Абай өлеңдеріндегі рухани-адамгершілік қасиеттер және олардың адамның рухани жетілуіндегі алатын орны мен маңызы
Айша бибі мен Бабаджа хатун кесенелері орта ғасырлық ислам мәдениетінің ескерткіштері ретінде
жүктеу/скачать 161,99 Kb.
|
Абай өлеңдеріндегі рухани
- Бұл бет үшін навигация:
- Ақтамберді жыраудың жырларындағы ұлттық болмыстың, ел намысы мен мақсат-мүддесінің көрініс табуы.
| Айша бибі мен Бабаджа хатун кесенелері орта ғасырлық ислам мәдениетінің ескерткіштері ретінде. «Айша бибі» және «Бабаджа қатын» кесенелері Жамбыл облысының інжу-маржандары және ортағасырлық сәулет өнерінің 11-12 ғасырлар ескерткіштері болып табылады. Бұл екі, түрлі аңыздармен қоршалған, құрылыс ғимараттары Тараздың шекарасына жақын жерде екі аңызға айналған екі ғимарат тұрғызылды.
Жетім қалған Айша-бибі Қараханның сүйіктісі болған, бірақ оның қамқоршысы екі сүйген адамдардың некелеріне келісімін бермеген, осылайша, үмітсіз қалған қыз үйден қашып кетіп, көп ұзамай жылан уынан қайтыс болған деп саналады. Сонда қайғыға толы Қарахан сүйген жарының қайтыс болған жерінде кесене тұрғызған, бірақ-та, өкінішке орай, ол кесененің негізін қалаған ежелгі сәулетшілер туралы нақты ақпарат жоқ. Бабаджа қатын осындай жағдайға ұшыраған қыздың адал дос-ұстазы болған, ол біраз уақыт қыздың кесенесін қорғаған, ал қайтыс болғаннан кейін, оны Айшаның кесенесінен бірнеше қадам жерде жерлеген. Айша Бибі кесенесі – елдегі жалғыз сәулет өнерінің ескерткіші болып табылатын бірегей ғимарат, ол толықтай терракоталық плиталармен қапталған. Ал «Бабаджа қатын» қабірін оның шатыр пішіндес көрнекті қырлы күмбезі сипаттайды, бұл оны жалғыз ортағасырлық үлгілерінің қатарына жатқызады. Қазір күндері, кесенелер сенушілерге арналған қажылыққа бару орталықтарына және туристердің сүйікті орындарына айналған. Себебі өздеріне естелік ретінде Айша Бибі кесенесімен фото-естеліктер қалдырады. Ескерткіштердің салтанаттығы олардың рухани қарапайымдылығымен тығыз байланыста, сондықтан бұл жерде әрдайым тыныштық пен бейбітшілік атмосферасы сезіледі. Ақтамберді жыраудың жырларындағы ұлттық болмыстың, ел намысы мен мақсат-мүддесінің көрініс табуы.Ақтамберді шығармалары нақыл сөздерге, афоризмдік толғауларға толы. Қазақтың болмысы, тіршілік-тынысы, ерекшеліктері, сол кездегі тарихи оқиғалар оның толғауларынан ерекше айқын көрінеді. Алдаспан жырларынан өрлік пен өміршеңдік, ел тәуелсіздігін ту еткен ерекше отаншылдық рухы басым.Ақтамберді бүкіл ел мүддесін, ру, ата намысы емес, исі қазақтың намысын қуады, елді ерлікке, бірлікке шақырады.: Дұшпаннан көрген қорлығым,_Сары су болды жүрекке._Он жетіде құрсанып,_Қылыш ілдім білекке._Жауға қарай аттандым,_Жеткіз деп, Құдай, тілекке! Ақтамберді өзінен бұрын өткен Доспамбет, Шалкиіз дәстүрлерін әрі қарай жалғастырушы болып табылады. Ақтамберді жырларында көшпелі қазақтардың ой-арманы, мақсат-мүдделері, олардың бар болмысы, ерекшеліктері, дүниеге өзіндік көзқарасы аңғарылады. Бұған жыраудың «Күлдір-күлдір кісінетіп» деп басталатын ұзақ толғауы дәлел бола алады.Ақтамберді жыраудың айтуынша, қазақ үшін байлық – малда. Ол «алғидың құба жонына сыймас» ақтылы қой, «көлге түссе, көз жетпес» көк алалы көп жылқы, боздаған даусы күй болып төгілетін сансыз түйе жайлы армандайды, елдің төрт құбыласы тең, үлкен байлыққа кенелуін қалайды. Қазақтар үшін мал асылы жылқы екені белгілі. Жылқының көшпелілер өміріндегі алар орны жайлы Ақтамберді жыраудай толғаған қазақ ақыны жоқ. Ол – еліміздің ұлттық қасиеттерін, қонақжайлығын, үлкенді құрметтеу, кішіні сыйлау, әсіресе отбасының сыйлылығын, берекесін дәріптеп өткен ақын.Ақтамберді жырау тоқсан үш жасында дүние салыпты. Туған жердің топырағын жастанар алдында айтқан толғауында жырау өзінің өмірлік мақсаты орындалғандығына ризашылдығын білдіре келіп, «батырларша оққа ұшпай, төсекте жатып тек өлгендігіне» өкінеді.Философиялық афоризмдері:_Кәрі ақсайды ақылдан, ер ақсайды жақыннан._Жеңіме жамау түскенін, кедейлік, сенен көремін, Жағама қолдың тигенін, жалғыздық, сенен көремін._Бұлаңдап жүрген жігіттің көкейін бірде жоқ тесер._Ақбөкен келіп жығылар – алдын қазып оралса,_Ата менен анасын күткен жанға — Мекке мен Мәдина үйдің іші._Еділ-Жайық екі өзен талсыз болар деймісің,_Жағалай жатқан қалың ел малсыз болар деймісің._Орнын тапса ер жігіт – елсіз болар дейсің бе. Орда тігіп орнатса – төрсіз болар дейсің бе._Бақыт қонған басына – басқалармен тең өсер, Бақ қонбаған басына – жақсылардан кем өсер._Қару алсаң мылтық ал: қарның ашса – тамағың, жаяу жүрсең – таяғың.___Күмбір-күмбір кісінетіп күрең де мінер ме екенбіз, күрек тісін ақситып сұлу да сүйер ме екенбіз; күдеріден бау тағып – кіреуке киер ме екенбіз, жағасы алтын, жеңі жез, шығыршығы торғай көз – сауыт киер ме екенбіз; қоңыраулы найза қолға алып, жалаулы найза жанға алып – жау қашырар ма екенбіз; тобылғы сапты қамшы алып, тұмар мойын ат мініп – қоныс қарар ма екенбіз; ел жазылып жайлауда жақсылар кеңес құрғанда – мұртымыз көкке шаншылып, бұрын да сөйлер ме екенбіз. ____Ағайының көп болса – ұлы шерік қолмен тең, Білімді туған жақсылар – аз да болса көппен тең._Қайырлы болса бай адам – дария шалқар көлмен тең, Қайырсыз болса жаман бай – ел қонбаған шөлмен тең._Мінезді болса алғаның – күнде сонар қызбен тең, Жаман болса алғаның – астыңнан өткен сызбен тең._Бағасын білмес жаманға – алтын-күміс жезбен тең._Құдық қазсаң көзден қаз – көл суалмаса суалмас, Білімдіге бағынса – халық жүдеп-қуармас. жүктеу/скачать 161,99 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|