Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
жүктеу/скачать 0,66 Mb.
|
АХМЕДИ-ЫСҚАҚОВ-Қазіргі-қазақ-тілі
| 1. -й ал форманты же- гекші етістікке тіркескен- де, оған сол амалды жү- зеге асыру я орындау мүмкіндігін (бар, жоқ) білдірерліктей реңк жа- майды. Мысалы: бітіре
аласың ба, бітіре алмай- сың ба? шыдай алған екек; уйден шыға алма- дым т. б. 254 -п бар форманты жетекші етістікке амал- дьін бірте-бірте я үдеуін (дамуын, өнуін, өсуін), я бәсеңдеуін (солғында- уьін, азаюын) білдіретін- дей реңк үстейді. Мыса- ды: кетіп барады; тасып барады; көшіп барады; бітіп барады; таусылып барады; кеш батып бара- ды; ауыл көркейіп бара- ды т. б. -п бер форманты жетекші етістікке амалды бөгде (баска) адам үшін істелетініндей реңк үстей- ді. Мысалы: айтып бер; жазып бер; көріп бер; шешіп бер; тусіндіріп бер; көрсетіп бер; алып бер; алдырып бер т. т. -п кел форманты же- текші етістікке амалдың бірте-бірте я дамуын (өс- уін), я бәсендеуін (сол- ғындауын) білдіретіндей реңк жамайды. Мысалы: өсіп келеді; көркейіп ке- леді; есейіп келеді (-п бар форматымен сино- нимдес). -п қал форманты жетекші етістікке амал- Дьщ бірден басқа күйге (динамикадан статикаға) Көшкенін білдіретін реңк Досады. Мысалы: 1) жа- -й бар форманты жетекші етістікке тіркес- кенде, оған өзінің (кө- мекші етістіктің) негізгі мағынасын қосады, бірак жетекші етістік көмекші етістік арқылы аталатын амалдың не мақсатын, не одан бүрын (алдын ала) жол-жөнекей істелетін амалды білдіреді. Мыса- лы: ала бар; қарай бар; көре бар; сұрай бар; тың- дай бар; оқы-и бар т. б. -й бер форманты жетекші етістікке амал- ды тоқтаусыз (тоқтатпай) жүзеге асыра беруді нұс- қайтындай реңк жамай- ды. Мысалы: жаза бер; көре бер; сөйлей бер; тыңдай бер; ала бер; ту- сіндіре бер т. б. -й кел форманты же- текші етістікке дәйім -й (-а, -е) немесе -ып (-іп, -п) формасында тіркесіп, сол амалды аяқтау және одан кейін жүзеге асырылмак- шы әрекетті бастау қар- саңында (алдында) бола- тын кідірісті аңғартатын реңк жамайды. Мысалы: сөйлей келе; ңорыта ке- ле; баяндай келе; сөйлей келіп, қорыта келіп, баян- дай келіп т. б. -й қал форманты жетекші етістікке амал- дың кенеттен баска күйге немесе динамикалық про- цестің статикаға кеше қойғанын білдіретін реңк 255
жүктеу/скачать 0,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|