«ахмет байтурсынов основатель казахского языкознания»
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
жүктеу/скачать 3,65 Mb. Pdf көрінісі
|
| Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Еркінбаев Ұ. Ахмет Байтұрсынұлының «Әдебиет танытқышы» ХХ ғасыр басындағы әдебиеттану контексінде. Автореферат. – Алматы, 2007 ж. - 26 б. 2. «Әдебиет танытқыштың» теориялық негізі. Монография.–Алматы, 2008. - 136 б. 2. Ойсылбай А. Ахмет Байтұрсынұлының «Әдебиет танытқышындағы» сөз өнері мен поэтика мәселелері. Автореферат. – Алматы, 2010. - 26 б. АХМЕТ БАЙТҰРСЫНОВТЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МҰРАЛАРЫ Дулыбаева Каламкас Алпысовна, Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының «Мемлекеттік тілде оқытатын Заречный жалпы білім беретін мектебі» КММ математика пәнінің мұғалімі Қазақстан Республикасында білім берудің түйінді құндылықтары мен мақсаттары мектеп түлектерінің білім деңгейін арттыруға, инновациялар мен көшбасшылықты іске асыру үшін қажетті дағдыларды қалыптастыруға, ғалымдар мен жаңашыл педагогтардың педагогикалық мұрасын ескере отырып, мектептегі білім беру мазмұны арқылы ұлттық бірегейлікті дамытуға бағытталған. Біздің дамып келе жатқан мемлекетіміз өзін халықаралық деңгейде сенімді түрде көрсете отырып, білім беру жүйесіндегі әлемдік дамудың негізгі тенденцияларынан тыс қала алмайды.Біздің қоғамның өзекті мәселелерінің бірі - өзгеріп жатқан әлеуметтік-экономикалық жағдайда өмір сүруге ғана емес, сонымен бірге бар шындыққа белсенді әсер етіп, оны жақсы жаққа өзгертуге дайын бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру. Қазақстанның инновациялық педагогикалық идеяларының дамуы бастауыш мектептің, педагогикалық баспасөздің, жоғары білім беру жүйесінің мәселелерін көтеріп, мазмұнын, оқыту әдістері мен нысандарын, өскелең ұрпақты рухани-эстетикалық тәрбиелеуді жетілдірген Ахмет Байтұрсыновтың есімімен байланысты. Ол өз Отанының нағыз азаматын тәрбиелеуге лайықты еркін мектеп, ана тілінде білім беретін мектеп құруға шақырды. Өз халқын білімді деп көруді армандаған А.Байтұрсыновтың «қазақша оқыту» мақаласында: «білім алуға ұмтылмаған халық қандай байлыққа ие болса да, біраз уақыттан кейін оның байлығы өркениетті халықтардың қолына өтеді» деп жазады [1]. Сонымен бірге уақыт бір орында тұрмайтынын, елдің қоғамдық-саяси, әлеуметтік-мәдени, экономикалық өмірінің түрлі салаларында интеграциялық процестер келе жатқанын түсіне отырып, ол еуропалық халықтардың мәдени құндылықтарына қосылуға, олардан үлгі алуға шақырды. «Ғылым мен практикалық білімнің негізін бойына сіңірген халық ақылды, бай әрі мықты болады», - деп жазды А.Байтұрсынов. Ол қазіргі уақытта да өзектілігін жоғалтқан жоқ. Қанша уақыт өтсе де, ешқашан да өзектілігін жоғалтпайды. 113 Білікті мұғалімнің рөліне Ахмет Байтұрсынов үлкен еңбек сіңірді, ол мектептегі жұмыстың табысы мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне байланысты екенін атап өтті, сондықтан мұғалімді оқу орындарында кәсіби даярлау кезінде мұғалімнің педагогикалық технологияны меңгеруіне, оқушылардың оқу процесін ғылыми негізде жүргізе алуына ерекше назар аудару қажет. А. Байтұрсыновтың барлық педагогикалық қызметі мектептегі оқу процесін жетілдіруге және педагогикалық процесті сауатты ұйымдастыра алатын білікті педагогты даярлауға бағытталған. «Қазақша оқыту туралы» еңбегінде ол мұғалімге қойылатын негізгі талаптарды анықтайды, ол бірінші кезекте жеке әдістемені меңгеруі, балалардың психологиялық ерекшеліктерін және оқу процесінің теориялық негіздерін білуі тиіс. Идея мұғалімдердің әдістемелік және психологиялық-педагогикалық дайындығында жатыр, өйткені балаларды оқытумен айналысатын адамдар әдістеме мәселелерін жақсы білуі керек. Екіншіден, олар баланың көңіл-күйін сезінуі керек. Ол үшін балалардың туғаннан бастап физикалық және ақыл-ой дамуы туралы бәрін білу қажет» [1]. Ахмет Байтұрсынов ұсынған мұғалім мамандығына қойылатын жоғары талаптар бүгінгі күні де өзектілігін жоғалтқан жоқ. Қазір жоғары интеллектуалды, жан-жақты, бәсекеге қабілетті, ол армандаған педагогты оқыту мен тәрбиелеуде терең теориялық және практикалық білімді игеру мәселесі өткір көтерілуде. Ахмет Байтұрсынов қазақ мектептерінің мұғалімдерін жетілдіруге және біліктілігін арттыруға көп еңбек сіңірді. Мұғалімдердің мәдени өсуі, үйлесімді, жан-жақты дамыған тұлғаны оқыту және тәрбиелеу әдістемесін жетілдіру қажеттілігі мәселелерін жиі көтерді [2]. Халыққа білім беру мәселелері жөніндегі өзінің барлық еңбектерінде ол халықты оқуға, білім мен өнерді меңгеруге шақырады. Оның еңбектерінде тұлғаның рухани дамуына үлкен орын беріледі, оның ұлт болашағы ретінде жас ұрпақ үшін қажеттілігі мен маңыздылығы түсіндіріледі, адамгершілік, адалдық және тектілік сияқты қасиеттерді жоғары насихаттайды. Ол Қазақстанның әл-ауқаты мен болашағының кепілі деп санай отырып, мәдениетті дамытудың үлкен болашағын көрді. А.Байтұрсынов өз халқын әлемдегі өркениетті мемлекеттердің қатарында көруді армандады. Қазақ даласының ұлы ұстазының жоспарлары мен үміттері тәуелсіз Қазақстанда жүзеге асырылып жатқанына көзіміз жетіп отыр. Ахмет Байтұрсынов араб графикасы негізінде жаңа қазақ әліпбиін енгізіп, «Әліппе» атты алғашқы қазақ әліпбиін жазды. Оның әдістемесі елдегі сауатсыздықты жоюда үлкен рөл атқарды. Алғашқы қазақ әліппесінің, қазақ тіл білімі саласындағы бірқатар еңбектердің, қазақ тілін оқыту әдістемесінің авторы. Қазақ жазуын реформалау принциптерін әзірлейді, қазақ грамматикасының санаттарын анықтау үшін ғылыми терминологияны әзірлейді. Ахмет Байтұрсынов ұрпақтарына бай мұра қалдырды және бүгінгі таңда білім беру жүйесінде оның қазақ тіл білімі саласындағы ғылыми-әдістемелік еңбектері мен қазақ тілін оқыту әдістемесі кеңінен қолданылады. Ұлттық әдебиеттануда сөз өнері, шығарма, ауызша әдебиет, аллегория, эпитет, персонализация, метафора, метонимия және басқалар сияқты жаңа ұғымдар, терминдер, категориялар тұжырымдалған. Ол әдеби мұраны, халық ауыз әдебиеті шығармаларын зерттеп, «Ер Сайын» көркем шығармасы мен «23 жоқтау» жинағын қамтитын кітап шығарды. Халық ағарту, білім және мәдениет үшін күрескен Ахмет Байтұрсынов қазақ тіл білімі мен әдебиеттанудың дамуына баға жетпес үлес қосты. Оның шығармалары қазіргі қоғамдық- саяси жүйені сынауға бағытталған, халықты сауатсыздықпен, надандықпен және немқұрайлылықпен күресуге шақырады, Қазақ әдебиетін сапалы жаңа деңгейге шығарды. Оның «Қырық мысал» (1909), «Маса» (1911) сияқты шығармалары үлкен рухани – адамгершілік құндылыққа ие, олар бекершілік, жалқаулық, надандық, бос әурешілік сияқты адами жамандықтарды мазақ етеді, халықты еңбексүйгіштікке, білімге баулиды, өнердің дамуына, халықтың мәдениетінің артуына ықпал етеді. Ол Абайдың ағартушылық және сыни дәстүрлерінің жалғастырушысы және оның ұлы қазақ көсемсөзінің көркемдік шеберлігі туралы ғылыми-зерттеу тұжырымдары қазақ әдебиеттануында көрініс тапты. Абайдың идеясын дамыта отырып, өзі алғашқы редактор болған «Қазақ» газеті ұлттың өзін-өзі тануын 114 оятып, халықтың әлеуметтік-саяси жағдайы, білімі, ағартуы мен тұрмысы мәселелерін көтерді. Ахмет Байтұрсынов газетте былай деген: «Өз дербестігімізді сақтап қалу үшін бізге барлық күш-жігерімізбен және құралдарымызбен ағарту мен ортақ мәдениетке ұмтылу қажет, ол үшін біз бірінші кезекте ана тіліндегі әдебиетті дамытумен айналысуға міндеттіміз. Өз тілінде сөйлейтін және өзіндік мәдениеті бар адамдар ғана тәуелсіз өмір сүруге құқылы екенін ешқашан ұмытпауымыз керек...» [3]. Білімнің, ана тілін, мәдениеті мен дәстүрін білудің жарқын жақтаушысы жоғары патриотизмнің, Отанға, өз халқына, халықтың мәдениетіне ұмытылмас сүйіспеншіліктің үлгісі болып қала береді. Тіл мәселесі қай ғасырда да, қай заманда да өзекті мәселе. Ғылымға, қазақ тілінің дамуына, мәдениеті мен біліміне қатысты көптеген мәселелер қазіргі уақытта да өзінің маңыздылығын жоғалтқан жоқ. Сондықтан ата-баба мұратына адал болып, білімге, оқуға ұмтылып, өз Отанымыздың өсіп-өркендеуіне, тіліміздің дамуына барынша үлесімізді қосуымыз керек. жүктеу/скачать 3,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|