Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

150 
Қазақ А.Байтұрсынұлының елінің тарихында зор бетбұрыс жасаған ұлы өзгерістердің 
ұйытқысы болғаны баршаға мәлім. «Бір басында сан салалы өнер тоғысқан, телегей – теңіз 
энциклопедиялық білім иесі, қайшылығы мол тартысы ғұмырында қараңғы қалың елін 
жарқын болашаққа сүйреуден басқа бақыт бар деп білмеген ірі тұлға, халықтың «рухани 
көсемі». Білдей «Қазақ» газетінің бас редакторы, Алаш Орда үкіметінің белсендісі, ақын, 
қоғам қайраткері, қазақ мектептерінің оқу құралдарына жаңа емле, араб графикасын енгізген, 
тұңғыш рет қазақ тарихында ұлттық әліпби жасап, мектептерде ұстаздық еткен педагог әрі 
мемлекеттік қызметкер болған. «...Ахмет Байтұрсынов қазақ ұлтына жанын аямай қызмет 
қылды. Халықтың арын іздеп, өзінің ойға алған ісі үшін бір басын бәйгеге тікті» деп жазған 
екен ақын Сәкен Сейфуллин. «Ломоносовтың бойында екі түрлі қабілет бар: бірі - ақындық,
екіншісі - ғалымдық, соңғысы алғашқысына қарағанда күштірек», – деген екен В.Белинский. 
Осындай жайларды Ахмет Байтұрсынұлының бойынан да көреміз. Оның ақындығын 
ғалымдығы жеңіп кетті. Қазақ даласына идеясы тарай бастаған тұста жаңа поэзияның 
бастаушысы, алғашқы ту ұстаушысы болып Ахмет қашан да тарих биігінде тұрады.
Ұлы ағартушы Ыбырай Алтынсариннің бастамасын ілгері дамытып, нағыз ғылымдық 
дәрежеге көтеріп, жетер жеріне жеткізіп берген – Ахмет Байтұрсынұлы. Қазақ тіл ғылымының 
теориялық негізін орнықтырған А.Байтұрсынұлы – қазақ әдебиеттануының дамуына тікелей 
атсалысқан ғалым. Ұлт басылымы «Қазақ» газетінің тұңғыш санында А.Байтұрсынұлы: 
«...Өзіміздің елімізді сақтау үшін бізге мәдениетке, оқуға ұмтылу керек. Ол үшін ең алдымен 
әдебиет тілін өркендету керек. Өз алдына ел болуға, өзінің тілі, әдебиеті бар ел ғана жарай 
алатындығын біз ұмытпауға тиіспіз. Бұл мәселеде біздің халіміз оңды емес. Осы күні орыс 
школы мен татар мектептерінде оқып шыққандар қазақ тілінен алыстап барады. Бұл, әрине, 
жаман әдет. Егер тілге осы көзбен қарасақ, табиғат заңына бағынбай, біздің ата-бабаларымыз 
мың жасамаса, ол уақытта тілмен де, сол тілге ие болған қазақ ұлтымен де мәңгі 
қоштасқанымыз деп білу керек. Егер оны істегіміз келмесе, осы бастан тіл, әдебиет жұмысын 
қолға алып, өркендететін уақытымыз жетті» деген екен. Ақиқатында, Алаш зиялылары бұл 
істе бабалар мұрасын үлгі тұтып, мирас етіп қалдырды. 
Ахмет Бйтұрсынов қазақ ауылындағы әлеуметтік теңсіздіктің, таптық шиеленіс-
қақтығыстардың себеп-салдарына терең бойлай алмаса да, еңбекші халыққа, олардың ауыр 
халіне көңіл бөліп, аяушылық сезім білдіреді, ауыр халге төзіп, көніп, үндемей жүре бермей, 
адамдық қасиетті қорғауды қалайды. Бұл оның демократтық, гуманистік көзқарастарға 
бейімдігін аңғартады. Ол өмір бойы бейнетке, қорлыққа үндемей шыдап, жасып, жаншылып 
кеткен адамдарды көріп, жаны ашиды.
Антикалық Грецияда идеалистік философияның негізін салған атақты математик 
Пифагор дүниетанымда санды ерекше көкке көтеріп, оның рөлін айрықшалап абсолютке 
айналдырған. Абсолютті шамалар деп, қоғамдық абсолютті мөлшерін сипаттайтын 
көрсеткіштерді атайды. Бұл тақырыптар 7 сыныптың алгебра оқулығында бар [5,169 б.]. 
Сонымен қатар Ахмет Байтұрсыновтың шығармаларының ішінен «Маса» деген өлеңін алатын 
болсақ, абсолюттік жиілікті табудың жолын айтуға болады.
«Маса» 
Түсіне қарап, 
Ішінен түңілме! 
Күшіне қарап, 
Ісінен түңілме. 
«Кесте 1» 

жүктеу/скачать 3,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: