Абай атындағы ҚазҰпу-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж
жүктеу/скачать 4,31 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- НАПРАВЛЕНИЯ КЛАСТЕРНОГО РАЗВИТИЯ ТУРИЗМА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН Г.Н. Мыркасымова
- Резюме
- Summary
Туйін
Бұл мақалада туризм саласының ерекшелектері көрсетілген. Туризм саласының экономика, саясат, мәдениет салаларына ыкпалы. Туризм - бұл бейбітшілік және өркениет жолы. Туризмнің экономика саласының өркендеуне, саясаттың тұракты болуына әсері мол.
Tourism is a complex and versatile phenomenon which has an important significance for the development of economy, politics and culture. Tourism can assist in alleviation of some factors which lay at the basis of political conflicts, economic crisis and others. Tourism is an element of state policy.
УДК 338.48-1-025.27(574)
Мировой опыт развития туризма показывает, что эта индустрия входит в число приоритетов всех развитых государств мира. Все более прочные позиции занимает туризм и в развивающихся странах. Однако в Казахстане сектор туризма представляет собой существенный недоиспользованный национальный ресурс, который должен стать не только рентабельным, но и стать существенным источником доходной части казахстанской экономики. К сожалению, даже такой город как Астана не получает должного внимания со стороны органов власти и не занимает подобающего места в мировой индустрии туризма. Знание факторов, сдерживающих развитие туристского рынка и его наполнение разнообразными услугами, не позволяющих получать адекватно высокие доходы, является, по сути, первым шагом на пути кардинального изменения ситуации. Эффективным инструментом становления туристской индустрии в регионе как высокодоходного межотраслевого комплекса может и должен стать кластерный подход, который позволит создать и развить современную инфраструктуру, освоить новые технологии туристского бизнеса, устано -
83 Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж.
вить разносторонние связи с зарубежными партнерами. Создание кластера туристских услуг является одним из решений по развитию внутреннего и въездного туризма. Современный туристский кластер решает ряд важных задач, среди которых: -создание современного туристского рынка на основе развития конкуренции, специализации и туроператорской деятельности в работе с туристскими организациями; -проведение маркетинговых исследований по определению спроса на местный продукт; -формирование системы государственного регулирования туристской деятельности, в том числе мер, обеспечивающих безопасность в сфере туризма; -развитие социального туризма; -приоритетное развитие внутреннего и въездного туризма; -развитие спортивного, оздоровительного, детского, самодеятельного, экологического туризма, организация подготовки инструкторов и гидов-проводников для различных видов туризма; -поддержка развития различных видов предпринимательства в туристско-рекреационной сфере; -развитие сети туристских и рекреационных центров, клубов, экологических зон, национальных парков;
-проведение инвентаризации природных, культурных, исторических объектов для создания полного каталога туристско-рекреационных ресурсов; -реализация принятой ООН Концепции устойчивого развития туризма как экологически безопасной формы использования природных и культурных ресурсов; -привлечение внебюджетных источников, в том числе иностранных инвесторов, для реконструкции и нового строительства туристских объектов; -создание современной системы подготовки, переподготовки и повышения квалификации туристских кадров; -осуществление комплексных базовых научных исследований в сфере туризма с учетом региональных особенностей; -разработка стратегии по включению в сквозные международные туристские маршруты.[1] Пример зарубежных стран показывает, что туристы, посещающие национальные парки (например, в Кении, Америке, Китае), оставляют там до 1 млн. долларов США ежегодно. Заповедникам, национальным паркам разрешено зарабатывать деньги самостоятельно - за счет реализации товаров и платных услуг. Финансовые средства, получаемые национальными парками, используются на их развитие, а также на проведение защитных и восстановительных мероприятий. Исходя из этого постановлением Правительства Республики Казахстан от 25 июня 2005 года N 633 "Об утверждении планов по созданию и развитию пилотных кластеров в приоритетных секторах экономики" был утвержден план по созданию и развитию пилотного кластера "Туризм" в городе Алматы и Алматинской области (далее - План). Учитывая важность создания туристского кластера, Правительством Республики Казахстан были выделены финансовые средства в объеме 65 млн. тенге для проведения маркетинговых исследований туристского потенциала регионов Казахстана в целях определения дальнейшей стратегии развития туристской индустрии. Для осуществления данных исследований была привлечена компания "International consulting group on tourism "IPK" (далее -"IPK International"), занимающая лидирующие позиции в разработке стратегий и продвижении туристских продуктов на мировой рынок туристских услуг. По итогам проведенных исследований выработаны рекомендации по стратегии развития туристской индустрии страны с учетом конкурентных преимуществ Казахстана и кластерных инициатив на долгосрочный период, предусмотрена реализация ряда проектов, одним из которых является разработка данной Государственной программы. В рамках реализации вышеуказанного Плана проведена следующая работа: туристская отрасль внесена в перечень приоритетных видов экономической деятельности, утвержденный постановлением Правительства Республики Казахстан от 17 сентября 2005 года N 925, что предоставляет потенциальным инвесторам возможность использования льгот и преференций, предусмотренных законодательством Республики Казахстан об инвестициях; ранее постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 февраля 2003 года N 196
84 Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж.
были установлены единые ставки платы в размере 0,1-0,2 минимального расчетного показателя для нерезидентов и резидентов Республики Казахстан за использование особо охраняемых природных территорий республиканского значения; на заседании казахстанско-российской межправительственной комиссии (18-19 октября 2005 года) внесены в протокольное решение мероприятия по развитию внутреннего и въездного туризма на космодроме "Байконур"; Агентством Республики Казахстан по статистике начиная с 2004 года ведутся работы по созданию Вспомогательного счета туризма, а также прорабатывается вопрос о внесении изменений в действующие классификаторы по видам экономической деятельности (ОКЭД) и продукции по видам экономической деятельности (КПВЭД); при поддержке Всемирной туристской организации и национальных туристских администраций стран-членов Комиссии Всемирной туристской организации для Европы 25-27 апреля 2006 года в городе Алматы проведено 45-ое заседание Всемирной туристской организации при Еврокомиссии по вопросам устойчивого развития туризма; на XVI заседании Генеральной ассамблеи Всемирной туристской организации, проходившем с 25 ноября по 2 декабря 2005 года в городе Дакар (Сенегал), внесен вопрос о выдвижении Казахстана в состав
Исполнительного совета
Всемирной туристской организации в 2007 году; приказом Министра индустрии и торговли Республики Казахстан от 20 июня 2005 года N 220 утвержден экспертный совет по туризму при уполномоченном органе в сфере туризма. Устойчивое развитие экономики Казахстана, реализация комплекса мер по индустриально- инновационному развитию страны способствуют активному привлечению иностранного капитала. Поэтому имеются все предпосылки для привлечения иностранных и внутренних инвестиций в развитие туристской индустрии, формирования высокого уровня туристского менеджмента в целях обеспечения четкой координации действий центральных и региональных уровней власти, содействия развитию частных инициатив; создания информационного пространства отрасли, разработки эффективной системы продвижения казахстанского турпродукта на внешний и внутренний рынки; принятия необходимых нормативных правовых актов по
вопросам инвестирования и налогообложения. Это основные направления кластерного развития туризма, планируемые к реализации в рамках разрабатываемых региональных мастер-планов.[2] Кластер туристской отрасли Республики Казахстан представлен пятью блоками, каждый из которых включает в себя представителей различных видов деятельности. Это позволяет решить основную проблему организации представителей бизнеса и государственных служб, а также скоординировать работу различных организаций, так или иначе связанных с туризмом. Для более четкого и полного представления о составляющих кластера остановимся подробнее на каждом блоке и рассмотрим возлагаемые на него функции. Блок 1. Данный блок состоит из организаций и предприятий, чья деятельность непосредственно связана с туризмом. Выполняет функции по производству, формированию и реализации туристского продукта. Блок 2. Включает специализированные фирмы, предоставляющие услуги по размещению, питанию, транспорту, связи, торговле товарами для туристов, досугу. Данный блок отражает особенность туристского потребления и при этом вызывает производный мультипликативный эффект. Блок 3. Данный блок включает в себя ряд составляющих: промышленный, медицинский, образовательный и информационный. Предприятия и организации функционируют на рынке товаров и услуг вне зависимости от туризма, но их привлечение в состав кластера создает более высококачественные условия. Блок 4. Составляющие данного блока имеют либо финансовую направленность (банки, страхование, аудит и прочее), либо юридическую (юридические и нотариальные конторы). Данный блок выполняет функции, связанные с притоком и обменом валюты, заключением договоров и контрактов, решением спорных вопросов, проведением мероприятий по безопасности туристов. Блок 5. Административный блок. Включение данного блока в кластер обосновывается тем, что именно при помощи государственного регулирования развития туризма можно совершенствовать нормативно-правовую базу: развивать методы лицензирования, стандартизации и сертификации в сфере туризма, осуществлять
85
Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж.
таможенное, налоговое регулирование, осуществлять целевое бюджетное финансирование программ развития туризма, координировать деятельность и инвестиции государственного и частного секторов туризма.[3] Представители кластера должны отстаивать корпоративные интересы, а также принимать участие на муниципальном, краевом и региональном уровнях в работе по созданию и реализации проектов, программ, мероприятий, способствующих развития внутреннего и въездного туризма на территории Казахстана. В связи с этим, для решения поставленной задачи по развитию внутреннего и въездного туризма логичным остается создание системы программных мероприятий, включающей в себя систематическое рассмотрение принципиальных вопросов и проблем, возникающих при
формировании туристского продукта, а также разработку альтернативных мер, используемых при возникновении непредвиденных ситуаций. Система программных мероприятий позволит получить инструмент, формирующий новый туристский продукт, отвечающий потребностям и возможностям Казахстана, а также тенденциям развития туризма.[4] Таким образом, кластер - группа взаимосвязанных экономических объектов (корпораций, отраслей или предприятий). Региональный кластер - сетевая структура, которая включает представителей власти, бизнес-сообщества, организации гражданского общества в регионе, сплоченных вокруг ядра конкурентоспособной экономической деятельности. Территориальная концентрация (специализация), сочетание кооперации и конкуренции обеспечивают предприятиям кластеров суммарные конкурентные преимущества по сравнению с отдельными предприятиями, что повышает их экспортные возможности.
2. О Государственной программе развития туризма в Республике Казахстан на 2007-2011 годы. Указ Президента РК от 29.12.2006г., № 231. «Казахстанская правда» от 01.01.2007г., №1 (25246) 3. Кластерное развитие экономики Казахстана.//National Business. Астана, 2005г. 4. Александрова А.Ю. Экономика и территориальная организация международного бизнеса.//- Москва,- 1996.-136с. Түйін
Мақалада қысқаша кластердің анықтамасы мен негізгі міндеттері көрсетіледі. Қазақстанның туризм саласындағы кластерлік бағдарламалардың дамуының қажеттілігі ашылған. Summary Tourism development programme of the Republic of Kazakhstan is based on the cluster approach. In the article tasks of tourism cluster and the content of cluster presented by five sections are considered. Key description of successful clusters and effects of realization of cluster initiatives are given.
86 Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж.
УДК 504.05 (574) БАЛХАШ ӨНЕРКӘСІПТІК КЕШЕНІНІҢ ӨСІМДІК РЕСУРСТАРЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ Қ.Қ.Мұздыбаева - г.ғ.к., доцент м.а. Негізгі табиғи өсімдік жамылғысының қызметіне: ландшафттытұрақтаушы және ресурстық қызметтер жатады. Олар өсімдіктерді қолдану және қорғау жолында қарастырушы фактор болып саналады. Шөл зонасында өсімдіктердің ең маңызды қызметіне суды қорғау жатады. Бұл қызметті кіші өзен жағалауындағы, ескі өзендер және көлдер маңындағы өсімдіктер атқарады. Ең маңызды ресурстық қызметке жайылымдық қызмет жатады. Осы аумақтың барлығы дерлік жайылым ретінде пайдаланылады, оның орташа өнімділігі 2-ден 4 ц/га-дейінгі аралықты қамтиды. Ең көп жүктеме шөл зонасындағы жусанды жайылымға түседі. Өзен маңындағы, сонымен қатар елді мекендердің жанындағы (Балхаш қаласы, Қоңырат, Тораңғылық, Озерный елді мекендері) жусанды жайылымдар көктем-жаз-күз мезгілдерінде жайылым ретінде қолданылады. Бұл территориялар жыл бойы жеке малдардың жайылым орыны ретінде қолданылады. Зерттеп отырған территория негізінен жайылымдық деп саналады. Себебі жер тәлімі суармалы жыртуға жарамды жерлер жоқ және де суармалы егістікке игеруде су тапшылығына ие болып келеді. Балхаш көлі маңында аздаған шалғынды, өнімі аз шабындықтар кездеседі. Сонымен қатар жеке қолданысқа арналған, аумағы аз бөлікті қамтитын бақшалар да кездеседі. Балхаш таулы-металлургиялық комбинаты мен оған жапсарлас территорияның өсімдік жамылғысының қазіргі жағдайын бағалау адамның шаруашылық әрекетіне байланысты өсімдік трансформациясының негізгі факторларына қарай жүргізілді. Антропогенді әсермен өсімдік жамылғысының бұзылу деңгейін бағалау үшін келесі критерийлер қолданылады, олар төмендегі өзгерістермен сипатталады: а) түрлік құрамы; б) түрлердің фитоценотикалық рөлі (сыртқы жамылғысы, саны және өнімділігі); в) түрлік тіршілік сиымдылығы (генеративтілігі, фенологиялық жағдайы, габитус, сабақтардың зақымдану деңгейі, астықтардың дәндерінің бұзылулары); өзгерген индикаторлардың болуы және көбеюі (арамшөпті-рудералды түрлер) [1]. Жоғарыда аталған градациялармен қатар, өсімдік жамылығысының жағдайын бағалау үшін (ҚР ірі масштабты геоботаникалық табиғи азық- түлік қорларын зерттеу талаптары бойынша) [2], біз төмендегідей крийтерилер анықтадық: 1) таза (жайылымдар жақсы жағдайда болады – оларда бұталар, үймектер, арамшөпті өсімдіктер т.б. қандай да бір бұзылулар болмайды). 2) арамшөптелген (жеуге жарамсыз, зиянды, улы арамшөптердің таралуымен ерекшеленеді; көбінесе бұл жайылымның дұрыс ұйымдастырылмауынан болады. 3) тапталған (мұндай жайылымдардың пайда болуы шаруашылықты дұрыс пайдаланбаудан болады, яғни жайылымды өте артық мөлшерде пайдаланудан туындайды. Нәтижесінде өсімдік жамылғысының түрлік құрамының өзгеруіне және өнімділігінің төмендеуіне әкеліп соқтырады; тапталғандықтың орташа және күшті деңгейлеріне бөледі. 4) эрозияға ұшыраған (табиғи немесе басқа да бұзылыстар нәтижесінде сыртқы өзгерістер; жол эрозиясы байқалады, оның көрінуі жолдардың көп болған жерлерінен байқалады). Зерттеп отырған территорияның өсімдік жамылғысына антропогенді факторлардың әсер ету дейгейіне қарай төмендегідей факторлар анықталады: 1. Химиялық (өнеркәсіптік тастандылармен және қалдықтармен ластану), бұл көбінесе қайтымсыз әсер ету түріне жатады, ауқымы максимум 0,5-1 км 2 , шаңданумен, өсімдік тіршілік жағдайының төмендеуімен және әртүрлі құрылымдық деңгейде биоалуантүрлілікті жоғалтумен сипатталады. 2. Селитебті-өндірістік (қалалық, елді мекендік, өнеркәсіптік объектілер) - радиусы 500м-ден 5км-ге дейінгі аумақты қамтитын локальды-аудандық қайтымсыз әсер ету түрі. Бұл түр объект маңындағы табиғи өсімдік жамылғысының жойылуына және сонымен қатар территорияның тұрмыстық және өнеркәсіптік қалдықтармен ластануын туындатады. 3. Транспорттық (жол тораптары) - әсер етудің сызықтық-локальды түрі, жол трассаларында өсімдіктердің түгелдей жойылуымен, шаңданумен және жол бойындағы өсімдіктердің ластануы –
87 Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж.
мен сипатталады. Өнеркәсіптік объектілер мен елді мекендердің маңында жолдардың көп болуынан транспорттық әсер ету түрі анық байқалады (мысалы, Қоңырат кенішінің әсер ету радиусы). 4. Жайылымдық (малдарды жаю, жаюдың артық мөлшерде болуы) – бұл әсер етудің потенциалды қайтымды түрі, территорияның барлық дерлік жерінен мал жүктемесінің және өсімдіктердің жайылымдық құндылық деңгейіне қарай байқалады. 5. Жерді игеру аудандық әсер ету түрі Балхаш маңында локальды, тек елді мекендерде ғана көрінеді. Бірақ Балхаш қаласының әсіресе батыс жағында табиғи өсімдіктердің орнына агроэкожүйелер қалыптасқан. (бақшалар, бақтар, саяжай жерлері). 6. Гидротехникалық (суармалы жерді игеруге арналған жасанды каналдар) бақша дамыған аудандарда таралады және локальды-аудандық қайтымсыз әсер ету түріне жатады. Шөл өсімдіктерінің түгелдей өзгерісін туындатады: шөл бірлестіктерінің орнына сусүйгіш гидроморфты түрлердің пайда болуын және көбеюін қалыптастырады (қамыстар). 7. Әсер етудің пирогенді түрі – адамның шабындық-жайылымдық жерлерді жақсарту мақсатында және табиғатқа дұрыс қарамау нәтижесінде жасалған жасанды өрттерден пайда болады. Жалпы алғанда бұл фактор аумақтық шөл өсімдіктеріне аса қауіпті болып саналмайды. Балхаш көлінің жағалауындағы өсімдік және топырақ жамылғысына өте күшті рекреациялық жүктеме түсіп отыр. Мұнда ашық әдіспен жағылатын тұрмыстық қалдықтар өте көп және автомашиналардың іздері және тағы да басқа адамның қатысуымен жүргізілетін бұзылулар көп. Солтүстік Балхаш маңының өсімдіктерінің антропогенді трансформациясын бағалай отырып, келесідей тұжырымдалар жасауға болады: Аумақтың көп бөлігін табиғи өсімдік жамылғысы фондық жағдайда алып жатыр немесе антропогенді бұзылулардың әлсіз деңгейі байқалады. Өзен жүйесіне жақын жерлер (әсіресе жусанды жайылымдар) антропогенді трансформациялардың орташа деңгейін қамтиды. Егістік жолдардың реттелмеген тораптарын міндетті түрде атап кеткен жөн, себебі ол өсімдіктердің сызықтық трансформациясына әсер етуші күшті фактор саналады. Өсімдіктердің антропогенді трансформациясының өте күшті деңгейі Балхаш маңында локальды сипатқа ие және де Балхаш қаласы мен оның маңының, кеніштер мен елді мекендермен байланысты болады. Балхаш таулы-металлургиялық комбинатының әсер ету аумағына Балхаш маңының Солтүстік- батыс территориясындағы Балхаш қаласы мен Қоңырат елді мекенінің арасы жатады. Өндірістің көп қалдық шығаратын саласына түсті металлургия жатады. Түсті металлургия өндіруші, байытушы және өңдеуші өнеркәсіптерді байланыстырады, онда ондаған типтен тұратын кендер өндіріледі және де 70-тей химиялық элемент шығарылады. Өндірістің ең негізгі қалдықтарына – кендерді байыту жолдары қалдықтар, шламдар, шлактар, шаңдар жатады. Түсті металлургияда жыл сайын 30 млн.т шаңдар мен газ тәрзіді зиянды заттар шығарылады және залалсыздандырады. Өндіріс саласына қарай шаң: Сu, Pb, Zn, Sn, As, Cd, Ni, және т.б. элементтерден тұрады. Өсімдіктерді фенологиялық бақылау анализі нәтижесіне қарай өндірістік ластану жағдайында кері процесстер байқалатыны анықталған: - өсімдіктердің мезгілдік даму барысында тез өсімталдығы көрінеді: өсімдіктердің бастапқы және соңғы фенофазалары ерте басталады, гүлдеу және жеміс беру нашарлаған; - вегетация 9-15 тәулікке қысқарған (тіршілік ету ортасы қншалықты өндірістік ластанған болса, соншалықты вегетация уақыты аз болады); - өсімдіктердің өсуі өзгереді (сабақтардың жылдық өсуі 10-25% төмендейді, сабақтардың өсуі 7-12 тәулік бұрын басталады және аяқталады, өсу кезеңінің ұзақтығы 6-12 тәулікке азаяды; жапырақтардың саны 15-25% қысқарады, жоғары жағында өркендердің көлемі 10-20% азаяды. БТМК әсер ету жағдайында физиологиялық процесстердің қарқындылығын зерттей отырып, өсімдіктердің дамуы мен зат алмасуында кейбір заңдылықтар анықталды [1]: 1) фотосинтездің қарқындылығы және өсімдік жапырағында оттегінің мөлшері төмендейді; 2) ортаның аса газдалуы жапырақтағы хлорофиллдердің құрамына әсер етеді; 3) азоттық және көміртектік айналымдар бұзылады; 4) тыныс алу қарқындылығы - әлсіз және қалыпты ластанған жерлерде 5-8%, орташа ластан –
88 Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж. ған аумақта - 10-15% және өте күшті газ әсері бар жерлерде - 20-25% жоғарылайды; 5) транспирация қарқындылығы - әлсіз зонада 5%, орташа ластанған жерлерде - 15-20%, күшті ластанған аумақтарда - 25-35 % жоғарылайды. Өсімдіктерде химиялық элементтердің концентрациясының шегі болатыны белгілі, олар өз шегінен асып кетсе немесе төмен болса биологиялық реакциялардың өзгеруінің сыртқы белгілері байқалады. Шекті концентрациялардың өсімдік организмі үшін үлкен маңызы бар, себебі олар организмнің қалыпты қызметін жүзеге асыратын қандай да бір элементтің деңгейін анықтап береді. Химиялық элементтердің күрт төмендеуі немесе керісінше, шекті концентрациядан мөлшері асып, жоғарылауы әртүрлі патологиялық өзгерістерге әкеледі. Өсімдіктерде патологиялық жаңа түзілімдердің пайда болуы қазіргі таңдағы ең маңызды ғылыми мәселелердің біріне жатады. Себебі ауа бассейнін, су және топырақты өндірістік ластаушыларды жоғары сатыдағы өсімдіктер химиялық канцерогендерден залалсыздандыру мақсатында қолданылады. Зерттеу объектілеріне – шығу тегі және орналасқан жері әртүрлі беріштер, ісіктер, каптар, шорланулар, түйнектер және сиықсыз формалар жатады. Сонымен қатар, қандай да бір химиялық элементтермен және оның байланыстарымен қоректенген топырақта өсімдіктердің тератопластикалық өзгерістерінің болатындығы анықталған. Мыс, никель, уран, бор және басқа да көптеген элементтердің жоғары концентрациясы өсімдіктердің қалыпты гистогенезін және органогенезін бұзатындығы белгілі (кесте 1.).
Кесте 1.Өсімдіктердің химиялық және тератологиялық формалары Элементтер Өзгеріс формалары Автор, жылы Цинк Мырыш Жапырақтардың хлорозы, ақ ергежейлі формалар, жапырақ шетінің бұзылуы, тамырдың дұрыс дамымауы Millikan, 1949 Алюминий Тамырдың қысқаруы, жапырақтардың оралуы Wallace, 1951 Кобальт
Жапырақтарда ақ дақтардың пайда болуы Виноградов, 1954 Қорғасын, мырыш Гүлдердің әртүрлі бұйра формаларының пайда болуы Викторов, 1955
Бор Жапырақтардың түсінің қоңырлануы, жапырақ шетінің доғалдануы, өсуінің жай жүруі, тұқымның пісіп жетілуінің кешігуі
Буялов және Швыряева, 1955 Молибден, мыс Жапырақтарда қара сызықтардың қалыпсыз дамуы Малюга және басқа да авторлар., 1959
Хром Жасыл жүйкесі бал сары жапырақтар Cannon, 1960 Марганец Жапырақ хлорозы, сабақ сағағының қызаруы, жапырақ шеттерінің оралуы және өлуі Wallace, 1960 Темір
Биіктігінің төмен болуы, тамырдың жұқаруы, жасудалардың шығыңқылығы Wallace, Cannon, 1960
Өсімдіктердің химиялық элементтерді ұлпа және мүшелерде жинақтау қабілеті өте маңызды саналады. Кейбір өсімдіктерде элементтің көп жинақталуына кедергі болып, реттеп отыратын механизмдер болады, ал кейбірінде мұндай механизмдер мүлдем болмайды. Микроэлементтердің аэротехногенді ауытқуларының болуы ландшафтқа да, адам үшін де жоғары экологиялық қауіптілік деңгейін жасайды. Зерттеу территориясында өсетін Нalacnemum strobilaceum беріштер етті жасыл сабақтарда орналасқан. Олар қабыққа сабақтар қарағанда тығыздалған қабыршақты түзілімдер құрайды. Егер өсімдіктің жер үстіндегі бөлігі 150 мг/кг құрғақ затты құраса, онда беріштер 400-450 мг/кг мөлшерінде борды құрайды. Еurosia ceratoides беріштері 2-3 жапырақта орналасқан. Формасына қарай олар шеңбер тәрізді, түсі сарғыш болып келеді. Жоғарыда көрсетілген мәліметтерге сәйкес Балхаш комбинатының өсімдіктерге әсерін төмендегідей көрсетуге болады: Өсімдіктер фитомассасы ауыр металл иондарымен жеткілікті мөлшерде толыққан. Жабайы өсетін әртүрлі өсімдіктерде мыс, мырыш, қорғасынның биогенді концентрациясында айырмашылық көрінеді. Өсімдіктердің сабақ және тамырында ауыр металлдардың әртүрлі деңгейлі концентрациясы байқалады. 89
Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №4 (30), 2011 ж.
Өсімдік жасына қарай ауыр металлдардың жинақталуы фитомассада көбейеді. Көп жылдық өсімдіктерде ауыр металл концентрациясында айырмашылық анықталмады. Топырақ және өсімдіктерде макро және микроэлементтердің көп мөлшерде болуы, ортаның қышқылдануы, топырақ пен өсімдік жамылғысының техногенді бұзылулары комбинаттың өте күшті әсер
ететін аумағында табиғи-территориялық кешендердің трансформациясының жоғары
болатындығын көрсетеді (қалдықтар шығарылатын бастапқы көзі мен радиусы 4,5-5км болатын территориялар). Өнеркәсіптің әсерінен биоценотикалық жүйелерді жаңа техногенді ландшафттардың алмастыратыны белгілі. Бұл жаңа түзілімдер өсімдіктер мен жануарлардың тіршілігіне зиянды болып келеді. Мұның барлығы техногенді шөлдердің - «ай ландшафттарының» пайда болуын туындатады[4]. Территорияда техногенді әсерге ұшыраған өсімдік жамылғысының демутациясы (қайта құрылымы) кездейсоқ, әдетте біржылдық өсімдіктердің пайда болуымен басталады. Сұрғылт топырағы бар зерттеп отырған территорияның өсімдіктеріне сораңдар: ебелек, биік ақсора, найзақара, Паульсен сораңы, гиргенсония және басқа да кейбір көпжылдық сораңдар – биюргун, тасбиюргун, изен, кейреуік. Өсімдіктердің қайтадан қалпына келуі ондаған жылдарды қамтиды, ал осындай зиянды әсер ету жағдайында мүлдем қалпына келе алмайды.
1. Рачковская Е.И., Огарь Н.П., Марынич О.В. Факторы антропогенной трансформации и их влияние на растительность степей Казахстана // Степной Бюллетень. – 1999. - №5. 2. Фондовые материалы БГМК // Архив БГМК. – Балхаш, 2007. – Док. 1497. 3. http://www.hge.pu.ru
В статье проводится оценка современного состояния растительности Балхашского промышленного узла и сопредельной с ним территории производилась в зависимости от основных факторов трансформации растительности, связанных с хозяйственной деятельностью человека.
The estimation of a modern condition of vegetation of Balkhash industrial junction and its adjoining territory which was made depending on major factors of transformation of the vegetation, connected with human economic activities is considered in this article.
90 жүктеу/скачать 4,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|