Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Цикл ядерный топливный (цикл ядерный реакторный) Cycle (nuclear fuel cycle) Совокупность технологических процессов, связанных с получением энергии на ядерных установках (в ядерных реакторах). В зависимости от ядерного горючего возможно осуществление трех типов ядерного топливного цикла. 1. Урановый цикл, в котором делящимся материалом служит
235 U, а фертильным материалом (воспроизводящим) - 238 U. Урановое горючее изготавливают из природного урана (0,71% 235 U), низкообогащенного урана (1-5% 235
U) или высокообогащенного урана (до 93% 235 U). Первые два вида горючего используют в реакторах на тепловых нейтронах, третий - в реакторах на быстрых нейтронах, работающих в конвертерном режиме. 2.
Уран- плутониевый цикл, в котором горючее состоит из природного или обедненного (0,2-0,3% 235 U) урана с добавкой 239 Рu в
количестве, эквивалентном соответствующему обогащению по 235
U. Это горючее может быть использовано как в реакторах на тепловых нейтронах, так и в реакторах на быстрых
нейтронах. Фертильным материалом здесь также служит 238
U. 3. Уран-ториевый цикл. Здесь делящийся материал - 235 U или
233 U,
фертильный - 232
Th. В промышленном масштабе используется в основном урановый цикл. Ядролық отын циклі (ядролық реакторлық цикл) Cycle (nuclear fuel cycle) Ядролық қондырғыларда (ядролық реакторларда) энергия алуға байланысты технологиялық процестердің жиынтығы. Ядролық жанғыш затқа байланысты ядролық отынның циклі үш типте жүзеге асырылады. 1. Бӛлінуші зат ретінде 235 U, ал фертильді материал (үдемелі ӛндіруші)- 238
U болатын урандық цикл. Урандық жанғыш зат табиғи ураннан (0,71% 235
U), тӛмен байытылған ураннан
(1-5% 235
U) немесе
жоғары байытылған ураннан (до
93% 235
U) жасалынады. Жанғыш заттың алғашқы екі түрі жылулық нейтронды реакторларда, ал үшіншісі – конверторлық режимде жұмыс істейтін жылдам нейтронды реакторларда қолданылады. 2. Жанғыш заттың құрамы табиғи немесе
азайтылған, құрамында жалпыланған 235
U эквивалентті сәйкес келетін
239 Рu қоспасы бар ураннан (0,2-0,3% 235 U) тұрады. Бұл жанғыш отын жылулық нейтронды реакторларда, сонымен қатар жылдам
нейтронды реакторларда да қолданылады. Сондай-ақ, мұнда фертильді материал ретінде 238
U қолданылады. 3. Уран- торийлі цикл. Мұндағы бӛлінгіш материал - 235 U немесе 233 U, ал фертильді материал - 232 Th. Ӛндірісте негізінен урандық цикл қолданылады. Циклотрон Cyclotron Циклический резонансный ускоритель тяжѐлых частиц (протонов, ионов), в котором управляющее магнитное поле и частота ускоряющего электрического поля постоянны.
Cyclotron Үдетуші электр ӛрісінің жиілігі мен басқарушы магнит ӛрісі уақыт бойынша тұрақты болатын
ауыр зарядталған бӛлшектерді циклді резонанстық үдеткіш.
Faraday cup Устроство для контроля плотности тока по сечению пучка заряженных частиц. Фарадей цилиндрі Faraday cup Зарядталған бӛлшектер шоғының қимасы бойынша
тоқ тығыздығын бақылауға арналған құрылғы. Ч Части́ца Particle Малое образование. Физическая система,
Particle Кіші түзіліс. Салыстырмалы түрде аз ғана
362
состоящая из относительно небольшого числа элементарных образований. элементар түзілістерден тұратын физикалық жүйе.
частица, которая рождается, а затем поглощается на промежуточных стадиях процесса взаимодействия, описываемого квантовой теорией поля.
кванттық теориясымен сипатталатын, ӛзара әсерлесу процесінің аралық кезеңдерінде пайда болып қайтадан сонда жұтылатын бӛлшек.
свободный радикал с энергией, значительно превосходящей тепловую энергию окружающих молекул. ыстық бөлшек / hot particle — қоршаған молекулалардың жылулық энергиясынан анағұрлым артық энергиялы атом немесе еркін радикал. частица заряженная / charged particle — частица, имеющая электрический заряд. зарядталған бөлшек / charged particle — электр заряды бар бӛлшек. частица ионизирующая / ionizing particle — частица, кинетическая энергия которой достаточна для ионизации атома или молекулы при столкновении. иондаушы бөлшек / ionizing particle — атоммен немесе молекуламен соқтығысу кезінде энергиясы оларды иондауға жеткілікті кинетикалық бӛлшек. частица истинно нейтральная / neutral, neutral
particle, uncharged particle — элементарная частица, тождественная своей античастице. шынайы бейтарап бөлшек / neutral, neutral particle, uncharged particle — ӛзінің
антибӛлшегіне барабар элементар бӛлшек. частица косвенно ионизирующая / indirect-ionizing particle — незаряженная частица (нейтрон, фотон и т.п.), которая может
образовывать непосредственно ионизирующую частицу или инициировать ядерное превращение. жанама иондаушы бөлшек / indirect-ionizing particle — иондаушы бӛлшек тудыра алатын немесе ядролық түрленуді қоздыра алатын зарядталған бӛлшек (нейтрон, фотон және т.с.с.).
частица (электрон, протон, альфа-частица и т.д.), обладающая кинетической энергией, достаточной для ионизации при столкновении с атомом или молекулой. тікелей иондаушы бөлшек / direct-ionizing particle — атоммен немесе молекуламен соқтығысқан кезде оны иондауға жеткілікті кинетикалық энергияға ие зарядталған бӛлшек (электрон, протон, альфа-бӛлшек және т.б.) 363
radioactive particles — твердые
высокорадиоактивные частицы, образующиеся при ядерных взрывах, ядерных авариях с разрушением активной зоны реактора, в процессе переработки отработанного ядерного горючего и т.д. Типичные размеры в зависимости от условий образования их средний размер может составлять от 0,01 до сотен мкм. Частицы длительное время пребывают в атмосфере и могут переноситься на значительные расстояния. Так, частицы, попавшие в стратосферу на высоту до 30-35 км, могут находиться там в течение 10 лет. После попадания на поверхность Земли с радиоактивными выпадениями они могут вновь подниматься в воздух (ветровая миграция). Концентрация частиц,
образовавшихся в результате ядерной аварии или наземного ядерного взрыва, даже на больших расстояниях от места их образования может достигать 10 2 -10
3 в 1 м 3
зависит от условий их образования и времени, прошедшего после возникновения частицы (ее возраста). Радиоактивность частиц
определяется радионуклидным составом, размерами и возрастом и может составлять от 1 до 100 МБк на частицу. Химический состав радиоактивных горячих частиц
может отвечать химическому составу ядерного горючего, но может и существенно отличаться от него вследствие содержания самостоятельных фаз,
образуемых химическими реакциями
горючего радиоактивті ыстық бөлшек / hot radioactive particles — ядролық жанғыш затты қайтадан ӛңдеу
процесінде, ядролық
жарылыстар кезінде, ядролық апаттар кезінде реактордың белсенді аймағының қирауы нәтижесінде пайда
болатын жоғары
радиобелсенді қатты заттар. Пайда болу жағдайына байланысты олардың орташа ӛлшемдері 0,01 ден жүздеген мкм-ге дейін болуы мүмкін. Бӛлшектер ұзақ уақыт бойы атмосферада болып,
айтарлықтай ара
қашықтыққа тарала
алады. 30-35км
биіктіктегі стратосфераға түскен осындай бӛлшектер 10 жылға дейін ӛмір сүре алады. Олар радиобелсенді жауынмен Жердің бетіне түскеннен кейін қайтадан ауаға кӛтеріле алады (желдік миграция). Ядролық апат немесе жер бетіндегі ядролық жарылыстың нәтижесінде пайда болған бӛлшектердің концентрациясы олардың пайда болған жерінен ӛте үлкен ара қашықтықта да 1 м 3 та 10 2 -10 3 -ке дейін тіптен одан да жоғары болуы мүмкін. Бӛлшек туындағаннан кейін ӛтетін радионуклидтің құрамы олардың пайда болу жағдайына және пайда болғаннан бері
ӛткен уақытқа
байланысты. Бӛлшектердің радиобелсенділігі оның
радионуклидті құрамымен, ӛлшемімен және жасымен анықталады, ол бір бӛлшекке 1 ден 100 МБк-
ға дейін
келуі мүмкін. Радиобелсенді жанғыш
бӛлшектердің химиялық құрамы ядролық жанғыш заттың химиялық құрамына сәйкес болуы, немесе радионуклидтердің химиялық реакциясы нәтижесінде жанғыш
заттың ыдрау
ӛнімдерінен пайда болған меншікті фазаның болуымен айтарлықтай ерекшеленуі мүмкін. частица топливная / fuel particle — малая частица (крупинка) ядерного топлива без покрытия; такие частицы размещаются в металлической или графитовой матрице и используются для
изготовления дисперсионных твэлов. отындық бөлшек / fuel particle — ядролық отынның жабынсыз кішкентай бӛлігі; мұндай бӛлшектер метал немесе графит матрицада орналастырылады және дисперсиялық твэлдер дайындауда қолданылады. частица элементарная / elementary particle — мельчайшие частицы физической материи. Представления об элементарных частицах отражают ту ступень в познании строения материи, которая достигнута современной наукой. Вместе
с античастицами открыто около
300 элементарных частиц. Термин
элементар бөлшек / elementary particle — физикалық материяның ең ұсақ бӛлшектері. Элементар бӛлшектер туралы түсінік материя құрылымын зерттеуде қазіргі
заманғы ғылымның жеткен деңгейін кӛрсетеді. Антибӛлшектермен қоса есептегенде 300-дей элементар бӛлшектер ашылған. Кӛптеген элементар бӛлшектер ӛте күрделі ішкі
364
"элементарные частицы" условен, поскольку многие элементарные частицы имеют сложную внутреннюю структуру. құрылымды болғандықтан, «элементар бӛлшек» термині салыстырмалы болып табылады.
Frequency. Отношение числа полных циклов какого- либо
периодического процесса к промежутку времени, в течение которого совершается это число циклов. Жиілік Frequency. Қандай да бір периодты процестің толық циклі санының осы циклдер саны жасалатын уақыт аралығына қатынасы.
частота
прецессии магнитного момента, помещенного в магнитное поле лармор жиілігі / Larmor's frequency — магнит ӛрісіне орналастырылған магнит мқменті прецессиясының бұрыштық жиілігі.
частота плазменных колебаний, с которой электроны колеблются около положения равновесия, будучи смещенными относительно ионов. плазмалық жиілік / plasma frequency — иондарға қатысты ығысқан электрондардың тепе-теңдік орнының айналасында тербелетін плазмалық тербеліс жиілігі. частота циклотронная / cyclotron frequency — частота обращения заряженных частиц в постоянном магнитном поле в плоскости, перпендикулярной к вектору напряжѐнности этого поля. циклотрондық жиілік / cyclotron frequency — зарядталған бӛлшектердің тұрақты магнит ӛрісінің кернеулік векторына перпендикуляр жазықтықта айналу жиілігі. Чистота радиохимическая Radiochemical purity Характеристика радионуклидного состава радиоактивного препарата. Препарат называется радиохимически чистым (РХЧ), если в нем не содержатся примеси радионуклидов других элементов, кроме данного. Если при проведении ядерной реакции (например, при облучении нейтронами) в образце возникает несколько радионуклидов данного элемента, полученный радиоактивный препарат также считается РХЧ. Так, водный раствор, содержащий радионуклид 131
I в форме KI, является РХЧ, если в нем нет примеси радионуклидов 90 Sr, 95 Zr и др. Водный р-р НВr, в к-ром при облучении нейтронами образовались радионуклиды 80 Вr и
82 Вr,
также представляет собой РХЧ препарат. От РХЧ препаратов следует отличать так называемые ядерно-физически чистые (ЯФЧ)
препараты. Такой
препарат обязательно содержит только
один радионуклид. ЯФЧ препарат всегда является и РХЧ препаратом, тогда как РХЧ препараты могут быть ЯФЧ, но могут и не быть ими. Радиохимиялық жиілік Radiochemical purity Радиобелсенді препараттың радионуклидті құрамының сипаттамасы. Егер препаратта басқа қоспа элементтерінің радионуклидтері болмаса, онда ол радиохимиялық таза (РХТ) деп аталады. Егер үлгіде ядролық реакцияны жүргізгеннен (мысалы, нейтронмен сәулелендіргеннен) кейін
берілген элементтердің бірнеше радионуклидтері түзілсе, алынған радиобелсенді препарат та РХТ болып табылады. Осылайша, KI формасындағы 131
I радионуклиді бар су ерітіндісінде 90 Sr,
95 Zr
және т.б.
радионуклидтердің қоспасы болмаса, онда ол РХТ болып есептеледі. Нейтрондармен атқылау кезінде
80 Вr
және
82 Вr радионуклидтері пайда болған НВr су ерітіндісі де РХТ препаратқа жатады. Алайда РХТ препараттардан ядролы-физикалық таза (ЯФТ) препараттарды бӛліп қарастыру қажет. Мұндай препарат міндетті түрде тек қана бір радионуклидтен тұрады. ЯФТ препарат әрдайым РХТ препарат бола алады. Ал РХТ ЯФТ болуы да болмауы да мүмкін.
365
Roughness Cовокупность неровных образований микрорельефа поверхности детали. Возникает, главным образом, вследствие пластической деформации поверхностного слоя заготовки при ее обработке из-за неровных режущих кромок инструмента, трения, вибрации частиц материала с поверхности заготовки и инструмента и т.п. Важная характеристика при осаждении плазменных покрытий.
Roughness Бұйымның беткі қабатында пайда болған тегіс емес микробедерлердің жиынтығы. Дайындаманың бетін ӛңдеу кезінде кескіш құралдар жүзінің тегіс болмауы, үйкеліс, дайындама мен құрал бетіндегі бӛлшектердің вирациясы және т.с.с. нәтижесінде пайда болған пластикалық деформация салдарынан туындайды. Плазмалық жабын жағу кезінде маңызды сипаттама болып табылады.
Charge (от нем. Schicht) Смесь материалов в определенной пропорции, подлежащих переработке в металлургических, химических и других агрегатах. Шихта рассчитана на получение конечных продуктов с заданными физическими и химическими свойствами. Шихта Charge (от нем. Schicht) Металлургиялық, химиялық және басқа да агрегаттардың қайта ӛңделуіне жататын белгілі бір порциялардағы материалдар қоспасы. Шихта белгіленген химиялық және физикалық қасиеттерге ие ӛнімдерді алуға есептелген. Шлаки Ash, chark, slag, cinder, recrement, scoria, sinter Продукты деления ядерного топлива с большим периодом полураспада, образующиеся в реакторе в процессе его эксплуатации.
Ash, chark, slag, cinder, recrement, scoria, sinter Ядролық отынды эксплуатациялау процесі кезінде реакторда пайда болған жартылай ыдырау периоды ӛте үлкен бӛліну ӛнімі.
Grinding, polishing, Обработка поверхностей заготовок абразивных инструментом. По скорости вращения абразивного инструмента различают обычное шлифование (окружная скорость инструмента ок. 20 м/с) и скоростное (окружная скорость > 50 м/с). Шлифование широко применяется при обработке наружных и внутренних плоских, цилиндрических, конических и фасонных поверхностей заготовок из
металла, керамики, пластмасс, ферритов, камня и т.д. Тегістеу Grinding, polishing, Дайындамалардың беттерін қайрақты аспаптармен ӛңдеу. Қайрақты аспаптардың айналу жылдамдығына қарай қарапайым (аспаптың айналу жылдамдығы 20 м/с) және жылдамдықты (аспаптың айналу жылдамдығы > 50 м/с) тегістеу деп бӛлінеді. Тегістеу металдан, керамикадан, пластмассадан, ферриттерден, тастан және т.б. жасалған дайындамалардың сыртқы және ішкі жазық, цилиндрлік, конустық, фасондық беттерін ӛңдеуде кеңінен қолданылады.
discharge grinding — шлифовка за счет разряда между отрицательным электродом — шлифовальным кругом и положительным — заготовкой, отделенными небольшим промежутком, заполненным диэлектрической жидкостью типа нефтяного масла.
discharge grinding — мұнайлы май тәрізді диэлектрлік сұйықпен толтырылған кішкене ара қашықтықпен бӛлінген теріс электрод – тегістегіш дӛңгелек пен оң электрод – дайындама арасындағы разрядтың кӛмегімен тегістеу.
beam
polishing жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|