Агроэкологиядағы далалық және зертханалық зерттеулер Үшінші басылым

12 

13 
Кіріспе 
Бұл 
нұсқаулық 
ауыл 
шаруашылығы 
жағдайында 
экологиялық 
тұжырымдамалар мен қағидаттарды оқытуға арналған, ол Сіз өзіңіз оқулықтан 
ала алатын білімге қарағанда әлдеқайда терең және практикалық тәжірибе 
беруді мақсат етеді. Сіз жұмыс істейтін өрістерді немесе бақтарды, адамдар 
тарапынан қимылдар мен басқару әрекеттерінен әсер алатын күрделі өзара 
әрекет ететін бөліктерден тұратын экологиялық жүйелер ретінде қарастыру 
қажет. Сізге сондай-ақ ауыл шаруашылығы жүйелерін өндірістік жүйелер 
ретінде ғана емес, сондай-ақ әлемнің әр өңірінің нақты экологиялық және 
мәдени жағдайларына бейімделуі тиіс тірі, серпінді, дамушы жүйелер ретінде 
қарастыру ұсынылады. 
Зерттеулер 
Бұл оқу құралында 24 түрлі агроэкологиялық зерттеулер сипатталған. 
Олардың әрқайсысының сипаттамасы жалпы мәліметтерден нәтижелерді жазу 
үшін қадамдық процедуралар мен ұсыныстарға дейінгі эксперименталды 
немесе салыстырмалы зерттеулерді жоспарлау және жүргізу үшін Сізге және 
оқытушыңызға қажетті барлық ақпаратты ұсынуға арналған. Зерттеу 
ақпаратының көп бөлігі зерттеушіге арналған, бірақ «алдын-ала дайындық» 
бөлімі зерттеу басталар алдында не істеу керек екендігі туралы оқытушыны 
хабардар ету үшін арналған. Сіз осы дайындыққа қатысуға шақырылуыңыз 
және шақырылмауыңыз мүмкін. 
Зертханалық дәптерді жүргізу 
Жақсы ғылым мұқият есепке байланысты. Біздің жадымыз жетілмеген 
және өте жиі қате жіберетін болғандықтан, Сізге зерттеу кезінде жасаған 
барлық нәрсені зертханалық дәптерге жазу қажет. Дұрыс жүргізілген 
зертханалық жазба кітапшасы Сізге тиімді жұмыс істеуге, ұйымшыл болып 
қалуға көмектеседі, сондай-ақ қажет болған жағдайда қажетті ақпарат үнемі 
жаныңызда болады. 
Көптеген ақпарат түрлері зертханалық дәптерге жазылуы мүмкін, оның 
ішінде 

14 
• 
Болжамдар 
• 
Жалпы ескертулер мен пікірлер 
• 
Деректер және бақылау жазбалары 
• 
Сіз тәжірибені қалай жүргізгеніңіз туралы сипаттама 
• 
Далалық және эксперименттік қондырғылардың схемалары 
• 
Әдіснаманың өзгерістері немесе модификациялары бойынша 
ескертулер 
• 
Жолаққа ескертулер 
• 
Зерттеудегі ілгерілеу сипаттамасы 
• 
Кенеттен түсінудің өршуі 
• 
Нәтижелерді алдын ала түсіндіру 
• 
Болжамдар мен жорамалдар 
• 
Командалық келісімдер 
• 
Жүргізілген есептеулер 
Осы тізімнен көріп тұрғаныңыздай, зертханалық дәптер кем дегенде үш 
түрлі мақсат үшін қызмет етеді: (1) ғылыми зерттеулердің объектілік 
жазбалары, (2) жұмыс аймағы және (3) Сіздің ойлау және оқыту 
жазбаларыңыз. Соңғы мақсатты орындау үшін, Сіз нәтижелеріңіз бен 
бақылауларыңызды тұрақты болжамдап, түсіндіруіңіз қажет. Қажет болса, 
болжам жасап, қолыңыздан келгенше деректердің түсіндірмесін келтіріңіз. 
Зертханалық дәптерді бастамас бұрын, оны қалай ресімдеуге болатынын 
шешіңіз. Ұсынылған стратегия оны хронологиялық тәртіппен реттеуге 
бағытталған. Күнделікті зертханалық бөлімді жоғарыдағы күннен жаңа беттен 
бастаңыз және осы күні істелуі жоспарланып отырған әрекеттердің қысқаша 
сипаттамасын келтіріңіз. Содан кейін сол күнгі қызметке байланысты ақпаратты, 
тіпті егер ол бір зерттеуден артық зерттеулерден тұратын болса да, жазыңыз. Егер 
Сіздің зертханалық дәптеріңіз үш бөлікке бөлінген болса, оны пән бойынша 
немесе зерттеу бойынша ұйымдастыра аласыз. 
Кестелерді пайдалану 
Көптеген зерттеулер деректерді жазу мен талдауды жеңілдетуге арналған 
бір немесе бірнеше бос кестелерді қамтиды. Бос кестелер әрбір зерттеудің 
соңында орналасқан. Әрбір деректер парағы деректер қалай келтірілуі қажет, 
сондай-ақ олардың зерттеу теңшеуіне қатынасы, қалай талдануы қажет секілді 
мәселелерді түсінуде көмек ретінде деректер үлгілері келтірілген, 
толтырылған түрінде көрсетілген. 
Көптеген зерттеулер үшін кестенің немесе кесте жиынтығының бір 

15 
көшірмесінен артық қажет. Бұл, мысалы, екі түрлі агроэкожүйелерді 
салыстырғанда қажет болады, яғни бір дерек кестесі бір ғана жүйенің 
деректерін кіріктіре алады. Егер қандай да бір кестелердің қосымша 
көшірмелеріне қажеттілік туындаса, бұл қажеттілік материалдар, жабдықтар 
және зерттеу құралдары бөлімінде көрсетіледі. Егер Сіз осы зерттеулердің бірі 
бойынша жұмыс жасасаңыз, Сіз қажетті фотокөшірмелерді жасау үшін 
жауапты болуы мүмкін екеніңізді ұмытпаңыз. 
Кестелердің бірнеше көшірмелеріне жиі қажеттілік болғандықтан, сондай-
ақ кейіннен нақты кестенің бос көшірмесі қажет болуы мүмкін болғандықтан, 
осы нұсқаулықта кестелерді сызып, оған жазуға ұсыныс берілмейді, оның 
орнына деректерді жазу үшін фотокөшірмелерді (немесе тіпті қолжазба 
факсимиле) пайдалану ұсынылады. 
Командада жұмыс 
Зерттеулер командалық түрде аяқталуы тиіс. Әрбір команда зерттеудің 
белгілі бір бөлігі үшін жауап береді-мысалы, өңдеу әдістерінің жиынтығы 
үшін, - және зерттеу жалпы әрбір команда өз жұмысын қаншалықты жақсы 
орындауына және қателесуге немесе теріс түсініктерге жол бермеуіне 
байланысты. Әр команда қол жеткізген нәтижелерді бір ғана команда жасай 
алатыннан көп және кең деректер жинағын жасау үшін басқа командалармен 
бірге қолданылады. Барлық командалардың бірдей әдіснаманы ұстануы өте 
маңызды. Алынған мәліметтерде жасанды нұсқалар барынша аз болуы тиіс.
Жақсы командалық жұмыс команданың міндеттерін уақытында орындау, 
қателерді азайту және маңызды нәтижелер алу үшін қажет. Команда мүшелері 
өз қызметін әр адамның жауапкершілігі айқын көрінетіндей және барлығы 
ортақ мақсатқа жету үшін жұмыс жасайтындай үйлестіруі тиіс. Үйлестіруге 
қол жеткізу үшін топ әрбір зерттеудің басында және сабақтардың әрбір 
кезеңінде мақсаттар мен міндеттерді талқылауы және кім не істейтіні туралы 
келісімге қол жеткізуі тиіс. 
Статистикалық Талдауды Пайдалану 
Зерттеулердің ешқайсысы күрделі статистикалық әдістерді қолдануды 
қажет етпейді. Неғұрлым жетілдірілген статистикалық тесттер хи-квадраттық 
және т-тесттер болып табылады, және көптеген зерттеулер тек құралдарды 
есептеу мен кейбір стандартты ауытқуларды табуды қамтиды. Зерттеу 
барысында статистикалық деректерді есептеу талап етілсе, оларды есептеу 
процедурасы баяндалады және статистика саласында ешқандай терең 
дайындық талап етілмейді. 
Дегенмен, Сізге әрбір зерттеу контекстінде Сіз пайдалы деп санайтын кез келген 
статистикалық талдауларды орындау ұсынылады. Мысалы, көптеген зерттеулерде 
дисперсиялық талдау (формальды процедураның бөлігі болмаса да) өте пайдалы 
болар еді. Осы себепті статистикамен танысу керек. 

16 
Кездейсоқ Сандар Генерациясы 
Бірнеше зерттеулер кездейсоқ іріктеуге шақырады (өсімдіктер, жапырақтар 
және т.б.). Мақсаты осы объектілердің үлкен тобын білдіретін (мысалы, 1000 
жүгері өсімдігінен тұратын өріс) объектілердің объективті іріктеуін алу 
(мысалы, 50 жүгері өсімдіктері) болып табылады. 
Өрісте кездейсоқ таңдау (1) үлкен топтың әрбір мүшесін нөмірлеу (мысалы, 
жол бойынша және өрісте баған бойынша), (2) кездейсоқ сандардың тізімін 
дайындау және (3) нөмірі кездейсоқ сандардың біріне сәйкес келетін топтың 
әрбір мүшесін таңдау ретінде алу жолымен жүзеге асырылады. 
Кездейсоқ таңдау үшін кездейсоқ сандардың тиісті тізімін дайындау үшін 
екі нәрсені білу қажет: 
(1) 
кездейсоқ сандардың қажетті саны (Q деп аталатын бұл сан үлгі 
өлшеміне сәйкес келеді) және (2) іріктелетін үлкен топтың шамамен алғандағы 
өлшемі (статистикалық жиынтық). Осы соңғы ақпарат өте маңызды. Егер 
статистикалық жиынтық тек 100 элементтен тұратын болса, Сіз кездейсоқ 
сандардың 100-ден артық болуын қаламайсыз, себебі олар ешқандай селекция 
бере алмайды. Және керісінше, егер кездейсоқ сандар тек 1-ден 50-ге дейін 
өзгерсе, 50-ден жоғары саны бар статистикалық жиынтық элементтерінің 
бірде-бірі таңдала алмайды және таңдау шын мәнінде кездейсоқ болуы мүмкін 
емес. Ең дұрысы кездейсоқ сандардың тізімі статистикалық жиынтықтың 
мөлшеріне тең 1-ден ең жоғарғы (M) шамаға дейін құрауы тиіс. Дәлірек 
айтқанда, 1-ден M-ге дейінгі әрбір сан кездейсоқ сандардың тізімін жасау 
процесінде тандалуы тиіс тең мүмкіндіктерге ие болуы тиіс. 

жүктеу/скачать 2,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: