірледі. Осьтік гидротурбинансы бар микро-
ГЭС-ке зерттеу жҥргізілді, негізгі параметрлер
ӛлшенді. Осьтік гидротурбинансы бар микро-
ГЭС-тің эксперименттік жҧмыстық моделі
сынау барысында эксперименттер дәлдігі
шектерінде барлық мәлімделген есептік пара-
метрлерді растады (5-10%). Осьтік гидротур-
бинасы бар микроГЭС-тің негізгі сипаттамала-
ры: қуаты – 4 кВт, шығын – 80 л/с, максимум
жалпы ПӘК – 56
UDC 621.311.21. IVANOV V.M., BAKHTINA I.A.,
IVANOVA T.Yu.
Development and Study of
Micro HPP for Autonomous Agricultural
Consumers.
To solve the problem of electricity supply and
energy-saving of autonomous consumers
residing st decentralized and remote areas, the
authors developed a micro HPP with axial
hydroturbine. The paper shows an axial hydro-
turbine of new original design developed by the
authors. The new design of axial turbines
combines the following advantages: simplicity of
design of a propeller turbine, ability to adjust
the turbine blades for the required power and
water pressure, flow rate, and geodetic parame-
ters of the river bed. The authors developed a
hydraulic test stand for complex modeling of
flow parts of hydraulic turbines. There had been
conducted studies of micro HPP with axial
turbine and measured the basic parameters.
Experimental working model of a micro HPP
with axial turbine confirmed all the declared
design parameters within the experimental
accuracy (5-10%) during the tests. Main fea-
tures of micro HPP with axial hydroturbines:
power – 4 kW, consumption – 80 l/s, maximum
overall efficiency – 56% at a pressure head of
9-10 meters.
УДК 622.271:(622.682+622.684). КОРНИЛКОВ
С.В., ЖАРИКОВ С.Н., ШЕМЕНЁВ В.Г., ҚҦЛ-
НИЯЗ С.С., ЖҤНІС Г.М.
Исследование спо-
соба подготовки выемки горных пород,
обеспечивающий рациональное и вы-
сокопроизводительное выполнение ци-
клично-поточной технологии.
На эффективность циклично-поточной тех-
нологии большое влияние оказывает каче-
ство подготовки горной массы. В статье
приведены результаты исследования корот-
козамедленного взрывания с диагональной
схемой монтажа взрывной сети. На основе
результатов
исследований
разработана
методика экспрессного получения информа-
ции о прочностных свойствах горных пород,
основанная на данных энергоѐмкости буре-
ния взрывных скважин. Установлено, что
диагональная схема монтажа взрывной сети
позволяет не только улучшить качество
дробления взорванной горной массы, но и
управлять направлением взрыва. Примене-
ние диагональной схемы соединения зарядов
ВВ позволяет получить планируемую ширину
развала взорванной горной массы. Рассмот-
рены и приведены результаты исследования
детонационных свойств ВВ. Полученный
график позволяет определить оптимальную
плотность ВВ при которой достигается мак-
симальная скорость детонации взрыва.
ӘОЖ 622.271:(622.682+622.684). КОРНИЛКОВ
С.В., ЖАРИКОВ С.Н., ШЕМЕНЁВ В.Г., ҚҦЛНИЯЗ
С.С., ЖҤНІС Г.М.
Үзілмелі – толассыз тех-
нологияның, үзілмелі бөлігінің тиімді
және жоғары өнімділікпен орындалуын
қамтамасыз ететін тау жыныстарын
алуға даярлау тәсілін зерттеу.
Ҥзілмелі – толассыз технологияның ӛнімділігі-
не тау жыныстарды алуға даярлау сапасы
ҥлкен әсер етеді. Жарылыс оқтамдары диаго-
нальды тәсім бойынша қҧрастырылған, қыс-
қакідіртпелі жарылыстың зерттеу нәтижелері
келтірілген. Зерттеулердің нәтижелері бойын-
ша тез арада тау жыныстардың мықтылық
қасиеттерін анықтауға арналған әдістемелік
жасалды. Осы әдістеменің ҧсыныстары жары-
лыс ҧңғымаларды бҧрғылау кезінде пайдала-
натын қуат кӛлеміне байланысты негізделген.
Зерттеу арқылы, диагональды жарылыс желі-
сінің тәсімі кен массасының сапасын жақсар-
тудан басқа, жарылыс кҥшінің қажетті бағыт-
қа беттетуіне мҥмкіндік беретіні анықталды.
Диагональды жарылыс желісінің тәсімі жары-
лыстан кейін пайда болатын ҥйілімнің ені,
жоспарланған еніне сай болуына мҥмкіндік
береді. ЖЗ-дың дҥмпу қасиеттерін зерттеу
нәтижелері кӛрсетілген. График арқылы
жарылыстың максималды дҥмпу жылдамдығы
мен оның оңтайлы тығыздығы арасындағы
байланыстық анықталады.
UDC 622.271:(622.682+622.684). KORNILKOV
S.V., ZHARIKOV S.N., SHEMENEV V.G., KULNI-
YAZ S.S., ZHUNYS G.M.
Studying Method of
Достарыңызбен бөлісу: