Адам физиологиясы
У а к ы т ш а байланыс гы н тү й ы қ та л у ы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| У а к ы т ш а байланыс гы н тү й ы қ та л у ы .
Осы кезге дсйін, орталық жүйке жүйесінің жоғары бөлімдерінде, шартты рефлекстің уақытша байланының тұйықталу тетіктері туралы бірыңғай көзқарас әлі қалыптасқап жок. И.П. Павловтың айтуы бойынша. уакытша байланыс ми қыртысының шартгы жэне шартсыз тітіркенуін қабылдайтын орталықтарыныц арасында тапталым жолдар пайда болу салдарынан қалыптасады. Бүл үрдістсрдің негізі жүйке орталыктарында кездесетін доминанта құбылысының физиологиялық тстіктсрінс үқсас келеді (А.А. Ухтомский). Доминанта - жүйке орталыгы жүмысын ксректі бағытқа сілтеп, орі анизмде уақытша үстемдік ететін бейнелістік жүйе. Доминанта мен шартты рефлекс мақсатты жэне бейімделу мінез- қүлыктың негізгі желісі ,ретінде каралады. Өйткені тіршіліктік мүқтаждықты , өтейтін үстемдік өрнектердің күрамы доминанта мен шартты рефлекс заңдылықтары арқылы калыптасады. Бұл бірнеше сатыдан өтеді: а) эртүрлі
сырткы тітіркендірістсрді кірістіру арқылы
нақты доминантанын артыкшылытын нығайту; э) доминанта үшін барабар тітіркеністі іріктеу; б) жаңа мэнді тітіркеністі тандап алу. Сөйтіп өткен доминантаның бірлестірілген бейнесі
жасалады. Бірлестірілген бейне -
болған доминантанын ерекше есксрткіші. Биологиялык жүйелерде бейнслену мидың рсфлскстік қағидаларыныц эржақты жэне күрделі түрі. Бсйнелену салдар, нэтиже, оныц ссбептері тәуелсіз, тыс орналасады. Организмнің тұракта қүрылымдық жэне жылжымалы психикалық бейнслеуін жіктсйді. Психикалык бейнелсудің қысқа мерзімді жзнс ұзак мерзімді икемделу түрлері болады. Бейнелеудің дэлдігі акиқат болмысты гануды қамтамасыз етеді. В.И. Лениннің айтуынша, «Таным - адамның табиғатты дерексіз бейнелсуі». Сезімдік бейнелеудін негізі бейне жэне белгі арқылы атқарылады. Бейне - заттар мен қүбылыстардың сезім мүшелері аркылы келетін қүрылымы жэнс қасиеттерінің жалпыланған көрінісі. Белгі - болмыстың нышан түріндегі шартты кескіні, ол эртүрлі амалдау жэне зрекеттер арқылы нысандардың бейнесін калыптастырады. Осыған орай максатқа сэйкес
организмнің эсерленіс түрін, эрскстін, мінезін «озық бейнслену» нәтижесінде ұйымдастырады (П.К. Анохин). Уақытша байланыстың қалыптасуы іс жүзінде ми құрамындағы (ми қыртысы. торлы қүрылым жэне лимбия, жолақ дене, гипоталамус) нейрондардың ыңғайлы өзгерістерімен қабаттаса жүреді. Ми қыртысы-қыртысасты бірлестіргіш жүйе бұл мидың көптеген бөлімдерінің уақытша байланыс жасау үшін бірігетін ерекше дәрежелі күрылым ұйымы. Оларды меңгеретін түрлі зандылықгары бар эрекеттік және кеңістіктік одақтары болады. Олардың ішінде таламуспариеталды жэне таламусфронталды үласқан бірлестіруші жүйелері манызды орын алады. Мидың тобс аймақтары шектеуші (дискриминациялык) бірлестіріліс қүрамына кірсді. Олар
зақымданғанда шартты рефлекстік тірліктің іріктеуші зейін. агымдагы эрекеттерді багыттау, танылган сигналдарға бағдарлы қимылдарды қалыптастыру үрдістері бұзылады. Ал ұластырушы маңдай аймақтары мидың баска екі әрскеттік жүйелерімен тыгыз байланысты болады: а) төбе-самай жүйесі - көптеген әртүрлі райлы акпаратты өндеуге жэне бірлестіруге; э) телеэнцефалиялық - лимбиялық жүйе ортаңгы, аралық ми құрылымдары аркылы оның сезімдік және қимыл тетіктеріне қатысады. Бұл жүйелер шамасы жинакы мінез әрекетінің ең жогары кұрылымына енеді. Алайда онда өзінін едәуір дербестігін сактайды, эрі жеке қызметін атқарады. Шартты рефлекстер жасаганда ми кыртысы мен қыртысасты кұрылымдардын электр көрсеткіштерін тексеріп, уакытша байланыстың алгашкы тұйыкталу белгілері ең .алдымен торлы құрылымда пайда болатындыгы аныкталды. Торлы кұрылым - ми баганасы деңгейіндсгі бірлестіруші жүйе шартты рефлекстердің құрылуына жэне аткарылуына жалпы белсендіргіш ықпал жасаумен катар сол рефлекстердің калыптасуына тікелей қатысады. Сөйтіп кемеліне жеткен бейімделу эсерленісінің негізін қалайды. Сонымен бірге лимбия жүйесі қүрамындағы гипокамп - шартты рефлекстер мен зерденің калыптасуына өте маңызды. Морфологиялык жэне физиологиялық зертгеулсрдің нэтижесі ескі айналма жүйенің (гипоками- гипоталамусторлы кұрылым) бар екендігі туралы жорамал туғызды. Бүл жүйе тура және кері байланыстармен бірігеді. Солар арқылы ми қыртысы өздігінен реггелуді жэне организмнің барлык эрекетін реттеуді жүзеге асырады (71-сурет). Гипоталамус - дененің барлық вегетативтік эрекетін реттеуші орталык. Ол көптеген мотивацияның жоне мінездің негіздерін қүрады. Организмнің шартты рефлекстік ісэрекеттерінде кыртыс астындагы алдыңгы түйіндердің маңызы өте зор. Мидың жолақ дене бөлімдері қозгалыс әрекеттерін үйымдастырады. Түпкі тораптар деңгейінде ми кыртысы мен мидың басқа бөліктерінен келетін мэліметтер түйіседі жэне бірлеседі.
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|