А с т а н а, 2016 Назарбаев Зияткерлік мектептері
жүктеу/скачать 3,52 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бөлім
- Ойлау дағдыларының деңгейі
- Бағалау критерийі Дескриптор
- Жұптық жұмыс кезіндегі қалыптастырушы бағалау
- Мұғалім Оқушы
Критериалды бағалау
бағалау Тоқсандық жиынтық бағалау
тақырыптар бойынша жиынтық бағалау
бойынша қорытынды жиынтық бағалау
10
тәжірибесін
жетілдіру үшін қолданады.
.1 Қалыптастырушы бағалау үдерісі
Қалыптастырушы бағалау мұғалім мен оқушылардың арасындағы кері байланысты қамтамасыз ететін, оқу жетістігінің дамуына, өсуіне тікелей әсер ететін үдеріс болып табылады.
Тиімді оқыту мақсатында оқушылардың оқу үдерісіндегі ілгерілеуін, ағымдағы түсінік деңгейін қадағалау қажет.
Қалыптастырушы бағалаудың
міндеттері: •
оқу
мақсаттарын, бағалау критерийлерін анықтау, оқушыларға ұсыну;
•
оқушының
қай деңгейге жеткенін дәлелдеуге көмектесетін бірлескен (коллаборативті) оқытуға арналған орта құру;
• оқушыларды
дамытуға жағдай жасайтын сындарлы
(конструктивті) кері байланысты қамтамасыз ету; •
оқушыларды
бірін - бірі бірлесе оқытудың сапалы көзі ретінде қатыстыру;
• оқушыларға
өзінің оқуын «құрушылар / жасаушылар» ретінде жағдай жасау болып табылады.
Қалыптастырушы бағалау оқытудың ажырамас бір бөлігі болуы тиіс, ол қосымша жаттығу немесе тестілеу жұмысы ретінде қарастырылмайды. Оқу бағдарламасындағы бөлімнің/ортақ тақырыбының
әрқайсысындағы оқу мақсаттары, күтілетін нәтижелері қалыптастырушы бағалаудың тәжірибелік мазмұнын анықтайды.
Сонымен бірге қалыптастырушы бағалау үдерісі стандартталмайды, яғни әр мұғалім өз бетінше қалыптастырушы бағалауды өз тәжірибесі арқылы анықтайды, оның нәтижесіне қатысты жауапкершілікті өз мойнына алады. Мұғалімнің іс - әрекетіндегі қалыптастырушы бағалау үдерісі келесі кезеңдерді жүзеге асыруды талап етеді:
• қалыптастырушы
бағалауды ұйымдастыру және жоспарлау; •
қалыптастырушы
бағалау әдістерін таңдау;
•
қалыптастырушы
бағалау нәтижелерін талдау; •
кері байланыс беру.
5 .1.1 Қалыптастырушы бағалауды жоспарлау және ұйымдастыру
Қалыптастырушы бағалау үдерісінде мұғалім оқу
бағдарламасындағы барлық оқу мақсаттарын қамтуы тиіс. Қалыптастырушы бағалау үдерісінің тиімділігін арттыру үшін жоспарлау
кезеңінде мұғалімге:
11
•
оқу бағдарламасымен, оқу жоспарымен танысу және
оқу мақсаттарына талдау жасау;
• оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаттары негізінде бағалау критерийлерін құрастыру;
• тапсырма құрастыру кезінде саралау (дифференциялдау)
тәсілін қамтамасыз ету үшін бағалау критерийлерін (2 - қосымша) ойлау дағдыларының деңгейлеріне бөлу;
• бағалау критерийлеріне сәйкес тапсырмалар құрастыру;
•
әр
тапсырмаға оның орындалу кезеңдерін сипаттайтын дескрипторлар құрастыру ұсынылады.
Мұғалім оқу мәнмәтінін, өз оқушыларының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, тапсырмаларды іріктеп алады немесе құрастырады ( 2- кесте). Әр тапсырмаға дескрипторлар құрастырылады. Бағалау кезінде мұғалімнің шешімі анық болу үшін тапсырмалардың дескрипторлары дәл, нақты болуы қажет. Бұдан басқа дескрипторлар оқушыға
анықтауға мүмкіндік береді. Бұл оқушылар
мен олардың ата - аналарына сындарлы
(конструктивті) кері байланыс беруге жағдай жасайды.
2- кесте. «Математика» пәні бойынша тапсырмалар үлгісі, 7- сынып
Бөлім Бүтін көрсеткішті дәреже
Санның стандарт түрі
Санның стандарт
түрі
ұғымын
, оның
маңызды
бөлігін
және
ретін
біледі
Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну
Санның стандарт түріне байланысты негізгі терминдерді тұжырымдап айтады.
Санның стандарт түрін, оның маңызды бөлігін және ретін анықтайды .
12 Тапсырма
1) Бос орынға сөзді немесе өрнекті қойыңыз.
санының стандарт түрі жазбаша түрде _______________________ деп аталады. n саны а
санының _______________ деп аталады.
2) Кестені толтырыңыз.
Санның стандарт түрі Санның маңызды бөлігі Санның реті 100000
0,0001
860000
0,000034
0, 12
86*10 4
0,25*10 5
1,567*1000
1900*10
-4
Бағалау критерийі Дескриптор
Санның
стандарт түріне
байланысты негізгі
терминдерді тұжырымдап айтады.
Санның стандарт түрі ұғымына байланысты сөзді немесе өрнекті жазады
Санның стандарт түрін, оның маңызды бөлігін және ретін анықтайды . санның
стандарт түрін жазады
санның маңызды бөлігін көрсетеді санның ретін көрсетеді
бағалауды жоспарлау, ұйымдастыру бойынша дағдыларды жетілдіру үшін мұғалім:
• қалыптастырушы
бағалауды қолдану үдерісін көрсететін сабақ жоспарын құруы;
• тапсырмаларды қолдана
отырып, қалыптастырушы бағалауды қолдану тәсілдерінің санын, сапасын арттыруы ; • кері байланыс берудің тиімді формаларын қолдануы; •
жұмысының сапасы, бағалау құралдарының сапасы, оқушылардың , ұжымның кері байланысы, ата - аналармен әңгімелесу және т.б.) сабаққа талдау жүргізу қажет.
Күнделікті тәжірибеде оқушылардың ілгерілеуін, меңгеру деңгейін өлшеу үшін қалыптастырушы бағалаудың түрлі әдістерін қолдануға болады: «Екі жұлдыз, бір тілек», «Қолмен белгі беру», «Бағдаршам»,
13
«Жинақтау парақшасының индексі», «Бір минуттық эссе», «Сөйлеу үлгілері», «Үш минуттық үзіліс», «Ауызша бағалау», викториналар, сұрақтар және т.б.
Қалыптастырушы бағалаудың әдістерін оқу әрекеттерін ұйымдастырудың әр
кезеңінде, тақырыпты түсіндіру, тапсырма орындау, оқушыларға
кері байланыс беру кезінде қолдануға болады. Қалыптастырушы бағалаудың әдістерін жеке, жұптық және топтық жұмыстарды ұйымдастыру кезінде де қолдануға болады.
Қалыптастырушы бағалау оқушылардың
оқу
әрекеттері нәтижелерін ұғынуға бірден - бір мүмкіндік жасайды. Бұл олардың өз оқуын «құрушылар» ретінде жағдай жасауына мүмкіндік береді, алған нәтижелеріне деген жауапкершілігін арттырады. Жеке жұмыс кезінде қалыптастырушы бағалауды жүзеге асыру үшін мұғалім оқушылардың
әрекеттерін жүйелі қадағалап және аралық нәтижелерді тіркеп отыруы қажет. Нәтижелерді тіркеу кезінде оқушылар
жұмысының жақсы
жағына да, нашар тұсына
да назар аударып отырған дұрыс.
Жеке жұмыс нәтижелерін талқылауды тікелей оқушылармен бірге жүргізуді есте сақтау қажет. Сондай - ақ, оқушылардың өз ойын айтуына мүмкіндік беру маңызды болып табылады. Жұмысты әрі қарай жоспарлау кезінде оқушылардың
мүмкіндіктерін, қажеттіліктерін ескерген дұрыс.
Жұптық жұмыс кезіндегі қалыптастырушы бағалау Жұптық
жұмыс қалыптастырушы бағалаудың тиімді
формаларының бірі болып табылады. Жұптық жұмыста жалпы мұғалім, жұптар бір - бірін және жұп ішінде бірін - бірі бағалауына болады. Мұндай өзара қарым - қатынас кезінде оқушылардың дайындық деңгейіне қарамастан өзара көмегі, рефлексиясы, өзін - өзі
реттеуі белсенді байқала бастайды.
Жұптық жұмыста қалыптастырушы бағалауды ұйымдастыру, жоспарлау кезінде оқушылар
тапсырманы орындау, оның нәтижесіне бірдей жауапкершілікпен қарау қажет екенін түсінуі керек. Сондықтан оларды өз әрекетімен келісуге, өзара әрекеттесуге, пікір алмасуға, сындарлы
(конструктивті) кері байланыс беруге үйрету маңызды.
14
Топтық жұмыс кезіндегі қалыптастырушы бағалау Қалыптастырушы
бағалау кезінде мұғалім белгілі бір дағдыны бағалаудың тиімді тәсілі ретінде қолданып, топтық жұмысты ұйымдастыруына болады. Оқушылар
алдын ала бағалау
критерийлерімен таныс болуы тиіс. Топтық жұмыс кезінде мұғалім әр топтағы оқушылардың
талқылауын тыңдайды, қадағалайды: кейбір оқушылар
оқу мақсатына жетуді бағалау критерийлеріне сәйкес тез көрсете алуы мүмкін. Мұғалім ол оқушылардың
атын жазып алуы қажет.
Әрі қарай мұғалім оқушыларға
қосымша қолдау көрсетуге қажетті сұрақтар қояды, бақылайды, мысалы:
Бұл туралы сіз не ойлайсыз ? - Сіздің тобыңызда қандай талқылау болғанын айтып бере аласыз ба ? Егер оқушылар
тәжірибелік тапсырмалар орындайтын болса, онда осы тапсырмаға қатысты сұрақтар
болуы мүмкін, мысалы : - Сіз қазір не істеп жатырсыз ? - Сіз қалай ойлайсыз, әрі қарай не болады ? - Осы тапсырмада ерекше бір нәрсе байқадыңыз ба ? Топтық жұмыс кезінде мұғалім барлық топтың және әр жеке оқушының
жұмыстарын бақылауы қажет. Тапсырманы орындау барысында топтық тапсырманы бірлесе қарап, бақылауға болады. Бұл жағдайда оқушыларға : •
жаңа идеяны тұжырымдауды;
• екі (одан да көп) идеяларды салыстыруды;
•
идеяларды бағалауды;
• топтық талқылау негізінде пікір білдіруді;
•
сұрақтарға жауап беруді ұсынуға
болады.
Жоғарыда аталған бөлімдер белгілі оқу мақсатына жетудің дәлелін көрсетеді.
5.1.2 Кері байланыс беру
Кері байланыс сабақтың әр кезеңінде қолданылады, мұғалімнің оқушылармен үздіксіз өзара әрекет етуін жүзеге асыруға, нәтижесінде оқу үдерісін түзетіп, сабақты әрі қарай жоспарлауға мүмкіндік береді.
Кері байланыс беру кезінде мұғалімдерге : • оқушылардың жақсы жақтарын ескеру ;
15
• тапсырманың дұрыс орындалмағанын нақты түсіндірмей тұрып, « олай емес », « дұрыс емес » деген сөздерді қолданбау ; • оқушылардың жұмысын жетілдіру немесе кемшілік тұстарын жөндеудің жолдарына ұсыныс беру ;
• кері әсер ететін сөздерді, оқушыларды
кекету, келемеждеуге қатысты, мысалы, «орынсыз жауап», «осыны ойлауға қалай ақылың жетті» деген сияқты сөздерді мүлдем қолданбау ұсынылады . Кері байланыс беру кезінде мұғалімге де, оқушыға да
3- кестеде
ұсынылған сұрақтарды негізге алған дұрыс. Аталған сұрақтарға толық жауап беру кері байланыстың тиімділігін көрсетеді .
кесте. Кері байланыстың тиімділігін тексеру сұрақтары
Мұғалім Оқушы •
Оқушы
оқытудың қай
сатысында ? •
Олар білім алуда неге талпынады?
• Бұған жетуге көмектесу үшін не істеу керек?
Мен оқытудың қай сатысында тұрмын ?
•
Нәтижеге қалай қол жеткіземін ? •
Кемшіліктерімді жою үшін не істеуім қажет
?
Төменде кері байланыстың мысалдары көрсетілген (3, 4- суреттер
).
16
3- сурет. Оқушы А - ға кері байланыс беру бойынша мысал
Жазбаша кері байланыс беруде мұғалім А оқушыны есепті дұрыс орындауға, өз қатесін түзете білуге «бағыттайды».
17
4- сурет. Оқушы Б - ға кері байланыс беру бойынша мысал
Бұл Б оқушыға берілген кері байланыс бойынша мысалда мұғалім оқушының
жақсы меңгерген тұсына ақпарат береді және қатені түзету үшін тақырыптарды қайталауды ұсынады.
5.1.3 Қалыптастырушы бағалау нәтижелерінің талдауы
Қалыптастырушы бағалауды ұйымдастыру кезіндегі маңызды кезеңдердің бірі – оқушылар жұмыстарының нәтижелеріне талдау жасау. Мұғалімге барлық оқу үдерісінде бағалау/бақылау нәтижелеріне жүйелі талдау жүргізу ұсынылады. Мысалы, қалыптастырушы бағалау нәтижелеріне толық талдау жүргізу үшін мұғалім арнайы құрастырылған бақылау парағын қолдануына болады ( 5- сурет
). Бақылау парағының үлгісі 3- қосымшада берілген.
18
5- сурет. Қалыптастырушы бағалау нәтижесі бойынша бақылау парағы
Қалыптастырушы бағалау нәтижелеріне талдау жасау
оқушыларда кездесетін қиыншылықтар туралы
ақпарат алуға, оның алдын алу шаралары туралы шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Мысалы, тексерілген жұмыстардың нәтижесіне талдау жасау :
белгілі бір тапсырмалар қиындық тудыратын оқушылар
тобын;
−
бөлім, тақырыптар бойынша қиындықтар туындайтын жеке оқушыларды;
−
оқушылар
үшін аса күрделі, қиын сұрақтар, тапсырмалар, тақырыптарды айқындап береді.
Нәтижелерге талдау жасау мұғалімдердің тәжірибесіне оң әсер етуі үшін:
•
әрекет ету мен шешімді талап ететін нақты, маңызды, тәжірибелік
бағыттағы мәселелерді
анықтау; •
орындалған тапсырмалар
мен нақты мақсаттарға
жету үшін талдау жүргізу;
• талдауда дәйектерді, дәлелдерді негізге алу;
•
шешімнің сыни нұсқаларын
қарастыру, яғни, мәселені шешудің жоспарлылығын, баламалылығын (альтернативтілігін), жетістігін, кемшілігін, жақсы және нашар жақтарын талдау;
19
•
мәселені
шешу, кемшілікті жою үшін өз тәжірибесін нақты қалай өзгертуге болатыны туралы іс - әрекеттің толық жоспарын
құрастыру; •
талдау нәтижелерін тіркеуде
қысқа, түсінікті стильді ұстану (күнделік, портфолио, мақала, таныстырылымдар
және т.б.); •
ұжымда өз әрекеті нәтижелерімен бөлісу ; • ұжымға көмектесу, оқушылардың қажеттілігіне
бағыттай отырып, сабақтастықты сақтай отырып жүйелі талдау жүргізу ұсынылады.
5
Жиынтық бағалау белгілі бір
оқу кезеңінде оқу бағдарламасының мазмұнын меңгеру деңгейін тіркеу, анықтау үшін жүргізіледі. Тіркеу үдерісі кезінде оқу бағдарламасының мазмұнына сәйкес оқушылардың
білімін, дағдысын көрсететін дәлелдерді жинау жүзеге асырылады. Жиынтық бағалау тоқсан барысында ( бөлім/ортақ тақырыптар бойынша жиынтық бағалау), тоқсан соңында (тоқсандық жиынтық бағалау) және білім беру деңгейін аяқтағанда (негізгі, жоғарғы ) жүргізіледі. Жиынтық бағалау бойынша балл/деңгей/баға туралы шешімді мұғалім бағалау критерийлеріне сәйкес қолданады. Сонымен
бірге мұғалімге әр оқушының
жұмысы бойынша дұрыс шешім қабылдауы үшін дескрипторлар немесе балл қою кестелері көмектеседі.
Жиынтық бағалауды (бөлім/ортақ тақырыптар бойынша жиынтық
бағалау , тоқсандық жиынтық бағалау ) қайта орындауға (көшіруге) рұқсат етілмейді.
Аталған ақпарат қалыптастырушы бағалаудағы сияқты жоспарлау, түзету, оқу үдерісіне талдау жасау үшін қолданылады.
Пән бойынша әдістемелік бірлестіктерге жиынтық бағалаудың барлық түрлері бойынша бақылау тапсырмаларын, әдістерін, кезеңдерін көрсетіп, оқу жылына жиынтық бағалаудың жоспарын құрастыру ұсынылады ( 4- қосымша) .
5 .2.1 Бөлім/ортақ тақырыптар бойынша жиынтық бағалау
Бөлім/ортақ тақырыптар бойынша жиынтық бағалау оқу бағдарламасына, оқу жоспарына сәйкес бөлім немесе ортақ тақырыптарды аяқтаған кезде өткізіледі. Аталған жиынтық бағалаудың нәтижесі бойынша оқушыларға
тоқсандық баға қою кезінде есепке алынатын балдар қойылады.
Бөлім/ортақ тақырыптар бойынша
жиынтық бағалау
тапсырмалары оқу мақсаттарына, бағалау критерийлеріне сәйкес құрастырылады. Жиынтық бағалауға қатысты әдістемелік ұсыныста
20
|