Ақиқат пен аңыз Әзілхан Нұршайықов

          «Холм бағытында шабуыл жасай отырып, дивизия жаумен жағаласқан ұрыс үстінде 
екі   жүз   километрден   астам   жол   жүрді.   Сөйтіп,   Замостье-Лисичкино,   Чамовка-Пустынки 
Вторые   шебіне   шықты.   Дивизия   бұл   ұрыстарда   дұшпанның   жекелеген   гарнизон, 
бөлімдерін  жойып   қана  қойған   жоқ,   сонымен   бірге  оның   Холмға  өткізбеу  үшін  жасаған 
бөгетінің бәрін талқандады... 
           Бұл   арада   1073-полктың   және   оның   командирі   Бауыржан   Момышұлының,   сол 
сияқты полктың жігерлі, батыл комиссары П.В. Логвиненконың еңбегіне тиісті баға бере 
кеткен   жөн.   Старая   Русса-Холм   тас   жолын   бойлай   жасаған   бұл   жорықта   полк   қиын 
жағдайда қалғанына қарамастан, дұшпанмен жекпе-жек шайқасып, оның қорғаныс шебін 
күйрете алға басып отырды. Қақаған аяз да, қалың қар да оған бөгет бола алған жоқ. 
           Февраль мен мартта дивизия екі жүз елуден астам ел мекенін жаудан тазартып, 
дұшпанның   бес   мыңнан   астам   солдаты   мен   офицерін,   жиырма   танкін,   мыңдай 
автомашинасын, жүздеген зеңбіректері мен пулеметтерін жойды. 
           Осы бір қаһармандық жорықта Панфилов атындағы 8-ші гвардиялық дивизияның 
жауынгерлері Отан үшін қаншама ерліктер жасады десеңші! Олар мыңдаған ерлік істеді!» 
           Бауыржан. Рас. Екі айға созылған бұл жорықтың алғашқы жиырма үш күнінде мен 
1075-ші полкты басқардым. Капров тәуір болғаннан кейін оған өз полкін өткіздім. Илья 
Васильевич   әкемдей   тебіреніп   бетімнен   сүйіп,   полкінің   атынан   рақмет   айтып,   мені 
қолтығымнан  алып,  Ақбоз  аттың  үстіне өзі  аттандырып   мінгізді.  Мадиярмен  (Ахметжан 
Мұхамедияровты   осылай   атаушы   едік),   Мәлікпен,   Гундиловичпен,   Трофимовпен, 
Мамоновпен, Балтабекпен - бәрімен қоштасып, тумаса да туғандай боп кеткен полкты, 
туыстай боп кеткен адамдарды артқа қалдырып,  атқосшым  Николай Синченко екеуіміз 
туған үйіміз іспетті саналатын Талғар полкіне қарай тартып бердік. Сол 23 февральдан 
бастап, атақты жорық аяқталғанға дейін, одан кейін де көп уакыт мен 1073-ші полктың 
командирі болдым. Чистяков менің осы екі полктегі қызметімді бір-ақ түйіндеп айтқан ғой. 
            Автор. Бірден полкқа бардыңыз ба? 
             Бауыржан.   Жоқ.   Чистяков   алдымен   маған   соқ.   Содан   соң   Лизюковке   барамыз 
деген еді. 
            Автор. Бардыңыздар ма? 
            Бауыржан. Бардық. Лизюков ете бір сүйкімді де, сыпайы да кісі екен. Бар өмірін 
танктың   болат   қорабының   ішінде   өткізіп   келе   жатқан   адам   дейтін   емес.   (Ол   кісі   танк 
әскерлерінің   генералы   болатын.)   Тура   өзіміздің   Сарыарқаның   сарбаз   ағаларының   бірі 
сияқты еді. 
            -          Сіз туралы маған Иван Михайлович толық айтты, - деді генерал жадырай 
сөйлеп.   -   Сіздің   Москва   түбіндегі   еңбектеріңізбен   де,   осы   жорық   үстіндегі 
жұмыстарыңызбен де таныспын. Бұл аз десеңіз мына Иван Михайловичпен сонау Қиыр 
Шығыста бірге болғаныңызды да білемін. Сізді полк командирі етіп тағайындау туралы 
бұйрыққа қол қойып қойдым. Осы уақытқа дейін полктың заңсыз командирі боп келсеңіз, 
енді заңды командирісіз. Менің Сізге қоятын көп сұрағым жоқ. Тек өзіңізбен жүздесейін 
деп қана шақырдым. 
          -          Сеніміңізге рақмет, жолдас генерал. 
           -           Неше рет қоршауда  қалдыңыз, жолдас майор? - деді Лизюков менің бас-
аяғыма көз жүгіртіп өткеннен кейін, әлдене есіне түскендей, ойлана қалып. Жүзі жылы, өңі 
сүйкімді, өте бір парасатты кісі екен.
-          Бес рет, жолдас генерал, - дедім мен. 
          -          Өз күшіңіз, өз ақыл-ойыңызбен бе, әлде сізді құтқарып алды ма? 
           -           Батальонның   қаруымен,   жігіттердің   жігерімен,   өзімнің   ойыммен,   жолдас 
генерал. 
          -          Бесеуінде де ме? 
          -          Дәл солай, бесеуінде де! 
           -           Міне, Сіздің бір басыңызда қаншама қазына жатыр! - Бұл кезде ол менімен 
емес,   өзімен-өзі   сейлесіп   кеткендей   болды.   -   Мұндай   ғажайып   қазыналар   қаншама 
десеңізші! 

           Қоршауда қалудың қазыналығы шамалы ғой. Бұл кісі нені ойлап отыр екен дедім 
ішімнен. 
          -          Соғысты қай жерден бастадыңыз? 
          -          Москва түбінен, жолдас генерал. 
          -          Шекарадан шегіну мектебінен өтпеген екенсіз ғой. 
          -          Өткемін жок, жолдас генерал. 
           -           Оқасы   жоқ,   -   деді   генерал   саусақтарымен   үстелді   тақылдатып.   -   Москва 
түбіндегі ұрыстар өз алдына өзгеше мектеп. - Осыдан кейін ол менің бетіме тіке қарады. 
Тікендей   қадалатын   немесе   өңменіңнен   өтетін   көз   емес,   өн   бойыңды   рентген   сәулесі 
сияқты, әлдебір жылы нұрмен жарқырата шолып ететін өзгеше бір жұмсақ көзқарас екен. 
Кеудесінде   жарқыраған   Алтын   Жұлдызы   ол   да   жанға   жылу   таратқандай   әсер   етеді.   - 
Жаңылмасам жаңа сіз «жігіттердің жігерімен» деген сөз айттыңыз-ау деймін. - Генерал 
«жігіттердің»   деген   сөзді   сәл   бұзыңқырап   айтты.   -   Тегі   ол   «жауынгер»   деген   сөздің 
баламасы болар деп ойлаймын. 
            -          Дәл   айттыңыз,   жолдас   генерал.   Қазақша   «жігіттер»   дегеннің   мағынасы 
орысша «жауынгерлер» деген сөз. 
            -          Рақмет, жолдас майор. Онда мен қателеспеген екенмін. - Осылай деп сәл 
ойланып алды да, Лизюков сөзін әрі қарай жалғады. - Ал ешбір есепке көнбейтін, ешбір 
сынаққа сыймайтын нәрсе адам жанының жігері ғой. Қиын-қыстау кезеңде бір солдаттың 
бойынан шыққан бір тамшы жігер мың солдатқа жол ашады. Ал мың солдаттың, айтайық 
полктың жігері көл іспеттес, ал дивизияның жігері теңіз боп толқиды. Солдат жігерінен, 
шақпақтан ұшқын шашыратқандай етіп, жігер тудыратын кім? Командир ғой. Солай емес 
пе? 
            Мен басымды изедім. 
             -       Дәл солай, жолдас генерал, командир мен комиссар. 
               Лизюков жымиып басын изеді. 
              -        Дұрыс   айтасыз,   мен   командир   дегенде,   саяси   қызметкер   екеуін   қосарлай 
есептеп отырмын.  -  Осыдан кейін генерал алғашқы ойын қайтадан жалғастырды.  -  Ал 
солдат жүрегі шақпақ. Бірақ шақпақ өзінен-өзі от бермейді, оны тұтату керек. Және де 
шақпақтың ұшқыны құрғақ білтеге түссе ғана тұтанады. Командир бір шақпақты ғана емес, 
жүз   шақпақты,   мың   шакпақты,   тіпті   мыңдаған   шақпақты   тұтатуы   тиіс.   Ол   үшін   ақыл, 
қайрат,   адалдықтың   үстіне,   командирге   қаншама   жалын,   шиыршық   атқан   ширақтык, 
дамыл   таппайтын   мазасыздық,   жағдайға   қарай   жол   таба   білетін   ой-өріс   өте   керек 
десеңізші! 
  
Х 
             Генерал Лизюков осыларды айтып тоқтады да, кенеттен маған сұрақ қойды. 
             -       Бастан кешкеніңізді баяндап қағазға түсіре аласыз ба? 
             -       Қойын дәптерге түртіп жүргендерім бар, жолдас генерал, - дедім мен. 
             -       Бұрын жазу жұмысымен айналысып көрген жоқ па едіңіз? 
             -       Соғысқа дейін ептеп өлең жазатын едім... 
              -        Өлең? - деп генерал мырс етті. Бұл менің соғысқа дейін өлең жазғанымды 
ұнатқаны,   не   ұнатпағаны   екенін   аңғара   алмадым.   Содан   соң   қасқа   басын   сәл   шұлғып 
отырды да, сөзін қайтадан жалғады. - Соғысқа дейін өлең жазсаңыз, соғыстан кейін өнеге 
жазу   керек   болады,   жолдас   майор.   -   «Өнеге»   деген   сөзге   екпін   бере   айтты.   -   Менің 
ойымды түсіндіңіз бе? 
              -      Жобалап тұрмын, жолдас генерал. 
               -       Жобаласаңыз   солай!   Соғыс   -   бүгін   қисапсыз   қан   төгіп,   шексіз   шығын 
болғанымен, кейінгіге сабақ. Бүгінгі өлшеусіз өлім - болашаққа өлмеудің өнегесі. Сонау Ақ 
теңізден анау Қара теңізге дейін киян-кескі соғыс болып жатыр. Бұл өзі бір жағынан мол 
тәжірибе де. Дүние жүзі соғыс тарихында мұндай тәжірибе болған емес. Шегінісіміз де, 
қорғанысымыз да, шабуылымыз да тәжірибе, болашаққа қазына. Ендеше сол тәжірибенің 
бір дәнін жерде қалдырмай жинап алып, кейінгі ұрпақтың риздығына беру бұл соғысқа 

қатысқан үлкенді-кішілі командирлердің қасиетті парызы. Сіз жазатын адам болғандықтан 
осы есіңізде болсын деп жатырмын. Түсінікті ме Сізге? 
               -     Түсінікті, жолдас генерал. 
               -     Иван Михайлович, бұл әңгіменің Сізге де қатысы бар, - деді корпус командирі 
Чистяковқа мойнын бұрып. 
               -     Құп, жолдас генерал, - деді Чистяков. - Алдымен жауды жеңіп алайық, содан 
соң жазу қашпас. 
               -     Маған сұрағыңыз бар ма? - деді генерал Лизюков бетіме жылы жүзбен қарап. 
               -     Сұрағым жоқ, жолдас генерал. 
               -     Онда жолыңыз болсын. Мен Сізге, Сіздей адамдарға әрқашанда тілектеспін. 
Табыстан табысқа жете беріңіз. Жаңағы айтқанды да ұмытпаңыз, - деп Лизюков арқамнан 
қақты. 
              Осы күнге дейін кейде орыс генералының сондағы өзіме мейірлене қарап тұрған 
келбеті   көз   алдыма   келеді.   Оның   алақанының   табы   әлі   күнге   дейін   арқамда   тұрған 
сияқтанады. 
              Сөйтсем генерад Лизюковтың өзі де соғысқа дейін өлең жазған кісі екен. Әскери-
әдеби еңбек жазумен де шұғылданыпты. Соғыс кезінің қиыншылығына қарамастан ол өз 
тәжірибесін қағазға да түсіріп жүріпті. Мұны мен артынан білдім. Содан бірнеше күннен 
кейін генерал А. И. Лизюковтың Әскери баспа шығарған кітапшасы қолыма тиді. Онда 
генералдың әскери барлау және шабуыл ұрыстары деген екі еңбегі жарияланған екен. 
             Автор. Чистяковпен бұдан кейін неше рет кездестіңіз?
Бауыржан. Бірнеше рет. Демьянск шайқасы аяқталғаннан кейін, 1942 жылдың апрелінде 
генерал Лизюков танк армиясына командашы болып кетті де, оның орнына 2-гвардиялық 
корпустың  командирі болып  генерал  Чистяков тағайындалды. Ал генерал Лизюков  сол 
жылдың июлінде Воронеж түбінде қайғылы қазаға ұшырады. 
              Автар.   Константин   Симоновтың   «Дружба   народов»   журналында   жарияланған 
«Соғыстың   әр   қилы   күндері»   деген   күнделігінде  Лизюков   деген  фамилия   екі-үш  жерде 
айтылады. Осы сол Лизюков емес пе, Бауке? 
             Бауыржан. Сол. Александр Ильич Лизюков. Білгің келсе ол кісі туралы толығырақ 
айтып берейін. 
             Автор. Әрине. 
              Бауыржан.   Соғыс   -   адамзат   өмірінің   ұлы   трагедиясы.   Соғыс   -   адам   жанын 
қинайтын ең ауыр, ең ащы азап. Соғыс - тірілердің тамұғы. Тозаққа айналған күндер еді 
ғой   ол,   қарағым.   Александр   Ильич   Лизюков   соғыстан   бұрын   Фрунзе   атындағы   әскери 
акаде- 
мияны бітірген, ауыр танктер бригадасының командирі болған, сол кездің өзінде-ақ Ленин 
орденімен   наградталған   көрнекті   командирлердің   бірі   болатын.   Соғыс   басталған   кезде 
демалыста   жүрген   Лизюков   дереу   әскери   эшелонмен   өз   құрамасы   тұрған   Ленинск 
қаласына қарай сапар шегеді. Эшелон Борисов қаласына жеткенде ар жақтан немістер 
келіп қалады. Осы арада полковник Лизюков офицерлерді ұйымдастырып, әскер құрап, 
Борисов қаласын қорғау ісін ұйымдастырады. Жоқтан бар, бардан батыр жасайды. Сөйтіп 
ол бір топ 26 июньнен 8 июльге дейін жауды бөгеп, қалаға кіргізбейді. Шегініп келе жатқан  
Қызыл Армия бөлімдерін өткізбеу үшін немістер Борисовтың іргесіндегі Березина өзеніне 
салған көпірді бірнеше рет бомбалайды. Лизюков қарамағындағы адамдарға ол көпірді 
қайта-қайта   қалпына   келтіртіп,   акыры   біздің   әскерлерді   бері   қарай   өткізіп   алады.   Осы 
еңбегі   үшін   Лизюков   Отан   соғысында   ең   алғаш   ер   атанғандардың   бірі   болып,   Совет 
Одағының Батыры атағын алады. 
                Содан   кейін   Лизюков   Москвалық   І-ші   мотоатқыштар   дивизиясының   командирі 
болып, октябрь-ноябрь ұрыстарында Москваны жаудан Нарфоминск жағынан қорғасты. 
Осы еңбегі үшін ол дивизия совет гвардиясы атағын алған сегіз құраманың бірі болды. 
Сегізіншісі біздің дивизия еді. Лизюков пен Панфилов ең алғашқы гвардияшы комдивтер 
еді.   Әкеңмен   құрдас,   теңдес   адамды   өзіңнен   өзің   жақын   тартып,   жаксы   көретінің 
болмаушы   ма   еді.   Лизюковты   біз   осы   жағынан   да   жүрегімізге   жақын   тартатын   едік. 

Осыдан   кейін   Лизюков   корпус   командирлігіне   жоғарылатылды   да,   одан   армия 
командашылығына кетті... 
                Осылай деп Баукең бөгеліп калды. 
                 Автор. Симоновтың күнделігінен сол генералдың өлімі жайында оқығанда төбе 
шашым   тік   тұрып,   көңілімді   аяныш   бір   мұң   кернеді,   Бауке.   Сол   жерін   оқып   берейін, 
тындайсыз ба? 
                Бауыржан. Оқығын. 
                 Автор.   Күнделіктің   «42   жыл»   деген   бөлімінің   бесінші   тарауында   былай   деп 
жазылған: 
                «Ол жақтан (алғы шептен) майдан штабына қайтып келісімен-ақ мен байланыс 
офицерімен Лизюковқа барамын деп келіскеннен кейінгі бірнеше сағаттан соң Лизюковтың 
опат болғанын білдім. 
                  Оның бір бригадасының жолын жау кесіп тастап, байланыс болмай қалыпты. 
Соның   алдындағы   күндерде   ісі   сәтсіз   болып,   есі   шығып   жүрген   Лизюков,   үздік-создық 
болып арттан келе жатқан басқа бригаданың танктерін күтпестен, өзінің тел танкіне мінеді 
де, жалғыз КВ-мен жоғалған бригаданы іздеуге кетеді. Екі ме, үш пе километр жүріп, бір 
орманның шетіне тақай бергенде оның танкіне тасада тығылып тұрған неміс зеңбіректері 
снарядты жаудырып жібереді. Жалғыз башня атқышы ғана аман қалады - танктан шығып 
үлгіріп, қалың егіннің ішіне тығылады да, қираған танк ішінде қалған серіктерінің не күйге 
ұшырағанын өз көзімен көреді. 
                 Оның   айтуы   бойынша   фашистер   танкті   қоршап,   өлгендердің,   оның   ішінде 
Лизюковтың да сүйегін сыртқа шығарады. Документке қарап, оның генерал екенін біледі... 
Жұпыны   айтылған   бұл   эпизодтан   сол   бір   ашыныс   күндеріне   тән   жалғыздық   пен   жан 
күйініші айқын аңғарылады».
Бауыржан. Сүйікті генералдың сүйегін жаудың қалай қорлағанын айтуға аузым бармай тұр 
еді. Симоновтың айтқанының бәрі шын. Фашистердің бұл соғыста көрсеткен айуандығын 
айтып жеткізу қиын ғой, қарағым. - Баукең қабағын қатты түйіп, даусын қатайтып алды. - 
Олар мыңдаған совет адамдарын тірідей көрге көмді. Ондаған мың жазықсыз жандарды 
газ пештерінде тұншықтырып өлтірді. Сан мың адамды тұтқын лагерлерінде аштан қырды. 
Миллиондаған   ата-аналар,   әйелдер,   сәбилер,   карттар   өмірде   бір-ақ   рет   кездесетін   ең 
асыл қазынасынан: ұл-қыздарынан, адал махаббатынан, әке-шешесінен, үрім-бұтағынан 
айрылып, қор боп еңіреніп, зар илеп қалды. Ақ, қара, сары шаштарын қалың ормандай 
жайып аңыраған аналардың ащы үндері дүниедегі ең азалы симфонияға айналып, қабат-
қабат болып тарихтың қатпарына шөкті. Мұны ешкашан да ұмытуға болмайды! Ешқашан 
да! Понятно тебе? 
                Баукең   соңғы   сөздерді   айтқанда   қатты   ақырып   қалды.   Мен   селк   ете   түсіп, 
қағаздан басымды көтеріп алдым. Батырдың екі танауы қусырылып,түсі бұзылып кеткен 
екен.  Мен   сасқалақтап  басымды  қайта-қайта  изей  бердім.  Біраздан  кейін  ол  сабасына 
түсіп, иегін 
көтеріп, менің оң жағымдағы этажерканы нұсқады. 
                -  Анау шеткері тұрған Вильгельм Адам дегеннің кітабын алшы, - деді содан соң. 
Мен орнымнан тұрып, ақ шүберекпен тысталған мұқабасында «Қиын шешім» деген жазуы 
бар кітапты алдым. - Соның қыстырма тұрған бетін ашшы. - Қайта орныма отырып, ашып 
қарасам, қыстырма кітаптың 370-бетінде тұр екен. - Сондағы тараудың аты не? 
                 - «Жеңімпаздармен жүздесу» делініпті, Бауке. 
                 - Ендеше соны аяғына дейін дауыстап оқып шыққын. Бұл 6-шы герман армиясы 
полковнигінің мемуарлары. Андағы жерде Совет Армиясы Сталинградта қоршауға алған 
6-шы армияның командашысы Паулюстің қолға түскеннен кейінгі жай-күйі айтылады. 
  
XI 
              Мен оқуға кірістім. 
               -       Біз   ағаш   үйлердің   бірінің   алдына   келіп   тоқтадық.   Менің   көзім   терезе 
жақтаулары мен шатыр маңдайшасындағы әсем оюларға түсті. Бізді алып келген совет 
генералы үйге кіріңдер деді. Ауыз  үйде шинеліміз бен фуражкаларымызды шешкеннен 

кейін   бізді   үлкен   бөлмеге   енгізді.   Бұдан   кейінгі   күніміз   не   болмақ?   Паулюс,   қоштасқан 
сияқты болып, Шмидтке және маған колын берді. Дегенмен Геббельс насихаты сүйегімізге 
өзіміз ойлағаннан гөрі тереңірек сіңіп калған екен. 
               Совет   генералдарының   бірі   «Т»   әрпі   іспеттендіріліп   қойылған   үстелдердің   төр 
жағынан орын алды. Оның 64-ші армияның командашысы М.С.Шумилов екенін сол арада 
білдік. Оның қасына бізді әкелген генерал - армия штабының бастығы И. А. Ласкин мен 
майор шеніндегі аудармашы орналасты. Бізге үстелдің ұзын жағындағы орындықтарды 
нұсқады. Оған дейін Шмидт маған: 
                - Өз басымызға қатысты жайлардан басқа ешқандай мәлімет бермеуіміз керек, - 
деп сыбырлады. 
              Маған мұндай сақтық жасау әрі артық, әрі қолайсыз сияқты боп көріңді. 
             Шумилов біздің командашымызға «Фон Паулюс» деп сөз бастай беріп еді, ол: 
             - Мен дворян емеспін, - деп тастады. 
              Совет   генералы   оған   шүбәмен   көз   тастады.   Шені   жайындағы   сұраққа   Паулюс 
«генерал-фельдмаршал» деп жауап бергенде, ол шүбә одан сайын күшейе түсті. Паулюс 
омырау қалтасынан солдат кінешкесін алып, совет армия командашысына ұсынды. Ол 
аудармашымен өзара ақылдасты да, «жақсы» деп қысқа жауап берді. 
               Генерал   Шумилов   одан   кейінгі   әңгіменің   орайында   Паулюстің   «солтүстік 
қоршауға» да тізе бүгу туралы бұйрық беруін ұсынды. Паулюс бас тартты, ол қоршаудың 
Гитлерге тікелей бағынатынын тілге тиек етті. 
              Ойпыр-ай,   енді   не   болар   екен   деп   ойладым   мен.   Өйткені   біздің   насихатымыз 
орыстар   айтқан   талабын   орындамағанның   бәрін   де   қинауға   салады   деп   бізді   мүлде 
сендіріп тастаған ғой. Мен Совет Армия командашысына үрейлене көз тіктім. Шумилов 
сабырлы күйде, іскерлікпен сөз сабақтап отырды. Ештеңе де болған жоқ. Мен іштей осы 
таңғажайып қорытындыға келіп үлгіргенше, генерал орнынан тұрды. Майор оның соңғы 
сөздерін аударып жеткізді. 
              Фельдмаршалға айтыңыз, мен қазір оның тамақтанып алуын сұраймын, содан соң 
ол майдан штабына барады. 
               Шын   айта   ма?   Совет   солдаттары   біздің   шинелімізді   киюімізге   көмектесті.   Біз 
толқып есік алдына шықтық. Басына милықты тері бас киім киген Шумилов бізді сыртта 
күтіп  тұр  екен.   Ол   соңымнан  ілесіндер  деген  белгі  жасап,   көшенің  арғы   жағына   қарай 
беттеді.   Шынымен   біткеніміз   бе?   Мен   жан-жағыма   көз   тастадым.   Жазалау   командасы 
көрінбейді.  Әлде ол анау,  генерал  беттеп бара  жатқан  ағаш үйдің  ар жағында  тұр ма 
екен? 
               Тіпті де олай емес. Шумилов сенектің есігін ашты, онда бір қартаң әйел қызмет 
етіп жүр екен. Орындықтардың үстіне ішіне ыстық су құйылған легендер қойылыпты. Әр 
легеннің қасында біз көрмегелі көп уақыт болған бір-бір кесек нағыз сабын тұр. Жас қыз 
әрқайсымызға бір-бір ақ орамал берді. Жуыну - жан рақаты болды. Көп күндер бойы біз 
еріген қар суымен беті-қолымыздың кірін әрең жібітіп жүрген едік.
Содан кейін бізді көрші бөлмеге кіруге шақырды. Онда үстіне неше алуан тағам қойылған 
үстел тұр екен. Шумиловтың шақыруы бойынша Паулюспен және Шмидтпен бірге үстел 
басына   келіп   отырғанда   мен   өз-өзімнен   ұялдым.   Большевиктерді   қанішер   деп   қалай 
алдаған   десеңші   бізді!   Соған   сенген   біз   қандай   аңқау   болғанбыз!   Мен   әскери   тұтқын 
ретінде   біздің   армияның   штабынан   өткен   Қызыл   Армияның   бірнеше   генералы   туралы 
ойладым. Олармен дұшпан жөнінде мәлімет жинауға жауапкер барлау бөлімінің бастығы 
ғана істес болды. Біз, штаб офицерлері оларға бір ауыз сөз айтуды өзімізге ар көрдік. 
Тылға жөнелтілер алдында ғана оларға жорық қазанынан бір тойым ас берілді. 
                  Тегі   Шмидтке   бізді   жеңіп   қолға   түсірген   Совет   Армия   командашысының   бұл 
серілік мінез-құлқы ешқандай әсер етпеген болуы керек. Ол маған былай деп сыбырлады: 
                 -     Ішімдік ұсынса ішпеу керек: бізге у берулері мүмкін, - деді. 
                Бұл әрі жеркенішті, әрі зығырданынды қайнататын қамқорлық еді. Мен Шмидтке 

жүктеу/скачать 1,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: