Aбaй aтындaғы Қaзaқ ұлттық педaгогикaлық универcитеті
жүктеу/скачать 1,77 Mb. Pdf көрінісі
|
| жастағы баладай, бір жылда он бестегі жасөспірімдей болып, екі жасында
алысқан кісілерін алып ұратын бала болады. Садақ тартып үйренеді, тартқан садағын тоғыз қабат кетпеннен өткізеді. Аң аулап, құс атып, шал әкесі мен кемпір шешесін асырайды» («Ер Төстік»). Ертегінің бұл элементтері қызмет көрінісі емес, ол бірінші қызмет – бір жаққа кетудің бастапқы жағдаяты. Басты кейіпкер өзінің туыстарын, қалыңдығын іздеуге, соғысқа, т.б. кетеді. Жалпы қиял-ғажайып ертегілері төмендегідей қызметтерден тұрады: 1) бір жаққа кету, сапарға аттану; 2) тыйым салу; 3) тыйымды бұзу; 4) дұшпан тіршілік иесінің пайда болуы; 5) қастандық жасалуы, зиян келтірілуі; 6) өз үйінен кету, басқа әлемге түсу; 7) тапсырмалар мен сынақтар; 8) сиқырлы құрал алу; 9) өткел; 10) шайқас; 11) жеңіске жету; 12) бастапқы уайым қайғыдан, т.б. құтылу; 13) кейіпкердің үйіне оралуы; 14) дұшпаннан қашу; 15) қуғыннан құтылу; 16) қайта оралу; 17) екінші сынақ; 18) сынақтан тек басты кейіпкер ғана өте алады; 19) тану; 45 20) жалған кейіпкерді әшкерелеу; 21) жазасын тарту; 22) трансформация, бастапқы кейпіне оралу; 23) үйленіп, мұрат-мақсатына жету. Алайда, бұл дегеніміз – жоғарыда келтірілген қызметтердің барлығы дерлік бір ертегіде болуы міндетті емес. Бірақ, мысалы «Ер Төстік» ертегісінде бұл қызметтердің барлығы орын алған. Сонымен, сапарға аттану тыйым салынумен ілеседі де және ол міндетті түрде бұзылады. Тыйым салу мен оны бұзу қос қызмет болып табылады. Олар ертегі сюжетінің бастамасы, себебі белгілі бір тыйымды бұзу бір қиындыққа немесе қайғыға алып келеді. Мысалы, «Сиқырлы жақпа май» атты ағылшын қиял-ғажайып ертегісінде аталған қызметтердің жетеуі ғана көрініс тапқан: 1) Бір жаққа кету: «And when she got down to him, he whisked her up on to a large coal-black horse with fiery eyes, that stood at the door; and soon they were going at a rare pace, Dame Goody holding on to the old fellow like grim death»; 2) Тыйымды бұзу: «Dame Goody took the babe, which was as fine a baby boy as you'd wish to see. The mother, when she handed the baby to Dame Goody to mind, gave her a box of ointment, and told her to stroke the baby's eyes with it as soon as it opened them. After a while it began to open its eyes. Dame Goody saw that it had squinny eyes just like its father. So she took the box of ointment and stroked its two eyelids with it. But she couldn't help wondering what it was for, as she had never seen such a thing done before. So she looked to see if the others were looking, and, when they were not noticing, she stroked her own right eyelid with the ointment»; 3) Сиқырлы құрал; 4) Басқа әлемге түсу: «No sooner had she done so, than everything seemed changed about her. The cottage became elegantly furnished. The mother in the bed was a beautiful lady, dressed up in white silk. The little baby was still more beautiful then before, and its clothes were made of a sort of silvery gauze. Its little brothers and sisters around the bed were flat-nosed imps with pointed ears, who made faces at one another, and scratched their polls. Sometimes they would pull the sick lady's ears with their long and hairy paws. In fact, they were up to all kinds of mischief; and Dame Goody knew that she had got into a house of pixies»; 5) Үйге қайта оралу: «But she said nothing to nobody, and as soon as the жүктеу/скачать 1,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|