Ахмет Байтұрсынұлы Тіл құрал
жүктеу/скачать 2,67 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Келер шақ
- Шартты рай
| Жіктеу
Осы шақ Болымды түрлері: Жекеше: 1-ші жақ 2-ші жақ 3-ші жақ Жаз Жазамын Жазасың Жазады Жыла Жылаймын Жылайсың Жылайды Күрес Күресемін Күресесің Күреседі Жуын Жуынамын Жуынасың Жуынады Қаздыр Қаздырамын Қаздырасың Қаздырады Жатқыз Жатқызамын Жатқызасың Жатқызады Жегіл Жегілемін Жегілесің Жегіледі Атыстыр Атыстырамын Атыстырасың Атыстырады Шапқыла Шапқылаймын Шапқылайсың Шапқылайды Алыңқыра Алыңқыраймын Алыңқырайсың Алыңқырайды Көпше: Жаз Жазамыз Жазасыңдар Жазады Жыла Жылаймыз Жылайсыңдар Жылайды Күрес Күресеміз Күресесіңдер Күреседі Жуын Жуынамыз Жуынасыңдар Жуынады Қаздыр Қаздырамыз Қаздырасыңдар Қаздырады Жатқыз Жатқызамыз Жатқызасыңдар Жатқызады Жегіл Жегілеміз Жегілесіңдер Жегіледі Атыстыр Атыстырамыз Атыстырасыңдар Атыстырады 87 Шапқыла Шапқылаймыз Шапқылайсыңдар Шапқылайды Алыңқыра Алыңқыраймыз Алыңқырайсыңдар Алыңқырайды Болымсыз түрлері: Жекеше: 1-ші жақ 2-ші жақ 3-ші жақ Жазба Жазбаймын Жазбайсың Жазбайды Жылама Жыламаймын Жыламайсың Жыламайды Күреспе Күреспеймін Күреспейсің Күреспейді Жуынба Жуынбаймын Жуынбайсың Жуынбайды Қаздырма Қаздырмаймын Қаздырмайсың Қаздырмайды Жатқызба Жатқызбаймын Жатқызбайсың Жатқызбайды Жегілме Жегілмеймін Жегілмейсің Жегілмейді Атыстырма Атыстырмаймын Атыстырмайсың Атыстырмайды Шапқылама Шапқыламаймын Шапқыламайсың Шапқыламайды Алыңқырама Алыңқырамаймын Алыңқырамайсың Алыңқырамайды Көпше: Жазба Жазбаймыз Жазбайсыңдар Жазбайды Жылама Жыламаймыз Жыламайсыңдар Жыламайды Күреспе Күреспейміз Күреспейсіңдер Күреспейді Жуынба Жуынбаймыз Жуынбайсыңдар Жуынбайды Қаздырма Қаздырмаймыз Қаздырмайсыңдар Қаздырмайды Жатқызба Жатқызбаймыз Жатқызбайсыңдар Жатқызбайды Жегілме Жегілмейміз Жегілмейсіңдер Жегілмейді Атыстырма Атыстырмаймыз Атыстырмайсыңдар Атыстырмайды Шапқылама Шапқыламаймыз Шапқыламайсыңдар Шапқыламайды Алыңқырама Алыңқырамаймыз Алыңқырамайсыңдар Алыңқырамайды Дағдыландыру. Һәр етістен сөздер алын, осы үлгі бойынша ашық райдың осы шағымен жіктету. Өткен шақ Болымды түрлері: Жекеше: 1-ші жақ 2-ші жақ 3-ші жақ Жаз Жаздым Жаздың Жазды Жыла Жыладым Жыладың Жылады Күрес Күрестім Күрестің Күресті Жуын Жуындым Жуындың Жуынды Қаздыр Қаздырдым Қаздырдың Қаздырды 88 Жатқыз Жатқыздым Жатқыздың Жатқызды Жегіл Жегілдім Жегілдің Жегілді Атыстыр Атыстырдым Атыстырдың Атыстырды Шапқыла Шапқыладым Шапқыладың Шапқылады Алыңқыра Алыңқырадым Алыңқырадың Алыңқырады Көпше: Жаз Жаздық Жаздыңдар Жазды Жыла Жыладық Жыладыңдар Жылады Күрес Күрестік Күрестіңдер Күресті Жуын Жуындық Жуындыңдар Жуынды Қаздыр Қаздырдық Қаздырдыңдар Қаздырды Жатқыз Жатқыздық Жатқыздыңдар Жатқызды Жегіл Жегілдік Жегілдіңдер Жегілді Атыстыр Атыстырдық Атыстырдыңдар Атыстырды Шапқыла Шапқыладық Шапқыладыңдар Шапқылады Алыңқыра Алыңқырадық Алыңқырадыңдар Алыңқырады Болымсыз түрлері: Жекеше: 1-ші жақ 2-ші жақ 3-ші жақ Жазба Жазбадым Жазбадың Жазбады Жылама Жыламадым Жыламадың Жыламады Күреспе Күреспедім Күреспедің Күреспеді Жуынба Жуынбадым Жуынбадың Жуынбады Қаздырма Қаздырмадым Қаздырмадың Қаздырмады Жатқызба Жатқызбадым Жатқызбадың Жатқызбады Жегілме Жегілмедім Жегілмедің Жегілмеді Атыстырма Атыстырмадым Атыстырмадың Атыстырмады Шапқылама Шапқыламадым Шапқыламадың Шапқыламады Алыңқырама Алыңқырамадым Алыңқырамадың Алыңқырамады Көпше: Жазба Жазбадық Жазбадыңдар Жазбады Жылама Жыламадық Жыламадыңдар Жыламады Күреспе Күреспедік Күреспедіңдер Күреспеді Жуынба Жуынбадық Жуынбадыңдар Жуынбады Қаздырма Қаздырмадық Қаздырмадыңдар Қаздырмады Жатқызба Жатқызбадық Жатқызбадыңдар Жатқызбады Жегілме Жегілмедік Жегілмедіңдер Жегілмеді Атыстырма Атыстырмадық Атыстырмадыңдар Атыстырмады 89 Шапқылама Шапқыламадық Шапқыламадыңдар Шапқыламады Алыңқырама Алыңқырамадық Алыңқырамадыңдар Алыңқырамады Дағдыландыру. Һәр етістен һәр түрлі сөздер алып, осы үлгі бойынша ашық райдың өткен шағымен жіктету. Келер шақ Болымды түрлері: Жекеше: 1-ші жақ 2-ші жақ 3-ші жақ Жаз Жазармын Жазарсың Жазар Жыла Жылармын Жыларсың Жылар Күрес Күресермін Күресерсің Күресер Жуын Жуынармын Жуынарсың Жуынар Қаздыр Қаздырармын Қаздырарсың Қаздырар Жатқыз Жатқызармын Жатқызарсың Жатқызар Жегіл Жегілермін Жегілерсің Жегілер Атыстыр Атыстырармын Атыстырарсың Атыстырар Шапқыла Шапқылармын Шапқыларсың Шапқылар Алыңқыра Алыңқырармын Алыңқырарсың Алыңқырар Көпше: Жаз Жазармыз Жазарсыңдар Жазар Жыла Жылармыз Жыларсыңдар Жылар Күрес Күресерміз Күресерсіңдер Күресер Жуын Жуынармыз Жуынарсыңдар Жуынар Қаздыр Қаздырармыз Қаздырарсыңдар Қаздырар Жатқыз Жатқызармыз Жатқызарсыңдар Жатқызар Жегіл Жегілерміз Жегілерсіңдер Жегілер Атыстыр Атыстырармыз Атыстырарсыңдар Атыстырар Шапқыла Шапқылармыз Шапқыларсыңдар Шапқылар Алыңқыра Алыңқырармыз Алыңқырарсыңдар Алыңқырар Болымсыз түрлері: Жекеше: 1-ші жақ 2-ші жақ 3-ші жақ Жазба Жазбаспын Жазбассың Жазбас Жылама Жыламаспын Жыламассың Жыламас Күреспе Күреспеспін Күреспессің Күреспес Жуынба Жуынбаспын Жуынбассың Жуынбас Қаздырма Қаздырмаспын Қаздырмассың Қаздырмас 90 Жатқызба Жатқызбаспын Жатқызбассың Жатқызбас Жегілме Жегілмеспін Жегілмессің Жегілмес Атыстырма Атыстырмаспын Атыстырмассың Атыстырмас Шапқылама Шапқыламаспын Шапқыламассың Шапқыламас Алыңқырама Алыңқырамаспын Алыңқырамассың Алыңқырамас Көпше: Жазба Жазбаспыз Жазбассыңдар Жазбас Жылама Жыламаспыз Жыламассыңдар Жыламас Күреспе Күреспеспіз Күреспессіңдер Күреспес Жуынба Жуынбаспыз Жуынбассыңдар Жуынбас Қаздырма Қаздырмаспыз Қаздырмассыңдар Қаздырмас Жатқызба Жатқызбаспыз Жатқызбассыңдар Жатқызбас Жегілме Жегілмеспіз Жегілмессіңдер Жегілмес Атыстырма Атыстырмаспыз Атыстырмассыңдар Атыстырмас Шапқылама Шапқыламаспыз Шапқыламассыңдар Шапқыламас Алыңқырама Алыңқырамаспыз Алыңқырамассыңдар Алыңқырамас Дағдыландыру. Осы үлгі бойынша һәр етістен, сөз алып, ашық райдың келер шағымен жіктету. Шартты рай Шартты рай дейміз – істің істелуіне шарт көрсететін сөздің түрі. Мәселен: «Берсең аларсың, ексең орарсың». Алуға – беру шарттығын, оруға – егу шарттығын «берсең», «ексең» деген сөздер көрсетіп тұр. Сөздің осындай түрі шартты рай болады. Жоғарыда билік рай һәм ашық раймен айтылған сөздерді шартты раймен айтып көрейік. Жіктеу Болымды түрлері Жекеше: 1-ші жақ 2-ші жақ 3-ші жақ Жаз Жазсам Жазсаң Жазса Жыла Жыласам Жыласаң Жыласа Күрес Күрессем Күрессең Күрессе Жуын Жуынсам Жуынсаң Жуынса Қаздыр Қаздырсам Қаздырсаң Қаздырса 91 Жатқыз Жатқызсам Жатқызсаң Жатқызса Жегіл Жегілсем Жегілсең Жегілсе Атыстыр Атыстырсам Атыстырсаң Атыстырса Шапқыла Шапқыласам Шапқыласаң Шапқыласа Алыңқыра Алыңқырасам Алыңқырасаң Алыңқыраса Көпше: Жаз Жазсақ Жазсаңдар Жазса Жыла Жыласақ Жыласаңдар Жыласа Күрес Күрессек Күрессеңдер Күрессе Жуын Жуынсақ Жуынсаңдар Жуынса Қаздыр Қаздырсақ Қаздырсаңдар Қаздырса Жатқыз Жатқызсақ Жатқызсаңдар Жатқызса Жегіл Жегілсек Жегілсеңдер Жегілсе Атыстыр Атыстырсақ Атыстырсаңдар Атыстырса Шапқыла Шапқыласақ Шапқыласаңдар Шапқыласа Алыңқыра Алыңқырасақ Алыңқырасаңдар Алыңқыраса Болымсыз түрлері: Жекеше: 1-ші жақ 2-ші жақ 3-ші жақ Жазба Жазбасам Жазбасаң Жазбаса Жылама Жыламасам Жыламасаң Жыламаса Күреспе Күреспесем Күреспесең Күреспесе Жуынба Жуынбасам Жуынбасаң Жуынбаса Қаздырма Қаздырмасам Қаздырмасаң Қаздырмаса Жатқызба Жатқызбасам Жатқызбасаң Жатқызбаса Жегілме Жегілмесем Жегілмесең Жегілмесе Атыстырма Атыстырмасам Атыстырмасаң Атыстырмаса Шапқылама Шапқыламасам Шапқыламасаң Шапқыламаса Алыңқырама Алыңқырамасам Алыңқырамасаң Алыңқырамаса Көпше: Жазба Жазбасақ Жазбасаңдар Жазбаса Жылама Жыламасақ Жыламасаңдар Жыламаса Күреспе Күреспесек Күреспесеңдер Күреспесе Жуынба Жуынбасақ Жуынбасаңдар Жуынбаса Қаздырма Қаздырмасақ Қаздырмасаңдар Қаздырмаса Жатқызба Жатқызбасақ Жатқызбасаңдар Жатқызбаса Жегілме Жегілмесек Жегілмесеңдер Жегілмесе Атыстырма Атыстырмасақ Атыстырмасаңдар Атыстырмаса 92 Шапқылама Шапқыламасақ Шапқыламасаңдар Шапқыламаса Алыңқырама Алыңқырамасақ Алыңқырамасаңдар Алыңқырамаса Дағдыландыру. Осы үлгі бойынша һәр етістен сөздер алып, шартты раймен жіктеміз. Ереуіл рай Ереуіл рай дейміз – істейтін істің мақсұтына болымы қарсы, ереуіл болғанда, айтылатын сөз түрін. Мәселен: «Сұрасаң да бермеймін, сүйресең де ермеймін» деген сөздерде «сұрасаң да», «сүйресең де» деген ереуіл рай болады. Сұрағанда алу мақсұт, сүйрегенде еру мақсұт еді. Бермеген соң, ермеген соң, істің болымы істің мақсұтына қарсы келіп тұр. Сөздің осындай түрі ереуіл рай болады. Жоғарыда билік, ашық һәм шартты райлармен айтылған сөздерді ереуіл раймен айтып көрейік. Жіктеу Болымды түрлері Жекеше: 1-ші жақ 2-ші жақ 3-ші жақ Жаз Жазсамда 1 Жазсаңда Жазсада Жыла Жыласамда Жыласаңда Жыласада Күрес Күрессемде Күрессеңде Күресседе Жуын Жуынсамда Жуынсаңда Жуынсада Қаздыр Қаздырсамда Қаздырсаңда Қаздырсада Жатқыз Жатқызсамда Жатқызсаңда Жатқызсада Жегіл Жегілсемде Жегілсеңде Жегілседе Атыстыр Атыстырсамда Атыстырсаңда Атыстырсада Шапқыла Шапқыласамда Шапқыласаңда Шапқыласада Алыңқыра Алыңқырасамда Алыңқырасаңда Алыңқырасада Көпше: Жаз Жазсақта Жазсаңдарда Жазсада Жыла Жыласақта Жыласаңдарда Жыласада Күрес Күрессекте Күрессеңдерде Күресседе Жуын Жуынсақта Жуынсаңдарда Жуынсада Қаздыр Қаздырсақта Қаздырсаңдарда Қаздырсада 93 Жатқыз Жатқызсақта Жатқызсаңдарда Жатқызсада Жегіл Жегілсекте Жегілсеңдерде Жегілседе Атыстыр Атыстырсақта Атыстырсаңдарда Атыстырсада Шапқыла Шапқыласақта Шапқыласаңдарда Шапқыласада Алыңқыра Алыңқырасақта Алыңқырасаңдарда Алыңқырасада Болымcыз түрлері Жекеше: 1-ші жақ 2-ші жақ 3-ші жақ Жазба Жазбасамда Жазбасаңда Жазбасада Жылама Жыламасамда Жыламасаңда Жыламасада Күреспе Күреспесемде Күреспесеңде Күреспеседе Жуынба Жуынбасамда Жуынбасаңда Жуынбасада Қаздырма Қаздырмасамда Қаздырмасаңда Қаздырмасада Жатқызба Жатқызбасамда Жатқызбасаңда Жатқызбасада Жегілме Жегілмесемде Жегілмесеңде Жегілмеседе Атыстырма Атыстырмасамда Атыстырмасаңда Атыстырмасада Шапқылама Шапқыламасамда Шапқыламасаңда Шапқыламасада Алыңқырама Алыңқырамасамда Алыңқырамасаңда Алыңқырамасада Көпше: Жазба Жазбасақта Жазбасаңдарда Жазбасада Жылама Жыламасақта Жыламасаңдарда Жыламасада Күреспе Күреспесекте Күреспесеңдерде Күреспеседе Жуынба Жуынбасақта Жуынбасаңдарда Жуынбасада Қаздырма Қаздырмасақта Қаздырмасаңдарда Қаздырмасада Жатқызба Жатқызбасақта Жатқызбасаңдарда Жатқызбасада Жегілме Жегілмесекте Жегілмесеңдерде Жегілмеседе Атыстырма Атыстырмасақта Атыстырмасаңдарда Атыстырмасада Шапқылама Шапқыламасақта Шапқыламасаңдарда Шапқыламасада Алыңқырама Алыңқырамасақта Алыңқырамасаңдарда Алыңқырамасада Дағдыландыру. Осы үлгі бойынша һәр етістен сөздер алып, ереуіл раймен жіктеу. Реніш рай Реніш рай дейміз – істеген-істемеген істерге реніш еткенде айтылатын сөз түрін. Мәселен: «Шақырғанда, барсамшы!», «Көрдім деп айтпасамшы!». «Барсамшы» дегенде бармағанына реніш айтады. 94 «Айтпасамшы» дегенде айтқанына реніш айтады. «Барсамшы», «айтпасамшы» деген реніш көрсететін сөздер реніш рай болады. Жоғарыда басқа райлармен айтылған сөздерді реніш раймен айтып қарайық. Болымды түрлері Жекеше: 1-ші жақ 2-ші жақ 3-ші жақ Жаз Жазсамшы Жазсаңшы Жазсайшы Жыла Жыласамшы Жыласаңшы Жыласайшы Күрес Күрессемші Күрессеңші Күрессейші Жуын Жуынсамшы Жуынсаңшы Жуынсайшы Қаздыр Қаздырсамшы Қаздырсаңшы Қаздырсайшы Жатқыз Жатқызсамшы Жатқызсаңшы Жатқызсайшы Жегіл Жегілсемші Жегілсеңші Жегілсейші Атыстыр Атыстырсамшы Атыстырсаңшы Атыстырсайшы Шапқыла Шапқыласамшы Шапқыласаңшы Шапқыласайшы Алыңқыра Алыңқырасамшы Алыңқырасаңшы Алыңқырасайшы Көпше: Жаз Жазсақшы Жазсаңдаршы Жазсайшы Жыла Жыласақшы Жыласаңдаршы Жыласайшы Күрес Күрессекші Күрессеңдерші Күрессейші Жуын Жуынсақшы Жуынсаңдаршы Жуынсайшы Қаздыр Қаздырсақшы Қаздырсаңдаршы Қаздырсайшы Жатқыз Жатқызсақшы Жатқызсаңдаршы Жатқызсайшы Жегіл Жегілсеқші Жегілсеңдерші Жегілсейші Атыстыр Атыстырсақшы Атыстырсаңдаршы Атыстырсайшы Шапқыла Шапқыласақшы Шапқыласаңдарші Шапқыласайшы Алыңқыра Алыңқырасақшы Алыңқырасаңдаршы Алыңқырасайшы Болымсыз түрлері Жекеше: 1-ші жақ 2-ші жақ 3-ші жақ Жазба Жазбасамшы Жазбасаңшы Жазбасайшы Жылама Жыламасамшы Жыламасаңшы Жыламасайшы Күреспе Күреспесемші Күреспесеңші Күреспесейші Жуынба Жуынбасамшы Жуынбасаңшы Жуынбасайшы Қаздырма Қаздырмасамшы Қаздырмасаңшы Қаздырмасайшы Жатқызба Жатқызбасамшы Жатқызбасаңшы Жатқызбасайшы Жегілме Жегілмесемші Жегілмесеңші Жегілмесейші Атыстырма Атыстырмасамшы Атыстырмасаңшы Атыстырмасайшы 95 Шапқылама Шапқыламасамшы Шапқыламасаңшы Шапқыламасайшы Алыңқырама Алыңқырамасамшы Алыңқырамасаңшы Алыңқырамасайшы Көпше: Жазба Жазбасақшы Жазбасаңдаршы Жазбасайшы Жылама Жыламасақшы Жыламасаңдаршы Жыламасайшы Күреспе Күреспесекші Күреспесеңдерші Күреспесейші Жуынба Жуынбасақшы Жуынбасаңдаршы Жуынбасайшы Қаздырма Қаздырмасақшы Қаздырмасаңдаршы Қаздырмасайшы Жатқызба Жатқызбасақшы Жатқызбасаңдаршы Жатқызбасайшы Жегілме Жегілмесекші Жегілмесеңдерші Жегілмесейші Атыстырма Атыстырмасақшы Атыстырмасаңдаршы Атыстырмасайшы Шапқылама Шапқыламасақшы Шапқыламасаңдарші Шапқыламасайшы Алыңқырама Алыңқырамасақшы Алыңқырамасаңдаршы Алыңқырамасайшы Дағдыландыру. Осы үлгі бойынша һәр етістен сөздер алып, реніш райымен жіктеу. жүктеу/скачать 2,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|