Ақиқат пен аңыз Әзілхан Нұршайықов

ұйғардык.   Әрбір   он   адамның   алтауын   ұйықтатып,   төртеуін   табандарынан   тік   тұрғызып 
қойдым.   Сөйтіп   бір   сағаттан   кезек   ұйықтасын   дедім.   Бұған   дейін   өзім   де   ұйықтамай, 
ешкімді   де   ұйықтатпай   аюдай   ақырып   келе   жатқанмын.   Өйткені   жорық,   ұрыс   кезінде 
ұйқыға кеткен солдат - өлі 
солдат. Оны әке-көке деп ешқашан да оята алмайсың. 
            Колоннаны аралай шығып, бір үлкен ақ қайыңның қасына келіп, соның оқ тиген 
қабығын   алақаныммен   сипап,   иығыммен   сүйене   бергенім   есімде.   Қайыңның   әппақ 
қабығын әйелімнің иығы деп ойлап қалдым ба, қайдан білейін, әйтеуір соған сүйене сала 
қор етіп ұйықтап кетіппін. Әйелді ойласаң-ақ қырсыққа қамалдың емес пе, ақ қайың мені 
құшағына алып, әлдилей жөнеліпті... Оқ алмаған солдатты ұйқы осылай үн-түнсіз байлап-
матап ала 
қойыпты.   Есінде   ме,   Қобыланды   батырды   ұйқы   жеңгенде   жауларының   жиналып   келіп, 
байлап алатын жері бар еді ғой. Дәл сондай боп, батальон батыр да қолға түсіп қала 
жаздады.
Алғашында құлағыма алысырақтан пыр-пыр атылған автомат даусы келді. Ол өше қалған 
сәтте «өзі автомат па, пулемет пе» деп ойладым. «Неміс пулеметі дүңкілдей атылса керек 
еді. Біздікі сақ-сақ етіп зіркілдей жөнелуге тиіс. Екеуіне де ұқсамайды. Автомат болар» 
дедім. Сөйткенше болған жоқ, әлгі үн сәл жақындай түсіп қайтадан естілді. «Ә, автомат 
екен» дедім. Оған қарсы тіпті жақыннан қақала шығып, ұзағырақ безілдеген тағы бір үн 
шықты.   «Бұл   да   автомат»   деді   санам.   Дүбірлеп,   дүркіреген   аяқ   дыбысы   білінді.   «Ат 
шапшаң»,   «аш   көзіңді»   деген   таныс   дауыстар   естілді.   Көзімді   ашайын   десем,   аша 
алмаймын.   Тұрайын   десем,   тұра   алмаймын.   Айналада   не   боп   жатқанын   білмеймін. 
Жақындағы   дүбір   ұзап   барады,   алыстағы   автомат   үні   жақындап   келді.   Жақыннан 
шыңғырған   әлдебір   жылқының   үні   құлағыма   келді.   Көзімді   ашып   алып,   жан   дәрмен 
орнымнан атып тұрдым. Жан-жағыма қарасам, батальоным быт-шыт боп қашып барады. 
Үстеріне ақ халат киген бір взводтай неміс оларға оқ атып, маған қарай қаптап келеді. 
Таяу жерде тұрған кухнялардың жегулі тұрған аттарының біріне оқ тиіп, құлап түсіпті. Ол 
жанталаса артқы аяғын сермеп жатыр. Айналамнан оқ зу-зу үшкіріп өтеді. Төбе құйқам 
шымырлап, денем ағаш боп сіресіп 
қалған сияқтанды. Пистолетімді суырайын десем қолымда жан жоқ, дабыстайын десем 
аузым   икемге   келмейді.   Біткен,   құрыған   деген   осы   екен   деп   ойлап,   қададай   қақшиып, 
мелшидім де қалдым. Сол сәтте: 
-         Кейін!   Кейін   жүгіріңдер,   комбат   қалып   қойды!   -   деп   ышқына   айғай   салған 
Толстуновтың үні құлағыма келді. 
IV 
            Автор. Оның арты не болды, Бауке? 
             Бауыржан. Оның арты жүн-түтін атысқа айналды. Менің жанымнан оқ екі жаққа 
қарай   ерсілі-қарсылы   зымырады.   Менде   енді   қозғалуға   дәрмен   қалмады.   Көзім 
қарауытып,   енді   оқ   тиеді-ау,   енді   құлаймын-ау   деп   тұрғанда   батальон   жақтан   біреудің 
«ура!» деп айғай салған даусы шықты. Топ-топ дүрсілдеген аяқ дүбірі естілді. 
-        Ағатайым-ай, барсың ба? - деп ентіге жүгіріп, ең бірінші боп келіп мені Жалмұхамед 
Бозжанов құшақтай алды. Екеуіміздің де көзімізден жас ыршып кетті. 
           Ажал   адамға   әр   түрлі   бейнеде   келеді.   Оқ,   от,   су,   аштық,   ауру   болып   аңдиды. 
Осылардың бәрін бірінен соң бірін соңыма салып, екі көзі екі тесік болып үңірейген қу бас 
ажал саудыраған саусағын маған қарай сан рет созып еді. Бұл жолы ол мойныма ұйқының 
арқанын   лақтырып,   бұлқынта   буалдырық   салған   еді.   Бірақ   жауынгер   серіктерім,   адал 
достарым, болат батальоным мені бұл тұзақтан да құтқарып әкетті, қарағым. Бұл ұрыс 
небәрі  он минутқа   ғана  созылды.   Алайда,   осы  он  минут   ішінде  мен  дәл  бір  он  жылға 
қартайған шығармын деп ойлаймын. 
           Сонымен батальон қоршаудан шықты. Домна пешінің маңында болғаның бар ма 
еді? Басына киіз қалпақ киген болат қорытушы қазанда от боп балқып жаткан болатты 
қолындағы   ұзын   көсеуімен   жан-жағына   от   шашырата   көсеп-көсеп   алмайтын   ба   еді. 
Руданың ерімей жатқан тұсын танып, оған көсеуін  және сілтейді. Сөйтіп ол қолындағы 
көсеу арқылы қазандағы құрыштың тегіс балқуына көмектеседі. Жарқ-жұрқ жалын шашып, 

бұрқ-сарқ   қайнап   жатқан   құрыш   оттың   ортасын   сұққылап-сұққылап   суырып   алған   ұзын 
көсеу   сияқты,   ұзын   колонна   боп   шұбатылып   орманнан   шығып,   біздің   батальон   1941 
жылдың   21   ноябрінде   таңертең   дивизия   штабы   тұрған   деревняға   қарай   бет   түзеді. 
Батальон   қызыл   оттан   суырылған   құрыш   кесеу   болса,   онда   басына   киіз   қалпақ   киген 
болат   балқытушы   генерал   Панфиловтың   өзі   деп   ойладым   мен   ішімнен.   Содан   кейін 
осыдан   бір   ай   бұрын,   бес   күн,   бес   түн   қоршауда   болып,   20   октябрьде   батальонның 
дивизияға келіп  қосылғаны есіме түсті.  Сондағы  генералдың алдымнан шығып,   рапорт 
беруге   мұршамды   келтірмей   алақанымды   қос   қолдай   қысып,   әкемдей   еміреніп,   шексіз 
қуанышпен қарсы алғаны көз алдыма келді. 
Иван   Васильевичті   бұл   жолы   да   сейтіп   қуантамыз   деп   масаттандым   көңілімді   қуаныш 
кернеп. 
              Содан   кейін   жүріп   келе   жатқан   саптың   алдына   Толстуновты   қалдырып,   өзім 
бүйірден тұрып,  батальонға  көз салдым. Жігіттерім  рота-рота болып, еңселерін  көтере 
ұстап,   аяқтарын   адымдай   басып   келеді.   Жол   шетіне   шыққан   мені   көргеннен   кейін 
бойларын 
жиып, одан сайын ширақтана түсті. Өз роталарын бастап Ефим Филимонов, Семен Краев, 
Жалмұхамед Бозжанов (оны Танковтың орнына тағайындағанмын) бара жатыр. Бір тұста 
фельдшер Киреев, лейтенант Борисов, аю денелі артиллерист Андреев кетіп барады. Әр 
жерден   Курбатовтың,   Синченконың,   Хасеновтың   төбелері   көрінеді.   Ең   соңында   кеше 
жігіттер байлаған бір танк олжасы бар аспаз Жан Пайзиев томпаңдап ол кетіп барады. 
Жаяулардың   артынан   атқа   жегілген   зеңбіректер,   доңғалақты   кухнялар,   жаралылар 
тиелген арбалар ұзын көш боп шұбалып олар келеді. Соларға көз салып, сыртым сұсты 
көрінгенмен, іштей тебіреніп тұрдым. «Отқа салса күймейтін, суға салса батпайтын болат 
батальонным менің! - дедім өз-өзімнен күбірлеп. - Батыр жігіттерім, асыл азаматтарым, 
айналдым   сендерден.   Айналдым   осындай   ұл   тауып,   тәрбиелеген   аналарың   мен 
аталарыңнан сендердің!». 
             Деревняға   жарты   шақырым   қалғанда   алдымыздан   бір   салтатты   шауып   шықты. 
Тоқтатып жөн сұрадық. Бір бөлімшеге асығыс кетіп бара жатқан шабарман екен. 
-         Мынау тұрған Колпаки деген деревня, дивизия штабы осында, - деді ол. - Бірақ... 
генерал Панфилов қайтыс болған. Оның орнына Шелудько деген полковник командир боп 
келді. 
           Осы қаралы хабарды айтты да, ол атына қамшы басып жөнеле берді. Панфилов 
өліпті деген хабар тарағанда батальон дауыл шайқаған сансыз теректей теңселіп кетті. 
Арсаландап алыстан келген жолаушыға үйіне кіре бергенде «әкең өлді» деп естірткенмен 
бірдей болды бұл хабар. 
           Жаңа   ғана   екпінді   келе   жатқан   біздің   еңсеміз   түсіп   кетті.   Бес   жүз   метр   жерге 
сүйретіліп әрең жеттік. Батальонды штабтың қасына сапқа тұрғыздым да, баяндайын деп 
өзім   ішке   кірдім.   Бұл   жолы   маған   құшағын   жая   ешкім   де   қарсы   шыққан   жоқ.   Штабта 
полковник   Шелудько,   дивизия   комиссары   Егоров   және   штаб   бастығы   полковник 
Серебряков үшеуі отыр екен. Мен Шелудькоға қарап: 
-         Жолдас   полковник,   1073-ші   полктың   1-батальоны   генерал   Панфиловтың 
тапсырмасын   орындап,   дивизияның   қарамағына   келді.   Баяндап   тұрған   батальон 
командирі аға лейтенант Момышұлы, - дедім.
-         Іһі... «генерал Панфиловтың тапсырмасын...», - деп полковник мені кекегендей боп 
езуін тыржитты. - Панфиловтың емес, Қызыл Армияның тапсырмасын деңіз, жолдас аға 
лейтенант. 
-         Маған   бұйрықты   Қызыл   Армияның   генералы   Панфилов   берді.   Мен   соны   айтып 
тұрмын, жолдас полковник. 
           Егоров   пен   Серебряков   мойындарына   су   кеткендей   бұқиып,   төмен   қарады. 
Полковник езуін тағы бір тыржитты да: 
-        Батальонды өз полкыңызға апарып қосыңыз, - деді. 
         Мен   штабқа   аяғымды   ширақ   басып,   жіті   аяндап   кірген   сияқты   едім.   Штабтан 
батальонның   қасына   келгенде,   әкенің   өлгеніне   көзі   жетіп,   оның   қаңырап   қалған   кара 
шаңырағынан   құр   сүлдері   шыққан   жолаушы   жігітке   ұқсадым.   Өткен   жолы   дәл   осылай 

қоршаудан   шығып   келгенімізде   Панфилов   батальонды   алдымен   дивизия   штабының 
басында   тамақтандырып,   жігіттерге   жылы   сөз   бен   алғысын   айтып,   содан   кейін   полкке 
жөнелтіп   еді.   Бұл   жолы   олай   болмады.   Екі   күннен   бері   нәр   татпаған   жігіттер   ішектері 
шұрылдап, полкке дейін тағы да он шақырым аш салпақтайтын болды. Соған ашуландым 
ба, әлде жігіттерді ширатайын дедім бе мен оларға құшырлана қатты айғайлап команда 
бердім: 
-         Батальон!   Оңға!   1073-ші   полктың   штабына   қарай   қарыштаңдар!   -   дедім   де,   өзім 
Толетуновтың қасына келіп, онымен қатарласа аяндадым. Осымен бәрі де түсінікті болды. 
Ұрыстан қалжыраған, ұйқыдан қажыған, әрі ашыққан азаматтар қыңқ етпестен соңымнан 
ілесіп жүре берді. 
         Ал полктегілер бізді әлдеқайда жылы қарсы алды. Полк командирі майор Елин мен 
комиссар   Логвиненко   бізді   салтанатпен   қарсы   алмақ   боп,   алдымызға   бір   ротаны   тізіп 
құрметті қарауыл қойыпты. Мен батальонды тоқтатып, оңға бұрып, сапты тегістеп болдым 
да, қатар тұрған ол екеуіне рапорт бердім. 
-         Жолдас   командир!   Жолдас   комиссар!   Сіздердің   қарамақтарыңыздағы   полктың 
бірінші батальоны генерал Панфиловтың тапсырмасын орындап, қайтып келді, - дедім. 
Полк   командирі   Елин   менің   рапортымды   қабылдады   да,   қатты   сілкіп   қолымды   қысты. 
Комиссар   Логвиненко   «Командир   саған   қолын   ғана   берді.   Міне   менің   сені   қалай 
құрметтейтінімді көрдің бе?» дегендей, қапсыра құшактай алып, екі бетімнен кезек сүйді. 
Содан   кейін   тоқталмастан   сөз   сөйлеп   кетті.   Сөйлей   білетін   заржақ   кісі   еді.   Бізді 
Панфиловтың тапсырмасын абыроймен орындап келгенімізбен құттықтап, жұртты ұйытып 
тастады.   Сендерді   өліп   қалды   деп   есептеп   едік   деді.   Арасына   Жамбылдың 
«Ленинградтық өренім»  атты өлеңінің жаттап алған  бір  шумағын  да қыстырып  жіберді. 
Панфиловтың дәстүрін сақтайық деп келді де, дереу «Жаңа командирдің басшылығымен 
жана   жеңістерге   жетейік»,   «Жаңа   командир   бізге   былай   деді»,   «Жана   командирдің 
салиқалы   нұсқауы   әрқайсысымыздың   жадымызда   болсын»   деп   екінші   әнге   көшті.   Ең 
соңында ол бізге Панфиловтың 18 ноябрьде қаза болғанын естіртті. 
         Мінеки, ол бұйрықтың тарихы осылай, карағым. 
V 
            Автор. Рақмет, Бауке. Бұл әңгіме полк командирі кезіңізде Сізге дивизия командирі 
өзі қол қоймай комиссар мен штаб бастығына қол қойдырып жіберген бұйрықтан шығып 
кетті ғой. 
            Бауыржан. Иә, мен Панфиловтың батальон командиріне берген бұйрығына да өзі 
қол қоятынын айттым. 
             Автор.   Айтпақшы   Панфиловтың   осы   бұйрығына   байланысты   Сізге   бір   айтайын 
дегенім бар еді. 
            Бауыржан. Айтқын. 
            Автор.   Осы   бұйрықтың   көшірмесін   Сіз   «Генерал   Панфилов»   атты   кітабыңызда 
келтіргенсіз, Бауке. Бірақ бұйрыктағы «Матренинода 50 кд шеп кұрып жатыр» деген сөз 
кітаптың 112 бетінде «Матренинода номері жоқ атқыштар дивизиясы (сд) шеп құрып 
жатыр» деп қате кетіпті. Сол сияқты Покровское деген село - Мокровское, 768 артполк - 
атқыштар   полкі   болып   жүр.   Әрине   бұл   Сіздің   емес,   Сізге   көмекші   ретінде   бұйрықтың 
көшірмесін салыстырып оқыған адамның кінәсі. Ол қатені Сіз генерал Доватордың атты 
әскер корпусына қарайтын 50 кавдивизия екенін білмегендіктен жіберді деп отырғамын 
жоқ, Бауке. Кітабыңыздың кейінгі басылымында мұндай тарихи деректердің дұрыстығын 
ескеруіңіз   керек   дегенім   ғой.   Оның   үстіне   фото   көшірмеде   оның   қандай   дивизия   екені 
көмескі шығыпты, «д»-сы айқын да, оның алдындағы әрпі адам танығысыз. 
              Бауыржан. Оны сен қалай айқындадың? 
             Автар. Менің қолымдағы архив көшірмелерінде «Волоколамск операциясы» деген 
документ бар. 16 армия оперативтік бөлімінің 1-бөлімшесінің бастығы майор Соколов қол 
қойған сол документе Москва түбіндегі 1941 жылы 14 октябрьден 16 ноябрьге дейінгі 
ұрыстардың қысқаша сыпаттамасы берілген. Сонда бұл ұрыстарға 50-ші кавдивизия мен 
786-ші артполктың қатысқаны көрсетілген. 

        Баукең маған сүзе қарады да, үндемеді. Бұл кісі маған иланбай отыр ма деп ойладым  
да, сөзімді әрі қарай жалғадым.
Автор. Бауке, бұл Қорғаныс Министрлігінің архивінен алынған документ. Сенбесеңіз өзіңіз 
қарарсыз: «Ф. 16 А. ОП. 5916,д. 54-57, л. 1-4». 
         Бауыржан. Ой, сен өзің документшіл екенсің ғой. 
         Автор. Жұрт Сізге өтірік айтсаңыз да сенеді. Ал маған документ болмаса кім сенеді, 
Бауке? 
           Бауыржан. Сонда сен мені өтірікші демексің бе? 
          Автор. Жоқ, Бауке, жай әшейін сөздің сірәғысы ғой. 
           Баукең менің бұл сөздерімді тындаған жоқ, әлдене ойына түсіп кеткендей, басын 
темен салып, үнсіз отырды. Сәлден кейін барып еңсесін көтерді. 
           Бауыржан.   Иә.   Генерал   Доватор   генерал   Панфиловтан   бір   ай   кейін   қаза   тапты. 
Екеуі   де   ел   үшін   еңіреп   туған   ер   еді.   Екеуі   де   жас   кетті:   Панфилов   қырық   сегізінде, 
Доватор отыз сегізінде опат болды. 
           Автор. Сол ерлер қорғаған өмірдің рақат, қызығын қазіргі жастар көріп жатыр. 
           Бауыржан. Жастар әкелердің қанымен келген рақатты қадірлей білсе екен. Елді, 
жерді сол ерлерше сүйіп, Отан үшін отқа түсуге әзір бола білсе екен... Ал, жарайды. Менің 
бір күдігім болып отыр. 
          Автор. Қандай, Бауке? 
          Бауыржан. Сен оқушынды жалықтырып алып жүрмес пе екенсің деген. 
         Автор. Себеп? 
          Бауыржан.   Өйткені   екеуіміз   сәл   бүйректеу   әңгімеге   түсіп   кеттік.   Біздің   бүгінгі 
әңгімеміздің желісі Чистяков туралы емес пе? Енді соған оралсақ деймін. 
          Автор. Құп, Бауке. 
           Бауыржан. Жоғарыда Нахабино селосынан Чистяковпен жүздескеннен кейін қатты 
тебіреніп   қайттым   дедім   ғой.   Рас,   Панфилов   өлгенде   мен   өзімді   де,   дивизияны   да 
бақытсыз екен деп ойладым. Сол ойда ұзақ жүрдім. Оқ пен оттың ішінде жүрген екі ай - аз 
уақыт   емес,   қарағым.   Енді   міне,   дивизияға   командир   болып   Чистяков   келді.   «Жоқ,   біз 
бақытсыз емес екенбіз» деген қорытынды жасадым. Солдаттың бақыты дегеннің не екенін 
түсінесің ғой сен. Ол командирден қатын әпер демейді, пәтер сұрамайды. Немесе мені не 
кандидат, не доктор етіп, ақшамды көбейт, қызметімді жоғарылат демейді. Оған тек қана 
бейіл, ықылас, 
адамгершілік қатынас қажет. Қатесі болса қатты айтқанға солдат ешқашан да ренжімейді. 
Бірақ кемшілігімді қорламай көрсет дейді. Бұйрығынды дұрыстап беріп, өлімге айдасаң да 
жылы қабақпен жұмса дейді. Міне, оның бақыты осы. Ал командирін шын сыйлаған солдат 
жаудан жеңілмейді, өлімді де жеңіп шығады. Өйткені оның бойында бұйрықтың күші ғана 
емес, ар мен ұяттың, командирге, қолбасшыға деген сүйіспеншіліктің күші қоса жүреді. 
Бұл 
жеңіс   үшін   аса   қажетті   фактор.   Суворовтың,   Кутузовтың   солдаттарының   жеңімпаз 
болуының негізгі себебі осында жатыр. Ал жүздеген, мыңдаған жауынгерге өзіңді жақсы 
көрдіру оңай іс емес, қарағым. Оған ең алдымен ақыл, қайрат, адамгершілік қажет. 
           Ал   енді   мен   саған   дивизияға   Чистяков   келген   кездегі   жалпы   жағдайды   айтып 
түсіндірейін. Мұны жазасың ба, жазбайсың ба - өзің біл. 
           Автор. Айта беріңіз, Бауке. 
            Бауыржан. Өзің білесің, Ұлы Отан соғысының алғашқы дәуірі күрделі-күрделі екі 
кезеңге бөлінеді ғой. Оның біріншісі - 1941 жылдың июнь - ноябрь айлары. Бұл Совет 
Армиясының   стратегиялық   қорғаныс   жасай   отырып,   фашистердің   Совет   Одағын 
«тұтқиылдан» талқандап жібереміз деген жоспарын күл-талқан етуі. Гитлер армиясының 
емес, оның жоспарының күйретілуі, түсінікті ме? Екінші кезең - 1941 жылдың декабрі мен 
1942   жыл   апрелінің   арасы.   Бұл   біздің   әскерлеріміздің   қарсы   шабуылға   шығып, 
басқыншыларды  батысқа қарай тырқырата  қуған  шағы.  Міне  осы екі кезеңде  де біздің 
дивизия   белсене   ат   салысты.   Алғашқысында   оны   генерал   Панфилов,   соңғысында 
генерал   Чистяков   басқарды.   Панфиловтың   жаңағы   №   014   бұйрығына   байланысты 
әңгімелер   сол   бірінші   кезеңнің   -   Москваға   қарап   шабынып   бой   бермей   келе   жатқан 

қаңтардың   қара   бурасын   тізеден,   тірсектен   ұрып   тоқтатып,   оны   шөгуге   мәжбүр   еткен 
кездің оқиғалары. Кар- 
тадан хабарың болса, көзіңді сал, - Баукең таяғын алып, қабырғада ілулі тұрған жалпақ 
картаны нұсқады. 
           - Мынау үлкен жұлдыз ғой Москва. Біздің майданымыз Москваға иығын тіреп тұрып 
жаумен шайқасты. Олар: Ленинград, Волхов, Солтүстік-Батыс, Калинин, Батыс, Оңтүстік-
Батыс, Оңтүстік майдандары деп аталды. Неміс әскерлері осы жеті майданға қарсы үш 
топқа   бөлініп   шабуыл   жасап   келе   жатты.   Олар   «Солтүстік»   армияларының   тобы, 
«Орталық» армияларының тобы және «Оңтүстік» армияларының тобы деп аталды. Бір 
кезде Наполеон Россияға шабуыл жасағанда осындай үш бағытты белгілеп алып: «Егер 
Киевті құлатсам онда Россияны аяғынан алғаным; егер Петербургты басып алсам, онда 
басынан жұлмалағаным; ал Москваны алсам, онда Россияның жүрегін шұқып жегенім» 
деген еді. Гитлер тұтқиылдан соның үшеуін де бірден алып, Наполеонға ұқсаймын немесе 
ұстазымнан да озып түсемін деп ойлады. «Мысықтың көзін ашпаған баласы арыстанға 
қандай ұқсаса, Гитлер де Наполеонға сондай ұқсайды» деп Сталин оны тірі күнінде-ақ 
өлтіріп салған  болатын.  Міне,  Москваға  отыз бес  шақырым  қалғанда біз  тізеден соғып 
тоқтататын   қара   бура   Гитлерді   Наполеон   дәрежесіне   көтеруге   тиісті   сол   «Орталық» 
армияларының тобы еді. Сонымен қатар оңтүстік пен солтүстіктегі ана екі бура да жеткен 
жерлеріне шөгіп-шөгіп қалды. Ендігі міндет сол шөгіп жатқан есірік бураларды түрткілеп 
орындарынан   тұрғызып,   бастарын   кері   бұрғызып,   келген   жақтарына   қарай   айдау   еді. 
Айдағанда сойыл шоқпарды үсті-үстіне салып, олардың енді кейін бұрылуға мұршасын 
келтірмеу қажет болды. Сойыл, шоқпар деп отырғаным бомба, снаряд, мина екені түсінікті 
ғой.   Міне,   бұл   міндет   ең   алдымен,   ағайынды   тоғыз   батыр   тәрізді   советтік   тоғыз 
майданның   үшеуіне:   Батыс   (командашысы   Г.   К.   Жуков),   Калинин   (командашысы   И.С. 
Конев), және Оңтүстік-Батыс (командашысы С.К.Тимошенко) майданына жүктелді. Бұлар 
қарсы шабуыл жасап, жауды Москва түбінен желкелеп қууға әзірленді. Бұл үш майданның 
қарамағындағы армияларда сегіз жүз мыңға жуық адам, 6808 зеңбірек пен миномет, 782 
танк   және   545   самолет   болды.   Ал   Москва   түбіне   келіп   тірелген   жаудың   адам   саны 
біздікінен - 1,25 есе, танктері - 2,2 есе, зеңбірек пен минометтері - 2,1 есе, ал самолеттері 
- 1,7 есе көп болатын. 
          Оның   есесіне   біздің   әрбір   солдаттың   көкірегінде   жауға   деген   түпсіз   өшпенділік, 
Отанға деген мәңгілік махаббат, командирге, қолбасшыға деген шексіз сүйіспеншілік бар 
еді. Орысша мұны ненависть, любовь и преданность деп атайды. Бұл үшеуіне жаудың 
ешбір қаруы  тең келе  алмайды және ешбір жау көкірегінде осы үш  өзгеше қаруы  бар 
солдатты ешқашанда жеңе алмайды. Жаздың ба? Менің үш топқа бөлініп Москваға қарай 
ұмтылған 
жау әскерлерін кісіге қарай шабатын құтырған үш бураға, біздің тоғыз майданды тоғыз 
батырға  теңеп және басқа  да мақал, нақылдар шығарып  айтып  отырған себебім  сенің 
оқушыларыңа түсініктірек болсын дегенім. Әйтпесе бұл тұсың кафедрадан оқылған кезекті 
лекция сияқты көңілсіздеу болады. 
  
VI 
           Автор. Бауке, оттан ұшқан ұшқын тәрізді болып, Сіздің ауызыңыздан теңеу, нақыл, 
метафора   дегендердің   жарқ-жұрқ   ұшып   жататынына   таңғаламын.   Және   Сіз   осыншама 
оқиға, цифрларды қалай өлеңдей етіп жаттап алғансыз? 
           Бауыржан. Комплиментті қатындар жақсы көреді. Сен соларға айтқын мұныңды. Ал 
мен әскери академияда лекция оқыған кісімін. Түсінікті ме саған? 
           Автор. Түсінікті.
Бауыржан. Түсінікті болса ары қарай кеттік. Сейтіп, біздің әскерлердің Москва түбіндегі 
қарсы шабуылы 1941 жылдың 5-6 декабрінде басталды. 1942 жылғы январьдың басында 
Москва   түбінен   басталған   бұл   қарсы   шабуыл   Совет   Армиясының   жаппай   шабуылына 
ұласты. Тоғыз батыр түгелдей білекті сыбанып тастап, немістерді оқпен осып, отпен үйтіп, 
бомбамен желкелеп, келген жағына қарай қуды. Ол кездегі жағдайға жалпы шолу осы. 
Осы тұста генерал Чистяков келіп біздің дивизияның тізгінін қолына алды. 

          Сөйтіп   біз   «қара   бураны»   қаумалап   кейін   қарай   айдап   келе   жатырмыз.   «Қара 
бурада» бұрынғы хал жоқ. Москва түбіне келгенде бейіттің құлағындай серейіп тұрған екі 
өркеш   майысты.   Қыршаңқы   болғандай,   әр   жерінің   жүні   де   түсе   бастады.   Кешегі   жер 
сызған шудадан желкілдерлік ештеңе қалмады. Сонда да ол артынан келе жатқандарға 
айбат шегеді. Кейде кісіге жынын шашып тоқтап қалады. Кей күндері қарсы шөгіп жатып 
алады.   Екі   көзі   шатынап,   тістері   сақырлап,   қозғалмастан   қатып   қалады.   Екі-үш   күн 

жүктеу/скачать 1,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: