Ахмет Байтұрсынұлы. Тіл – құрал

34 
Қазақтың нағыз өз тіліндегі дыбыс 24. Бұлар 3 түрлі болғандықтан
3-ке бөлінеді.
5 дыбыс ашық айтылатын болғандықтан, дауыстап айтуға көнетін 
болғандықтан, ашық дыбыс, яки дауысты дыбыс деп аталады.
Он жеті дыбыс тұйық айтылатын болғандықтан, яғни дауыстап 
айтуға көнбейтін болғандықтан, тұйық дыбыс, яки дауыссыз дыбыс деп 
аталады. 
Екі дыбыс дауысты дыбыстардай нағыз ашық айтылмайтын 
болғандықтан һәм дауыссыз дыбыстардай тым тұйық айтылмайтын 
болғандықтан, орта дыбыс, яки жарты дауысты дыбыс деп аталады. 
24 
дыбысқа 
араб 
хәріфтерінен 
үйлескендерін 
өзгертпей, 
үйлеспегендерін өзгертіп хәріфтер арналды. 
Әуелі, араб хәріфтері үйлесетін дыбыстарды айтып көрсетелік 
(Дыбыс үні қате ұғылмас үшін арабша һәм орысша екі әліппемен қатар 
көрсетеміз). 
Дауысты дыбыстар: жоқ. 
Дауыссыз дыбыстар: 
ب
(б),
ت
(т), 
ج
(ж), 
د
(д), 
ر
(р), 
ز
(з), 
س
(с),
(жоқ), 
ع
(жоқ),
ق 
(жоқ),
 ك
(к), 
ل
(л), 
م
(м), 
ن
(н) бәрі он үш, жетпейтіні 
төртеу). 
Жарты дауысты дыбыстар: (жоқ) 
ي
(й)-екеу (түгел).
Дауысты дыбыс қазақ тілінде бесеу: оларға тура келетін араб 
әліппесінде бір де харіф оқ. 
Дауыссыз дыбыстар қазақ тілінде он жеті. Оларға тура келетін араб 
әліппесіндегі харіфтер он үш, демек төртеуі жетпейді. Бұл харіф 
жетпейтін дауыссыз төрт дыбыс үшін харіфтер бұрын арналған. Арналған 
харіфтер бәрібір араб харіфтері, бірақ, олай-бұлай шет пұшпақтары ғана 
өзгертілген; мәселен, 

жүктеу/скачать 2,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: